5 مسأله مهم در شهرسازی و معماری اسلامی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت الله محسن اراکی پیش از ظهر امروز در سی امین نشست تخصصی معاونان شهرسازی و معماری سراسر کشور که در سالن نشست های شهرداری قم برگزار شد، با اشاره به حساسیت کار شهرداری در مدیریت حرم اهل بیت(ع) اظهار داشت: قم شهر مقدس و حساسی است چراکه برای این شهر این وصف بزرگ بیان شده که برای شهر دیگری گفته نشده است.

درس خارج فقه عمران شهری درقم

استاد درس خارج حوزه علمیه قم در ادامه با بیان اینکه فقه عمران شهری بحثی گسترده و قابل بحث و بررسی زیادی است، ابراز داشت: ما برگزاری درس فقه عمران شهری را در واقع با ابتکار شهرداری قم مطرح کردیم که البته سه سالی است آغاز شد ولی هنوز مباحث ادامه دارد تاجایی که یکی از اساتید قم می گفت ما گمان نمی کردیم بحث عمران شهری در فقه این قدر مسأله و منابع داشته باشد، بنابراین ما باید باب مخصوصی در مورد آن در فقه باز کنیم.

وی افزود: من همواره سه پیشنهاد و توصیه به شهردای قم داشته ام؛ نخست تأسیس موزه شهر اسلامی در قم است که مطالب و بسیاری را می تواند عرضه کند و موزه ای مبتنی بر معماری اسلامی باشد تا دید گسترده ای برای کسانی که به دنبال مطالعه در این زمینه هستند باز شود و دوم بجا است نمونه شهر اسلامی را شهرداری قم کلید بزند به گونه ای که کمیته ای مرکب از دوستان فاضل آشنا با فقه و مهندسان فنی تشکیل شود و این شهر اسلامی را طراحی و به صورت مقدماتی اجرا کنند.

آیت الله اراکی با بیان اینکه هر شهری هویتی دارد که شهرهای اسلامی نیز از این قاعده مستثنا نیست، تأکید کرد: هویت شهر اسلامی باید مشخص شود به همین دیل پیشنهاد سوم من این بوده که ماکت بزرگی از شهراسلامی فراهم شده که در همان موزه یا یکی از میادین بزرگ قم قرار بگیرد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید براینکه شهر همانند انسان هم می تواند موجودی زنده و هم موجودی مرده باشد، تصریح کرد: گاهی خود یک شهر مرده است هرچند ساکنان آن زنده باشد؛ شهر ظرفی برای زندگی انسان های متعالی است به همین دلیل باید هویت داشته باشد؛ چراکه هر شهری چه اسلامی و چه غیراسلامی هویت دارد و برای کسانی که وارد به آن می شوند اثر می گذارد و آرزوها و انگیزه هایی برای آنها به وجود می آید.

هویت شهر، ماهیت انسان ها را شکل می دهد

نظریه پرداز فقه عمران شهری تأکید کرد: اگر کسی وارد شهری بشود و بخواهد هویت آن شهر را بپذیرد هویت خودش هم به تدریج تغییر می کند، بنابراین نخستین شرط برای شهر اسلامی این است که هویت توحیدی و حضور برای فرمان خدا در آن نمود داشته باشد به این معنا که همه ارزش های متعالی در آن تجلی پیدا کند، و همچنانکه خداوند در قرآن به عدل و احسان تأکید می کند عدل و نیکوکاری و رسیدگی به نزدیکان است باید در ساختمان سازی در خیابان سازی و محل های کار تجلی پیدا کند.

وی با بیان اینکه شهر باید امکان این را داشته باشد که نزدیکان بتوانند به یکدیگر سرکشی کرده و دید و بازدید داشته باشند، افزود: در واقع طبق دستور خدا مردم در یک محله باید همدیگر را فامیل خود بدانند، همچنانکه در روایات زیاد داریم  «از ما نیست ما کسی که شب را سپری کند در حالی که همسایه گرسنه داشته باشد» و همسایگی در روایات تعریف شده است به همین دلیل در شهراسلامی هم محله های آن تعریف شده و هم محدوده شهری آن تعیین شده است و وقتی که محدوده آن تمام شد باید سراغ تأسیس شهر دیگری برویم نه اینکه بدون محدودیت ساختمان سازی را ادامه بدهیم.

استاد درس خارج حوزه علمیه با اشاره به شش عنصر اساسی در شهرسازی اسلامی افزود: با توجه به آیات قرآن شهرسازی اسلامی سه عنصر عدل، احسان و رسیدگی به نزدیکان و سه عنصر سلبی یعنی نهی از زشتی ها، بی اخلاقی ها و ستم ها ضروری است، یعنی شهری آراسته به زیبایی ها و پیراسته از زشتی ها؛ بنابراین ساختمان عمران شهری باید به تناسب این هویت شکل بگیرد و الا جامعه دچار اضطراب و ناهماهنگی می شود.

شهر مردم را قانون مند می کند

وی تأکید کرد: اگر شهر درست نباشد مردم قانون مند نمی شوند؛ کسی که در شهر اسلامی زندگی می کند، شهر باید او را به صورت طبیعی عادل بار بیاورد و برای همین است که برای هرچیزی شرط عدالت گفته شده است از ولی فقیه تا کارشناس امور مختلف باید عادل باشد که این مسأله از شهر و جامعه عادل به دست می آید.

دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی با تأکید براینکه شهر اسلامی هویت اسلامی دارد، عنوان داشت: نظام آفرینش مبتنی بر انسجام، هماهنگی و نظم است که اتفاقا در آیات و روایات بر آن تأکید شده است به طوری که اگر یک جزء از این هستی دچار بی نظمی شود به کل هستی سرایت می کند و اصلا فساد در فرهنگ اسلامی به معنای اخلال به نظم است که البته منظور نظم عادلانه است چون نظمی که مبتنی بر عدل نباشد خودش بی نظمی است و نظم هم به معنا قرار گرفتن هرچیزی در جای خود است و به همین دلیل در شهراسلامی همه چیز باید نماد نظم داشته باشد.

وی بی نظمی را مسأله ای غیرقبول از نظر شارع نیز دانست و با بیان اینکه در زندگی شهری همه باید بدانند چه باید بکنند، افزود: در غیر این صورت مردم قطعا پایبند به قانون نمی شوند چراکه فرهنگ را خود شهر بر مردم تحمیل می کند و به همین دلیل نکته دوم در شهرسازی اسلامی این است که هربخشی از آن باید مبتنی بر نظم باشد و در ساختمان سازی ها و بازار آن نمود داشته باشد.

چرا شهرهای اروپا و آمریکا منظم تر هستند؟

آیت الله اراکی تصریح کرد: چون شهرهای اروپا و آمریکا دارای نظم شهری هست مردم پایبند به قانون هستند، هرچند ما نظم آنها را قبول نداریم و در روایات داریم نظم مبتنی بر برخی بی عدالتی ها بهتر از هرج و مرج است و حکومت ظالم بهتر از بی حکومتی است و جامعه آن سعادتمند تر خواهد شد.

وی با اشاره به نکته سوم در شهرسازی اسلامی یادآور شد: نمادها، رنگ ها و علائم یکی از نکات اصلی در شهرسازی است؛ به این معنا که آنچه در برابر چشمان مردم قرار می گیرد که از مجموعه ای از مسائل عمران شهری است بسیار در هویت شهری و سعادتمندی مردم یک شهر تأثیر گذار است، همچنانکه گاهی در جامعه خودمان می بینیم تک تک انسان ها افراد مقید و خوبی هستند ولی جامعه قانون مند ومنظم نیست که معلوم می شود ما زمینه برای تعالی داریم ولی ساز و کارهای لازم را به کار نمی گیریم که جامعه شناسان باید این پدیده ها را تحلیل کنند نه اینکه فقط به جوامع غربی بپردازند.

استاد درس خارج حوزه علمیه خاطرنشان کرد: نماها مردم جامعه را می سازد و رفتار آنها را جهت می دهد و بنده خودم در حد بررسی هایی که داشتم به این نتیجه رسیدم که برمبنای فقه اسلامی حتی رنگ ها هم قابل بحث و بررسی فقهی است ولی در نهایت فهمیدم ما باید پنج نکته را باید در نماها رعایت کنیم؛ نخست آرامش آفرینی است که در روایات داریم سه چیز مایه روشنی چشم و آرامش می شود آب، فضای سبز و چهره های زیبا که به عنوان نمونه دریاچه های مصنوعی در شهر خود آرامش آفرین است و همچنین انسان های خوش روی همیشه امید به خیر را در انسان افزایش می دهد.

ضرورت غم زدایی شهر از مردم

وی با اشاره به نکته دوم در شهرسازی اسلامی ابراز داشت: مسأله دوم لزوم غم زدایی در شهر است به این معنا که شهر به صورتی باشد که هم و غم انسان را برطرف کند؛ نکته سوم زیبایی است که جامع مشترک در همه جوامع دارد و به صورت مطلق نسبی نیست همچون حفظ تناسب که در شهرسازی ضروری است و زیبایی آفرین است و نکته چهارم رعایت نظم است که این هم بسیار مهم است.

آیت الله اراکی ادامه داد: اگر بتوانیم برای هر محله یا کل شهر طرح های ویژه نما برای ساختمان سازی معرفی کنیم بسیار تأثیر دارد و در ایجاد روح آرامش در مردم و تربیت مردم و پایبندی بر نظم تأثیر بسزایی دارد ولی مسأله پنجم که از همه موارد مهم تر است یادآفرینی است که در شهر اسلامی مردم از یاد خدا غفلت نکنند چون هویت جامعه ما، مسلمان است برخلاف جامعه سکولار که از فراموشی استفاده می کنند، بنابراین شهرسازی و معماری ما باید یادآفرین به خدا باشد./1330/201/ب3