«الشيء ما لم يجب لم يوجَد» از قواعد مهم فلسفی است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، نشست تخصصی مباحث اعتقادی تحت عنوان علیت و فاعلیت با موضوع بررسی و نقد قاعده فلسفی  قاعدهٔ «الشيء ما لم يجب لم يوجَد» (ضرورت سابق) با حضور آیت الله سیدان، حجت‌الاسلام محمدتقی سبحانی، عضو هيأت علمي پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي و جمعی ازعلمای برجسته حوزه علمیه خراسان امروز 10 اردیبهشت در هتل الغدیر مشهد برگزار شد.

 آیت الله سیدان در این نشست به تقریر، تبیین، بیان ادله و نقد این قاعده پرداخت و گفت: این قاعده از قاعده های مهم فلسفی است و مفاد قاعده مزبور اين است که هر چيزي که ممکن بالذات است، براي آنکه به وجود آيد بايد حتماً موجود ديگري، وجود را برايش ضروري کند؛ يعني به آن وجوب دهد از این رو هيچ ممکن بالذاتي تا واجب بالغير نشود، موجود نمی شود.

وی ادامه داد: نتيجه طبيعی اين قاعده فلسفي در مورد وجود ممکنات آن است که ممکنات براي معدوم بودن نيز بايد از سوي شيء مفروضِ ديگری، عدم برايشان ضروري شود و ممتنع بالغير شوند از این رو هيچ ممکن بالذاتي تا ممتنع بالغير نشود، معدوم نمي شود.

استاد حوزه علمیه مشهد تصریح کرد: ضرورتي كه با اين قاعده اثبات مي‌شود، ضرورت سابق است، نه ضرورت لاحق و تقدم آن بر وجود معلول نيز تقدم رتبي است؛ چنانكه رتبه ضرورت لاحق، مؤخر از وجود و به اين معنا است كه معلول حين‌الوجود هرگز معدوم نمي‌شود و وجودش ضرورت دارد.

وی با بیان این که با این تعریف نه وجوب سابق و نه وجوب لاحق هيچ كدام به صورت زمانی بر وجود معلول، تقدم يا تأخر ندارند؛ بلكه اين دو با معلول هم زمان هستند، اظهار کرد: وجوب سابق، مقدم بر وجود معلول و وجوب لاحق، مؤخر از آن است، بنابراين وجود معلول، محفوف به دو ضرورت است.

آیت الله سیدان بیان کرد: اين نظريه در فلسفه، در مقابلِ نظريهٔ گروهي از متکلمان ارائه شده که عقيده دارند براي موجود شدنِ يک ممکن بالذات که نسبتش با وجود و عدم مساوي است لازم نيست وجود برايش ضروري شود؛ بلکه همين که وجودِ آن شيء بر عدمِ آن، رجحان و برتري بيابد آن شيء به وجود خواهد آمد.

وی در ادامه به تفسیر این قاعده در تفسیر مرحوم شهید صدر و حضرت آیت الله خویی پرداخت و گفت: آیت الله خویی قاعده لاشی را بحث کردند و بر این اعتقادند که این قاعده صحیح نیست.

این استاد حوزه علمیه تصریح کرد: در تفسیر مرحوم شهید صدر هم فاعل دارای سلطه با معنای حقیقی است که یک طرف اراده می کند./202/934/ب1