الگوی ارتباط میان فرهنگی از منظر قرآن کریم بررسی شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست علمی «الگوی ارتباط میان فرهنگی از منظر قرآن کریم» با هدف ارائه و بررسی پژوهش «تعارف فرهنگ‌ها؛ همشناسی برای همگرایی» از سوی گروه مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع)، پیش از ظهر امروز 11 اسفندماه در سالن اجتماعات این دانشگاه برگزار شد.

سیدمحمدعلی غمامی، کارشناس ارشد فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع) و اصغر اسلامی تنها، متخصص علوم اجتماعی و سیاسی در این نشست به ارائه این پژوهش پرداختند و آن را حجت‌الاسلام نصرت‌الله آقاجانی، معاون آموزش و تهذیب موسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) نقد کرد.

ایده‌های ناب از مباحثه شکل می‌گیرد

در ابتدا کارشناس ارشد فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع) این پژوهش را حاصل یک مباحثه طولانی و مستمر عنوان و تأکید کرد: بیشتر تحقیقات ما در دانشگاه بیش از آن که مبتنی بر مباحثه باشد مطالعه کتابخانه‌ای‌ است در حالی که بیشترین ایده‌های ناب در خلال مباحثه‌ها شکل می‌گیرد.

غمامی روش این تحقیق را مبتنی بر هرمنوتیک استنتاقی و حاصل آن را ارائه چهار الگوی اصلی در حوزه ارتباطات میان‌فرهنگی بیان کرد و با اشاره به آیه 13 سوره حجرات، افزود: با تحلیل تفاسیر مختلف درباره این آیه به این نتیجه رسیدیم که باید جنبشی درباره احیای مفاهیم دینی صورت گیرد.

وی در ادامه با بیان این‌که مفهوم تعارف یک مفهوم کلیدی در حوزه ارتباطات میان فرهنگی است، خاطرنشان کرد: باید برداشت خود را از آیات قرآن شالوده‌شکنی کنیم و به جای به کار بردن مفاهیم خاص از آیه نامبرده و تفسیر مفاهیم دینی در حاشیه مفاهیم غربی، مفاهیم غربی را در حاشیه مفاهیم دینی تفسیر کنیم.

علل شکل‌گیری تعارض و تضاد و عدم نظریه‌پردازی مناسب

همچنین حجت‌الاسلام اسلامی تنها با اشاره به مسأله ارتباطات میان فرهنگی، گفت: این ارتباطات جایی معنا دارد که کسی بخواهد با دیگری ارتباط برقرار کند، اما وقتی فردی از یک فرهنگ با فردی از فرهنگ دیگر ارتباط برقرار می‌کند، این جریان ارتباط خود را متمایز از دیگری می‌بیند و می‌خواهد با او ارتباط برقرار کند.

وی افزود: از آنجا که این فرد خود را متمایز از دیگری می‌بیند و از سوی دیگر می‌خواهد ارتباط برقرار کند در این وضعیت اگر الگوی مطلوبی برای چگونگی ارتباط برقرار کردن نباشد، این تفاوت به شکل تعارض و تضاد بازنمایی می‌شود.

این متخصص علوم اجتماعی و سیاسی خاطرنشان کرد: در گستره جوامع جهانی و درون جامعه اسلامی با مسأله عدم نظریه‌پردازی درست تفاوت روبه‌رو هستیم و چون تفاوت به درستی نظریه‌پردازی نمی‌شود، تفاوت به شکل تنازع و تضاد خودنمایی می‌کند.

وی جهل یا فقدان الگوی مطلوب ارتباطی، قطبی شدگی ارتباط، بازنمایی تفاوت‌ها به صورت تضادها و تعارض‌ها، دیگر ستیزی به جای دیگرشناسی و چالش‌ها و بحران‌های ارتباطی را حاصل تفاوت خود با دیگری خواند.

انسان‌شناسی مبنای ارتباطات میان فرهنگی غرب

حجت‌الاسلام اسلامی‌تنها با اشاره به سه مدل ارتباطاتی کنش، کنش متقابل و کنش تراکنشی و مدل‌های میان فرهنگی درون، چند، بین، میان و فرا فرهنگی، اظهار داشت: الگویی که در این تحقیق ارائه می‌شود جایی است که کنش‌گران قرار است با هم ارتباط برقرار کرده و در دنیای همدیگر نفوذ پیدا کنند.

وی الگوی فرا فرهنگی را همان نظریه جهانی شدن و پذیرش فرهنگ آمریکایی توصیف کرد و گفت: مبنای ارتباطات میان فرهنگی غربی تکیه بر بحث انسان‌شناسی است و این ارتباط میان فرهنگی جایی است که سؤال خود کیست و چگونه دیگری، دیگری شده است؟ مطرح می‌شود.

این پژوهشگر حوزوی با بیان این‌که تفاوت‌ انسان‌ها برای انسان‌شناسی غربی حائز اهمیت بسیار است، خاطرنشان کرد: هر یک از مدل‌های غربی ناظر به ابتدای ورود انسان به تاریخ، جهان اجتماعی و دنیا است که ناظر به تولد انسان یعنی طبیعت و ناظر به آموزش زبان ارائه شده است.

وی با طرح این سؤال که چگونه انسان طبیعی تبدیل به انسان فرهنگی می‌شود، گفت: در بخش انسان طبیعی تفاوتی بین انسان‌ها نیست، اما در بخش دوم که یادگیری زبان آغاز می‌شود، خود و دیگری ایجاد شده و مسأله تمایز به وجود می‌آید و اینجا تفاوت اصلی نگاه ما با غربی‌ها شکل می‌گیرد.

سنت اختلاف و استخلاف: جریان متفاوت شدن انسان

حجت‌الاسلام اسلامی تنها، تفاوت اصلی نگاه اسلامی با نگاه غربی را در نزول و هبوط انسان به تاریخ عنوان کرد و افزود: اگر براساس نظریه غریزه جنسی فروید و سرمایه‌داری مارکس، انسان جنسی و انسان اقتصادی شکل می‌گیرد، اما براساس قرآن کریم انسانی به وجود می‌آید که عاشق است.

وی با اشاره به آیه 13 سوره حجرات، به تبیین سنت اختلاف و استخلاف که جریان متفاوت شدن انسان را توضیح می‌دهد پرداخت و گفت: آیه فوق جریان متفاوت بودن، شعب شعب شدن و قبیله قبیله شدن را توضیح می‌دهد.

در بخش دیگری از این نشست سیدمحمدعلی غمامی دیگر پژوهشگر این تحقیق به بررسی نظریات انسان‌شناسی الگوهای ارتباطات میان فرهنگی از منظر غرب پرداخت و سه رویکرد انگلیسی - آمریکایی، فرانسوی و آلمانی در این حوزه را براساس مفهوم جعل و خلق دسته‌بندی کرد.

کارشناس ارشد فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم(ع) سنت تطابق یا سازگاری و همسازی در رویکرد انگلیسی، سنت تعاون در رویکرد فرانسوی، سنت تحاور یا گفت‌وگو و همفکری در رویکرد آلمانی و سنت قرآنی را به عنوان مبدأ و خاستگاه این تحقیق، مورد مطالعه و تطبیق قرار داد.

مدل تعارف فرهنگ‌ها: همشناسی و همگرایی

در ادامه این نشست بخشی از فیلم سیاره میمون‌ها به نمایش گذاشته شد و حجت‌الاسلام اسلامی تنها در توضیح این فیلم، گفت: براساس نظریه مید و کولی که از نظریات داروین نشأت می‌گیرد، تفاوت اساسی انسان با بقیه موجودات آن است که انسان دست دارد و بقیه موجودات چهار پا هستند.

وی با اشاره‌ای دوباره به سه مدل انگلیسی - آمریکایی، فرانسوی و آلمانی در حوزه ارتباطات میان فرهنگی، خاطرنشان کرد: نگاه مدل‌های غربی افقی و با تمرکز بر نگاه زمینی است، اما مدل دینی یا تعارف با نگاه آسمانی شکل می‌گیرد.

این متخصص علوم اجتماعی و سیاسی با ارائه مدل تعارف فرهنگ‌ها: همشناسی و همگرایی توضیح داد: براساس این مدل می‌خواهیم به این نتیجه برسیم که آیا خود با دیگری می‌تواند بدون هیچ تضعیف و نسیان فرهنگی ارتباط برقرار کند که اگر این نتیجه حاصل شود، نظام مفاهیم قرآنی را احیا کرده‌ایم.

وی خاطرنشان کرد: همه نظریه‌های میان فرهنگی غربی، انسان را به جریان‌های ذهنی، اجتماعی و فکری ارجاع می‌دهند، اما در الگوی قرآنی تعارف فرهنگ‌ها که به صورت گنبد طراحی شده است، خدا به جهان انسانی احاطه می‌یابد و جهان غیبی و دین نیز بر روی گنبد در نظر گرفته می‌شوند.

در بخش پایانی این نشست علمی، حجت‌الاسلام نصرت‌الله آقاجانی، معاون آموزش و تهذیب مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(ع) به عنوان ناقد سخنرانی کرد و پژوهش مورد نظر را روزآمد و شایسته توجه خواند./920/پ201/ی