گزارشی از نشست نقد و برسی کتاب «رفتار اخلاقی انسان با خود»

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، نشست نقد و بررسی کتاب «رفتار اخلاقی انسان با خود» با حضور حجت الاسلام محمدتقی سبحانی‌نیا، مدیر عامل انتشارات دارالحدیث و نویسنده کتاب،‌ حجت‌الاسلام علیرضا آل‌بویه رییس پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی و حجت الاسلام محمد عالم زاده نوری، مدیر گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به عنوان ناقدان این جلسه، حجت الاسلام حجت کمال عزت به عنوان دبیر علمی این نشست، از سوی انتشارات دارالحدیث در دانشگاه مجازی جامعة المصطفی العالمیه صلی الله علیه و آله و سلم برگزار شد.

اخلاق در حوزه علمیه مهجور مانده است

در ابتدای این جلسه حجت الاسلام سبحانی‌نیا به معرفی کتاب «رفتار اخلاقی انسان با خود» پرداخت و گفت: این کتاب به عنوان رساله دکتری در سال 90 تدوین شد و از سوی دانشگاه قرآن و حدیث تبدیل به کتاب شده است.

وی با بیان این که اخلاق در حوزه علمیه مهجور مانده است، گفت: اخلاق در چهار عرصه رابطه انسان با خدا، رابطه انسان با خلق، رابطه انسان با آفرینش و رابطه انسان با خدا بررسی می‌شود.

حجت الاسلام سبحانی‌نیا بیان کرد: منابع و کتاب‌های عارفانی بسیاری درباره «رابطه انسان با خدا» و کتاب‌های اخلاق اجتماعی و رابطه انسان با محیط پیرامونی وجود دارد اما در این میان موضوع «رابطه انسان با خود» منابع بسیار کمی وجود دارد.

مدیر انتشارات دارالحدیث افزود: اگر شناخت انسان از خویش روشن و صحیح شود، رابطه‌های دیگر انسان در عرصه‌های دیگر اخلاقی مناسب می‌شود و اگر فرد از خویش شناختی درستی به دست نیاورد نمی‌توان به رابطه‌های مناسب اخلاق دست پیدا کرد.

وی در ادامه به ویژگی‌های کتاب «رفتار اخلاقی انسان با خود» پرداخت و بیان کرد: موضوع این کتاب مسبوق به سابقه نبوده است و منابع و مطالب بسیار کمی در این رابطه وجود دارد، بنابراین در این کتاب مطالب جدید و نوآوری‌های بسیاری در این زمینه انجام شده است.

حجت الاسلام سبحانی‌نیا عنوان کرد: در این کتاب در موضوع «رابطه انسان با خود» در سه عرصه مواجهه شناختی، رفتاری و احساسی بحث شده است.

وی با بیان این که یک پیشگفتار و هفت فصل تشکیل شده است، گفت: فصل‌های این کتاب ‌«مفاهیم و کلیات»، «مبانی رفتار اخلاقی با خود»، «تجلیل مفهومی رفتار اخلاقی»، «راه‌های شناخت خود»، «مواجهه شناختی با خود»، «مواجهه احساسی با خود»، «مواجهه رفتاری با خود» تشکیل شده است.

بر اساس این گزارش، در ادامه این نشست حجت الاسلام آل بویه درباره ویژگی‌های این کتاب «رفتار اخلاقی انسان با خود» پرداخت و گفت: نویسنده زحماتی بسیاری برای این نگارش کتاب او آورده است و مطالب مفیدی در باب اخلاق در این کتاب جمع‌آوری کرده است.

حجت الاسلام آل بویه با بیان این که عنوان و مطالب این کتاب با هم همبتسگی ندارند، افزود: عنوان کتاب «رفتار اخلاقی انسان با خود» است بنابراین فصل‌ها و مطالب کتاب بر اساس عنوان کتاب تقسیم‌بندی و تنظیم شود.

رییس پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی بیان کرد: کتاب «رفتار اخلاقی انسان با خود» از هفت تشکیل شده و نویسنده از فصل اول تا فصل چهارم به توضیح مبانی، کلیات و اصلاحات علم اخلاقی پرداخته است، بنابراین بیش از نیمی از این کتاب مباحث مقدماتی بیان شده است، در حالی که در نگارش کتاب‌های علمی کمتر از یک سوم کتاب به مبانی و مقدمات و آن هم در یک بخش و فصل پرداخته می‌شود، نه این که بیش از نیمی از کتاب و در فصل‌های مختلف به کلیات پرداخته شود.

وی با بیان این که بخش پیشگفتار و کلیات این کتاب با عنوان کتاب سازگار نیست، گفت: مقدمه‌های این کتاب به مبانی اختصاصی «رفتار اخلاق مبانی با خود» نپرداخته است و اصلاحات عمومی مطرح در علم اخلاق عمومی همچون «خداشناسی»، «هستی‌شناسی» و «حکمت» توضیح داده شده است.

رییس پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی ابراز کرد: مناسب است که فصل دوم با عنوان «مبانی اخلاق با خود» حذف شود و فصل اول، دوم و سوم به یک فصل تبدیل شود؛ همچنین در فصل هفتم با عنوان «مواجهه رفتاری با خود» از موضوع «کنترل نفس» تا آخر کتاب را به مباحث اخلاقی عمومی پرداخته است و ربطی به عنوان کتاب ندارد.

حجت الاسلام آل بویه عنوان کرد: تنها یک سوم این کتاب درباره «رفتار اخلاقی انسان با خود» است، بنابراین مناسب، عنوان کتاب «مبانی و اصطلاحات علم اخلاق عمومی» نام‌گذاری شود.

رییس پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی اظهار کرد: مباحثی و موضوعاتی در این کتاب آمده است که نباید این مباحث در این کتاب مطرح ‌شود و موضاعاتی و مباحث به روز همانند «اخلاق باور»، «خودکشی» و «اخلاق مرگ» که مرتبط با عنوان کتاب است، آورده نشده است.

نقد غیرمنصفانه سبب عدم نوآوری در علم و تمجید بیجا از کتاب سبب تولید کتاب‌های بی‌محتوا می‌شود

بر اساس این گزارش، در ادامه این جلسه حجت الاسلام عالم‌زاده نوری بر ضرورت نشست‌های نقد کتاب پس از انتشار تأکید کرد و گفت: هدف از نقد و بررسی پس از انتشار کتاب این است که کتاب به جامعه و مخاطبان معرفی شود و میزان بررسی مقبولیت این کتاب در میان دانش‌پژوهان بررسی شود.

مدیر گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بیان کرد: نقد غیرمنصفانه، سخت‌گیرانه و غیرعلمی کتاب سبب عدم نوآوری و پیشرفت و تولید علم می‌شود و همچنین سهل‌گیری، تعریف و تمجید بیجا از کتاب انتشار یافته سبب تولید کتاب‌های بی‌محتوا و تکراری در آینده می‌شود.

 وی در ادامه به ویژگی‌ها و شاخص‌های کتاب «رفتار اخلاقی انسان با خود» اشاره کرد و گفت: محتوای مفید، متن شایسته، انسجام خوب، به روز بودن محتوای کتاب؛ استفاده از علم بلاغت همچون «جدول و نمودار» و مزایای ظاهری همچون کم غلط بودن کتاب از ویژگی‌ها منحصر به فرد این کتاب است.

حجت الاسلام عالم زاده نوری با بیان این که نقد و اشکال گرفتن از نظریه‌ها و نگاشته دیگران آسان، اما تولید علمی بسیار مشکل است، گفت: مدل چهارگانه رابطه انسان باخود، خدا، خلق و طبیعت برخلاف شهرتی که دارد، در دروان اخیر گویا و کامل نیست.

مدیر گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ابراز کرد: مناسب است که این مدل چهارگانه تکمیل شود و مدل رابطه انسان با خدا، رابطه انسان با انسان، رابطه انسان با چیزهای دیگر و رابطه انسان با خود تقسیم‌بندی شود.

حجت الاسلام عالم زاده نوری اظهار کرد: زیر موضوعات «رابطه انسان با انسان» می‌توان رابطه فرد با فرد، رابطه فرد باخدا، رابطه فرد با جامعه، رابطه فرد با انسان کامل، رابطه فرد با اشخاص صنفی؛ رابطه جامعه با فرد، رابطه جامعه با جامعه و رابطه فرد با خانواده آورده شود.

مدیر گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ابراز کرد: زیر موضوعات رابطه «انسان با چیزها دیگر» می‌توان رابطه فرد با امور غیبی، رابطه انسان با محیط‌زیست، رابطه انسان با محیط شهری، رابطه انسان با مصنوعات بشری و رابطه انسان با نعمات دنیا آورده شود.

حجت الاسلام عالم زاده نوری بیان کرد: مناسب است مدل و زیر موضوعات «رابطه انسان با خود» از سوی نویسنده در این کتاب آورده شود.

وی در ادامه سخنانش به نقد محتوایی کتاب «رفتار اخلاقی انسان با خود» پرداخت و گفت: بر اساس تعریف مؤلف از اخلاق و مبانی که در مقدمه کتاب آورده شده است؛ اخلاق در عرض رفتار قرار می‌گیرید و بنابراین این دو امر قسیم هم بوده و بنابراین رفتار اخلاقی طبق مبنای نویسنده غیرقابل جمع و بی‌معنا است.

مدیر گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: نویسنده در این کتاب مراد از رفتار را واکنش انسان به محرک درونی و بیرونی و معنی اخلاق را ملکات و صفات باطنی دانسته است، بنابراین طبق این تعاریف نمی‌توان این دو امر در کنار هم قرار گیرند.

حجت الاسلام عالم‌زاده نوری به هم‌ریختگی ساختار مفهومی مطالب را مهم‌ترین اشکال محتوایی به این کتاب دانست و گفت: در این کتاب بسیاری از تفکیک‌های میان موضوعات به درستی انجام نشده است، همانند این که در این کتاب در «رفتار» و «اخلاق» در عرض هم قرار گرفته است.

حجت الاسلام عالم‌زاده نوری عنوان داشت: در این کتاب رابطه میان اخلاق تربیت و انسان‌شناسی، تفکیک بین اخلاق و معنویت، تفکیک میان انسان‌شناسی و روانشناسی و تفکیک بین اخلاق علمی و اخلاق رفتار و رفتار اخلاق به درستی انجام نشده است.

مدیر گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اظهار کرد: بنابراین نیاز است که در این کتاب تفکیک‌های روشنی آورده شود که با مغالطه‌های از اشتراک لفظی به وجود آمده برطرف شود و مطالبی این کتاب از انسجام بیشتری برخوردار باشد.

حجت الاسلام عالم‌زاده نوری با بیان این کتاب محتوای مفید و مناسبی دارد، اما از نظر ساختار و محتوایی اشکال‌های بسیاری دارد، افزود: در قدیم عالمان دینی تجربه و مشاهده‌های یک عمر خویش را جمع‌آوری و به شکل کتاب درمی‌آوردند و این مسأله بسیار ارزشمند بود؛ اما دوران کشکول‌نگاری در این زمان گذشته است و در این زمان و با پیشرفت علم و فضای مجازی که اطلاعات زیادی در دسترس مخاطبان قرار دارد، بیان کلیات و کشکول نگاری مناسب یک پژوهش علمی نیست و لازم است که کتاب‌های تخصصی، از انسجام و همبستگی علمی مناسبی برخوردار باشند.

در ادامه این جلسه حجت الاسلام سبحانی‌نیا، در پاسخ به اشکالات منتقدان گفت: در موضوع رابطه انسان با خود محتوا، متن و منابع کمی وجود دارد، بنابراین در مقدمه و فصل‌های مختلفی کلیات و مفاهیم و اصطلاحات این موضوع توضیح داده شده است تا مخاطب زمانی که به مطلب اصلی دسترسی پیدا می‌کند، دچار سردرگمی نشود.

مدیر عامل انتشارات دارالحدیث بیان کرد: مباحث به روز همچون «به مرگی» عنوانی یک رساله دکتری و کتاب جدید است و در این کتاب بدین مطالب پرداخته می‌شد، حجم کتاب دوچندان افزایش می‌یافت.

حجت الاسلام سبحانی‌نیا ابراز کرد: در عنوان این کتاب باید تجدید نظر شود و به «رفتار اخلاقی انسان و مبانی آن» تغییر یاید.

  کتاب مخاطب محور باشد

در بخش دیگر از این جلسه، حجت الاسلام آل بویه با بیان این که مناسب است مقدمه کتاب مختصر آورده شود و به مطلب اصلی سریع‌تر پرداخته شود، گفت: اگر مبانی و مقدمه کتاب طولانی شود، خواننده از خواندن مقدمه خسته می‌شود زمانی به متن اصلی را مطالعه می‌کند، به مطالب آن توجه نمی‌کند، بنابراین مناسب است کتاب مخاطب محور باشد و چنینش مطالب کتاب بر اساس طبع مخاطب آورده شود.

رییس پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی بیان کرد: پاراگراف‌های طولانی و کوتاه، نقل‌قول‌های مستقیم و آوردن روایت‌های بدون ترجمه از دیگر از اشکال‌های این کتاب است.

در بخش پایانی این جلسه عالم‌زاده با بیان این که در زمینه «رفتار اخلاقی انسان با خود» منابع و کتاب‌های مناسبی در دسترس است، گفت: کتاب‌های اخلاقی احیاء العلوم و محجة البیضاء، موضاعات بسیاری در رابطه انسان با خود در بر دارد.

مدیر گروه اخلاق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان این که مناسب است که آدرس روایت‌ها به منابع اصلی آورده شود، گفت: آدرس‌دهی احادیث به کتاب‌های واسطه همچون بحار الانوار و وسائل الشیعه در شأن کتاب علمی نیست، بلکه مصادر و منابع اصلی در منابع ذکر شود./998/ز502/ق