حلقه مفقوده «صراحت سینما در بیان مفاهیم دینی»
حجت الاسلام غلامرضا یوسف زاده، پژوهشگر عرصه سینمای دینی در اداره کل پژوهش‌های دینی صدا و سیما در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری رسا، با اشاره به ظرفیت مفاهیم دینی برای ارائه شدن در قالب هنر اظهار داشت: برخی می‌گویند «فیلم و سینما، وسیله سرگرمی است و موقعی که خسته می‌شویم، به سینما می‌رویم و فیلم تماشا می‌کنیم؛ به دلیل این که سرگرم شویم و این ربطی به آموزه ندارد؛ جای آموزه در کلاس درس است».
فیلم و سینما وسیله سرگرمی یا ابزار انتقال جهان‌بینی
وی افزود: نظر گروه دیگری بر این است که «فیلم سینمایی یا داستانی که از تلویزیون پخش می‌شود، در حقیقت یک جهان‌بینی را ارائه می‌کند؛ یعنی مؤلفه‌های فیلم، براساس نوع جهان‌بینی و نگاهی که به هستی و انسان دارد و براساس این پشتوانه‌های فکری و ذهنی جهانی را به مثابه جهان واقعی خلق می‌کند و این جهان را از طریق داستان ارائه می‌کند».
نویسنده کتاب درآمدی بر روایت دینی در قصه و سینما تأکید کرد: یک فیلم، افزون بر این که روایتی داستانی برای سرگرمی است، ارائه دهنده یک جهان بینی است که این جهان بینی در خودش هستی شناسی، انسان شناسی و نگاه‌های اخلاقی را در بردارد.
وی گفت: بنابراین از طریق فیلم و داستان، چه جهان‌بینی دینی و الهی و چه الحادی و مادی انتقال داده می‌شود؛ حتی اگر طبق نظر مادیون غایتی برای جهان در نظر گرفته نشود و هدفی جز سرگرمی نداشته باشد؛ فیلمی که با این مبنا ساخته می‌شود نیز هیچ هدف و غایتی جز سرگرمی مخاطب ندارد.
دریافت آموزه‌ها و هویت دینی در عموم مردم به وسیله فیلم و داستان امکان‌پذیر می‌شود
پژوهشگر عرصه سینمای دینی یادآور شد: انتقال آموزه‌ها از طریق فلسفه، کلام، درس و بحث برای طیف گسترده‌ای از مردم، سخت و دشوار است و دریافت آموزه‌ها و هویت دینی در عموم مردم به وسیله فیلم و داستان امکان‌پذیر می‌شود و ماندگاری هنر نیز به دلیل این است که مخاطبش عموم مردم هستند.
وی به رویش‌های بعد از انقلاب در عرصه هنر، فیلم و سینما اشاره کرد و گفت: شعر برآمده از تمدن اسلامی است و شخصیت‌هایی همچون حافظ، سعدی و مولانا دلالت بر این مطلب دارد و در سبک‌های شعر نو نیز اشعار سهراب سپهری سرآمد است؛ بنابراین تمدن اسلامی ایرانی در شعر به خوبی ارائه شده است و عارفی اگر بخواهد شعر بسراید، روش‌ها را به خوبی می‌داند؛ اما سینما متعلق به تمدن اسلامی ایرانی نیست، بلکه هنر وارداتی است.
ورود سینما به ایران برای انتقال فرهنگ مادی و غربی بود
حجت الاسلام یوسف‌زاده تصریح کرد: ورود سینما به ایران برای انتقال آموزه‌های دینی نبود؛ بلکه برای انتقال فرهنگ مادی و غربی‌ای بود که سینما برای آن ساخته شده است؛ بنابراین کار در این زمینه دشوار است.
وی افزود: می‌توان گفت در سینمای ایران جرقه‌هایی زده شد و تک فیلم‌هایی ساخته شد که توانستند تا حدودی مفاهیم و آموزه‌های دینی را منتقل کنند؛ مختار‌نامه، محمدرسول‌الله(ص) و سریال حضرت یوسف(ع) از جمله فیلم‌هایی بودند که به تاریخ دین پرداختند؛ تاریخ مقدس یک دین جزیی از هویت آن است.
نویسنده کتاب سطوح مدح در قصص قرآن تأکید کرد: هویت هر دین و ملتی به تاریخ آن است؛ از این‌رو هر کتاب مقدسی به تاریخ خودش برمی‌گردد و آن را مرور می‌کند، همان‌گونه که در قرآن کریم، تاریخ پیامبران مرور می‌شود.
هویت هر دین و ملتی به تاریخ آن است و عاشورا هویت شیعه را می‌سازد
وی افزود: ایام محرم و مرور آنچه در عاشورا گذشت، هویت شیعه را می‌سازد و شیعیان در این ایام متأثر می‌شوند؛ زیرا مرور تاریخ یک دین، هویت آن دین را می‌سازد.
حجت الاسلام یوسف‌زاده، قرآن را نخستین سند معارف اسلامی برشمرد و خاطرنشان کرد: مسلمانان تمام معارف خود را از قرآن می‌گیرند و اگر کسی می‌خواهد مسلمان باشد، باید به تمام پیامبران گذشته ایمان داشته باشد و این امر حاصل نمی‌شود، مگر این که از جریان زندگی آنها آگاهی داشته باشد؛ بنابراین ایمان به تمامی پیامبران گذشته جزیی از اسلام و هویت یک مسلمان است.
وی افزود: جهان هستی به وسیله خداوند متعال اداره می‌شود و در قصه‌های قرآنی بیان شده است که اگر کسی گناهی انجام بدهد و از فرامین الهی سرباز زند، مکافات می‌شود؛ این همان مفهوم معاد است.
پژوهشگر عرصه سینمای دینی به ظرفیت قصه‌های قرآن برای انسان سازی اشاره و عنوان کرد: قصه‌های قرآن با معرفی شخصیت‌های شر، برای انسان مشخص می‌کند که اگر به سمت چنین شخصیت‌هایی متمایل گردد، در واقع در راستای اهداف شر آنها گام برداشته است و قسمت عمده‌ای از تربیت انسان به این وسیله انجام می‌شود، زیرا از روش‌های تربیتی، دادن معیار و معرفی الگو به شخص است.
وی با توجه به بستر فرهنگی انقلاب اسلامی و با تأکید بر ضرورت تحول در عرصه هنر گفت: هر تحول و انقلابی برای تعمیق فرهنگش در کشورهای دیگر، باید خودش را در هنر به نمایش بگذارد؛ فرهنگ و تمدن اسلامی، ایرانی، برخی از هنرها همچون شعر را به خوبی می‌تواند استخدام کند؛ اما برخی هنرهای دیگر همچون سینما، قصه، رمان و نقاشی را نتوانسته که به خوبی به خدمت بگیرد.
حجت الاسلام یوسف‌زاده یادآور شد: کشور ما هنوز به خوبی نتواسته است از قالب های هنری که از غرب وارد ایران شده‌اند، در راستای القای مفاهیم دینی استفاده کند؛ از این رو توقع این است که انقلاب اسلامی در قالب‌های مختلف هنری جلوه پیدا کند که این جلوه‌گری هنوز به خوبی محقق نشده است.
وی با اشاره به استفاه استکبار و گروه‌های تکفیری از ابزار هنر برای تخریب اسلام و مفاهیم دینی تصریح کرد: مسلمانان، نگاه معتدل خود را از این گونه مفاهیم، می‌توانند در قالب سینما ارائه دهند، در حالی که اکنون داعش و وهابیت تکفیری از طریق رسانه و اینترنت، توانسته‌اند جلوه نامناسبی از این مفاهیم به دنیا معرفی کنند.
زبان هنری صریح و شیوایی برای انتقال مفاهیم اسلامی در عرصه سینمای دینی وجود ندارد
پژوهشگر عرصه سینمای دینی گفت: همان گونه که نتوانستیم دفاع مقدس را به خوبی ارائه کنیم، به همان دلیل هنوز نتوانستیم جهاد و آموزه‌های دینی دیگر را به شکل صحیح و شیوه تفکر درست، ارائه کنیم.
وی افزود: در مرحله توصیف و بیان واژه‌ها چیزی کم نداریم؛ شخصیت‌هایی همچون شهید مطهری، آیت الله جوادی آملی و مصباح یزدی را داریم که به خوبی نظر اسلام را تشریح می‌کنند؛ اما زبان هنری به همان صراحت را نداریم تا این مفاهیم را به درستی انتقال دهیم./908/ت300/س