راه‌های آموزش مسائل شرعی به نوجوانان
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آموزش و چگونگی انجام آن از زمان‌های بسیار دور همواره مورد نظر نظریه‌پردازان و اندیشمندان علوم تربیتی بوده و هست.
دنیای امروز تفاوت‌های چشم‌گیری با گذشته دارد؛ از جمله این تفاوت‌ها می‌توان به پیشرفت‌ها و تحولات در حوزه یادگیری و یاددهی اشاره کرد.
امروزه می‌توان از بهترین وسایل آموزشی و کمک آموزشی برای یادگیری و یاددهی در همه علوم و موضوعات بهره گرفت. آموزش مسائل دینی هم از این قاعده مستثنا نیست و همپای پیشرفت ابزارها و سیستم‌های آموزشی ارتقا یافته است.
حال سؤال این است که آیا صرف راه‌اندازی سامانه پاسخگویی به مسائل شرعی برای روشن‌گری‌های فقهی کفایت می‌کند؟ آشنا کردن گروه‌های مختلف جامعه با مسائل فقهی چه پیش‌نیازها و زمینه‌هایی را طلب می کند؟
مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه علمیه قم در پاسخ به سؤال خبرنگار رسا درباره راه‌های آموزش مسائل شرعی به نوجوانان چنین پاسخ داد:
عمل به احکام و تکالیف دینی شرط لازمه رسیدن انسان به سعادت ابدی است. بدون شک زمانی انسان می‌تواند برای انجام احکام اسلام که کلید بصیرت و سبب نورانیت ضمیر انسان است، کمر همت ببندد که در مورد مسائل شرعی و احکام فقهی آموزش صحیح و کامل دیده باشد.
استفاده از رسانه‌های آموزشی و کمک آموزشی برای آموزش مسائل شرعی از اهمیت ویژه برخورد است. چگونگی انتخاب و بهره‌گیری از فن‌آوری اطلاعات، بستگی به امکانات، شرایط و موقعیت آموزشی دارد. پس از تعیین سن، شرایط و ویژگی‌های فراگیران، و تعیین محتوای مطالب آموزشی و اهدافی که باید فراگیران به آن نائل شوند؛ نوبت به انتخاب رسانه آموزشی می‌رسد.
ایجاد و راه‌اندازی سامانه پاسخگویی به مسائل شرعی در جای خود لازم و بایسته است، اما با توجه به محتوای مطالب آموزشی، محدودیت‌های سنی، شرایط و ویژگی‌های افراد، نباید صرفا به این شیوه بسنده کرده و راه‌ها، شیوه‌ها، وسایل آموزشی و کمک آموزشی دیگر نظیر کتاب‌ها، مجله‌ها، روزنامه‌ها، تصویرها، نمود‌ارها، چارت‌ها، پوسترها، نقاشی‌ها، کارت‌ها، اسلاید‌ها، فیلم‌ها، پروژکتور و اورهد، ضبط صوت، کامپیوتر، ویدئو، DVD و VCD و تلویزیون را نادیده گرفت.
مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه علمیه قم در ادامه به بیان عمده‌ترین شیوه‌های آموزش احکام می‌پردازد و 9 روش آموزشی احکام را با توضیح مختصری بیان می‌کند.
بیان احکام در قالب جزوه درسی
با توجه به اینکه کودکان، نوجوانان و جوانان از نخستین ساعات ورودشان به مراکز پیش‌دبستانی تا آخر دانشگاه، تقریبا همه دروس آموزشی خود را به صورت مکتوب در کتاب یا جزوه دریافت می‌کنند و ذهن آنها با این شیوه انس گرفته است، یکی از بهترین قالب‌ها برای ارائه احکام به کودکان و نوجوانان، قالب جزوه یا کتاب درسی است. صحبت کردن و بیان نمودن احکام برای کودکان و نوجوانان بدون متن درسی، هرگز برایشان جدی نخواهد بود.
آموزش احکام از طریق رسانه‌های مجازی
از جمله راه‌های آموزش احکام، بهره‌گیری از رسانه‌های مجازی نظیر فیلم‌ها، ضبط صوت، کامپیوتر، ویدئو، DVD و VCD و تلویزیون است.
احدیان در صفحه 61 و 87 کتاب تکنولوژی آموزشی ققنوس می‌نویسند: استفاده از تلویزیون و ویدئو در امر آموزش احکام، به ویژه در آموزش پاره‌ای از احکام که جنبة رفتاری دارد و یا احکام حج که اعمال و تکالیف مربوط به موقف‌ها و مکان‌های مختلف را بیان می‌کند، بسیار مفید و آموزنده خواهد بود.
آموزش احکام به صورت موضوعی
محمد رضا مشفقی پور در کتاب روش نوین در بیان احکام می‌نویسد: یکی از شیوه‌های بیان احکام، دسته‌بندی احکام در موضوعات گوناگون با توجه به نوع نیاز و شرایط سنّی مخاطبان است.
به عنوان نمونه، رساله نمونه آقای موگهی؛ رساله نوین آقای بی‌آزار شیرازی؛ احکام پسران و دختران و ... آقای فلاح زاده و احکام آبها، پوشش و قبله و... آقای وحیدپور در همین راستا تنظیم و چاپ شده است.
آموزش احکام از طریق شعر
محمود اکبری در صفحه 168 و 176 کتاب اشعاری در احکام می‌نویسد: برای تسهیل و ایجاد تنوع در یادگیری احکام می‌توان احکام را در قالب شعر بیان نمود. این روش به خصوص برای کودکان و افرادی که ذوق شعری دارند، بسیار مؤثر خواهد بود.
بیان احکام در قالب داستان
استفاده از این روش بیشتر در میان نوجوانان کاربرد دارد. مربی، احکام مورد نظر را برای اینکه ایجاد خستگی نکند و به سهولت در اذهان نوجوانان جای گیرد، بصورت داستان در می‌آورد. مجلّه «سلام بچه‌ها» و سری کتاب «قصه‌های زینب» در همین راستا، تالیف و تدوین شده است.
آموزش احکام در قالب سؤال و مسابقه
در این روش موضوعات احکام به صورت سؤال، معما و مسائل تلگرافی و... طرح می‌شود. این روش از جذابیت خاصی برخوردار است و بیشتر در آموزش‌های گروهی مورد استفاده واقع می‌شود.
کودکان و نوجوانان دوست دارند با آنها به زبان ساده، گیرا، صمیمی، دوستانه و سینه به سینه سخن گفته شود، از نظر شخصیتی از حساسیت فوق العاده‌ای برخوردارند، بسیارجستجوگر و خریدار سخنان تازه و رفتارهای عاطفی اند، دوست دارند به آنها فرصت سؤال کردن، جواب دادن، اعتراض و گاه مخالفت داده شود. قالب مسابقه از جمله قالب‌های سخن گفتن با زبان آن‌هاست و به علت شرایط سنی خاص، زمینه پذیرش روانی آنها را نسبت به سایر روش‌ها بیشتر می‌کند.
این شیوه از چند جهت مفید است؛ زیرا موجب مشارکت مخاطبان در بحث می شود؛ و نیز بچه‌ها برای پیدا کردن جواب، به مربی یا بزرگترهای خانواده و یا رساله‌های عملیه مراجعه می‌کنند و این مساله باعث ماندگاری بیشتر احکام در ذهن آنها می‌شود.
آموزش احکام با استفاده از روش عملی و الگویی
یکی از شیوه‌های بیان احکام، روش عملی و تجسمی است که به صورت سمعی و بصری انجام می‌شود و این روش، نقش بسیار مفیدی در آموزش دارد.
بسیار دیده می‌شود، افرادی بصورت تئوری مسئله‌ای را یادگرفته‌اند، امّا همین که در عمل می‌خواهند پیاده کنند، دچار اشتباه می‌شوند؛ نظیر کیفیت وضو گرفتن، تیمم و ... بنابر این، احکامی که آموزش آن به صورت عملی امکان دارد، خصوصاً بری مخاطبان نوجوان که کمتر به مفاهیم انتزاعی علاقه‌مند هستند، به صورت عملی و تجسمی طرح شود.
بیان احکام از راه ارتباط موضوعی
یکی دیگر از روش‌های آموزش احکام این است که استاد علاوه بر بیان احکام، به تناسب از بحث‌های اخلاقی نیز استفاده کند. به عنوان مثال اگر بحث از طهارت ظاهری است، طهارت معنوی و اهمیت آن را نیز مورد بحث قرار دهد، و یا اگر بحث از تقلید مطرح است، در ضمن بیان احکام تقلید، به تقلید کورکورانه و تقلید آگاهانه نیز اشاره کند.
روش ترکیبی
محمد احدیان در صفحه 75 کتاب تکنولوژی آموزشی می‌نویسد: این روش، ترکیبی از تمام روش‌های قبلی است که هر کدام از آنها با توجه به شرایط، زمان، مکان و نوع مخاطبان و مسایل شرعی، برای آموزش و بیان احکام به کارگرفته می‌شود. این روش از تنوع و جاذبه خاصی برخوردار است./997/ت302/س