تأملاتی در ماهیت سبک زندگی اسلامی؛ به مناسبت میلاد امام سجاد(ع)
راه‌های افزایش صبر در مواجهه با مصائب و مشکلات زندگی
خبرگزاری رسا ـ با بررسی روایات در می‌یابیم که یکی از مهم‌ترین آثار صبر بر مصائب و مشکلات این است که فرد صابر در برابر مصائب و امتحانات الهی سرکشی نمی‌کند و این باعث می شود پای خویش را از محدوده عقل و شرع فراتر نگذارد.
به گزارش سرویس اندیشه خبرگزاری رسا، صبر به معنای شکیبایی در مقابل بلا و مصیبت است و موجب برخوردی صحیح و متعادل در برابر مصائب و مشکلات می گردد که عواملی باعث افزایش این ملکه شریف در انسان می شود. پژوهش حاضر که در بردارنده بررسی راه های افزایش صبر می باشد در نظر دارد با استفاده از کتب اخلاقی و روایی در زمینه های علمی و عملی به این مسئله بپردازد.
از جمله این موارد تاثیر افزایش یاد خدا و توکل بر او انجام فرایض و عبادات، محبوب شمردن مصائب و مشکلات و بررسی احادیث در باب فضیلت صبر می باشد. در مقاله حاضر این امور به صورت تفصیل بیان شده و مورد بررسی قرار می گیرد.
از زمانی که خداوند متعال بشر را آفریده است و نعمت وجود را به بندگان عطا فرموده آنها را مورد آزمایش و ابتلا قرار داده است تا انسان از مقابله و رویارویی با مصائب به اصل خویش که کمال الی الله است نائل آید وبندگان صالح و نا صالح از هم شناخته شوند .
صبر از فضائل اخلاقی می باشد که مورد توجه و عنایت پیام آوران الهی و بسیاری از کتب انبیاء و اولیاء قرار گرفته است و راه برخورد با این گذرگاه های سخت زندگی را هموار می گرداند صبر به معنی شکیبایی‍ی(1) و نگهداری نفس به مقتضای عقل و شرع در مصائب وناگواریها می باشد.(2)
در اصل معنای صبر حبس نفس و اعضای بدن از شکایت و حرکات نا متعادل در هنگام بلا و مصیبت است که چنین حالتی درون را از اضطراب زبان را از شکایت و اعضای بدن را از حرکات نا متعادل در امان می دارد(3) و همچنین مصیبت و بلا به معنای رسیدن مکروهات و شدائد و رنجها به انسان می باشد.(4)
انسان در زمانی که سختی و مکروهی به او می رسد باید صبر را که نگه داری نفس و درون از ابراز ناراحتی و شیون می باشد پیشه خود سازد تا به کمال و مقصود نهایی دست یابد.
این صفت حسنه از جمله صفاتی نیست که در گذر تاریخ به وجود آمده باشد بلکه مسئله ای است که از آغاز خلقت بشر مورد اهمیت واقع شده است و از زمان حضرت آدم در زنگی انسانها جلوه گر بوده است. به صورت کلی هر گاه بشری در کره زمین وجود داشته باشد مسئله صبر بر مصائب و سختی ها مورد نیاز بشر واقع می شود زیرا امتحانات وابتلائات الهی همیشه همراه بشر بوده است.
از مسئله وشکیبایی در کتب انبیاء پیشین از جمله تورات و انجیل بحث به میان آمده است و در قرآن کریم به بیان شیوایی این مطلب بیان شده در حال حظر نیز کتب فراوانی در این زمینه به نگارش در آمده است از جمله کتاب شریف هدیه ای از دوست نوشته خلیل حسینی و کتاب استقامت نوشته رضا صدر می باشد.
ضرورت هایی وجود دارد که باعث می شود این مبحث حیاتی و تاثیر گذار مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد از جمله ضرورت های بحث پیرامون صبر و راه های افزایش آن ایجاد برخوردی مناسب در برابر مشکلات و امتحانات الهی است و همچنین افزایش روحیه توکل و اعتماد به خدا، افزایش سازگاری افراد با محیط پیرامون و بالا بردن روحیه کمال طلبی در طالبان راه حق می باشد.
صبر از صفات و ملکات اخلاقی است که مورد تاکید دین مبین اسلام و پیامبران و اولیای الهی قرار گرفته است. صبر از صفات انبیاء و بستر صفات برجسته انسان می باشد.(5) همان گونه که آیه شریف قرآن تصریح می کند «استعینوا بالصبر و الصلوة انَ الله مع الصابرین /سوره بقره 153» نشاندهنده این موضوع می باشد که بنده در هیچ حال از صبر بی نیاز نمی باشد بلکه اگر از همه شهوات نیز خلاص یابد و گوشه ای عزلت گیرد باز هم در برخورد با شداید و ناگواری ها نیازمند استعانت به این صفت الهی می باشد(6) و این در صورتی امکان دارد که انسان آمادگی خود را در برخورد با این مسئله افزایش داده باشد در غیر این صورت این امر برای نفس سخت و ناگوار جلوه میدهد .
صبر زمانی می تواند تاثیر گذار باشد که همراه عبادات دیگری همچون نماز صورت بگیرد در غیر این صورت ممکن است این ریاضت ها و سختی ها ثمری جز ثمرات دنیوی و مادی نداشته باشد زیرا صبر از صفاتی است که تنها زمانی می تواند از جنبه معنوی تاثیر گذار باشد که فرد صابر همواره به یاد خدا و بخاطر رضای او صبر را پیشه خود کرده باشد در غیر این صورت سود معنوی چندانی از صبر بر مصائب خود نمی برد و از لحاظ رتبه صبر او در درجه متوسطی قرار می گیرد.(7)
فضیلت صبر
صفت صبر طبق آیات و روایات فضائل فراوانی دارد که از حد تصور بشر خارج می باشد. صفت پسندیده صبر طبق روایت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) نیمی از ایمان می باشد.(8)
این روایت تصریح کننده فضیلت این امر مهم است که این صفت حمیده تکمیل کننده نیمی از ایمان فرد مزین به آن می باشد زیرا فرد صابر در برابر مصائب و امتحانات الهی سرکشی نمی کند و این باعث می شود پا را از محدوده عقل و شرع فراتر ننهد.
از دیگر فضایل صبر این می باشد که در تمام مراحل زندگی منشاء کمالات گوناگون برای فرد می باشد. صبر در جهاد مایه شجاعت صبر نسبت به مصائب دنیا نشانه زهد وصبر در برابر گناه نشانه زهد است و دیگر فضیلت آن این است که همواره صبر و پیروزی ملازم یکدیگر می باشند.(9)
از دیگر فضایل صبر که قرآن کریم بیان می کند «بشارت ده صبر کنند گان را که چون مصیبتی به آنها رسد گویند ما از خداییم و بازگشت ما به سوی اوست ایشان اند که صلوات پروردگار و رحمت او برایشان است/ بقره156» نشاندهنده فضیلت بالای این رفتار در برابر مصائب می باشد زیرا فرد صابر مورد رحمت و درود پروردگارش قرار می گیرد و چه توفیقی برتر از این که بنده مورد رحمت وازآن مهم تر درود و سلام پروردگارش قرار بگیرد.
فضیلت دیگر صبر این می باشد که به میزان ارزش بالای این صفت مصائب به نعمت تبدیل می گردد. امام صادق (علیه السلام)در مورد این فضیلت صبر می فرمایند«خدای عز وجل به مردمی نعمت داد و آنها سپاسگذاری نکردند و بدین سبب آن نعمت بر آنان وبال شد و مردمی را به مصایب مبتلا کرد و آنها صبر کردند در نتیجه آن مصیبت تبدیل به نعمت شد»(10)
از حدیث فوق مشخص میگردد که فضیلت صبر آنچنان بالا می باشد که مصائب و گرفتاریها را به نعمت تبدیل می کند. صبر فضایل فراوانی دارد که به علت فراوانی زیاد از قدرت بحث خارج می باشد و به همین مقدار بسنده می شود .
انواع صبر
صبر به جهت این که در جنبه های مختلف زندگی جلوه گری می کند و تاثیرات فراوان آن در تمام مراحل مختلف زندگی وجود دارد به انواع مختلف تبدیل می گردد. صبر به سه مورد تقسیم می شود از جمله صبر بر معصیت، صبر بر طاعت و صبر بر مصیبت می باشد که در ذیل به آنها اشاره کوتاهی می گردد.
الف) صبر بر معصیت
صبر بر مصیبت زمانی است که نفس انسان را به معصیتی دعوت کند و فرد با صبر و شکیبایی از لذت آن معصیت بگذرد و دامن صبر و حلم در مقابل آن لذت فانی موقت از دست ندهد.(11) صبر بر معصیت از آن جهت دشوار و سخت می باشد که جمیع آن معاصی از چیزهایی است که نفس به آنها خواهش دارد و راغب به آنها است از این جهت است که صبر نمودن از معصیت هایی که آدمی به آنها وابسته شده و الفت گرفته است مشکل تر می باشد.
از یک جهت انس و الفت با نفس و از جهت دیگر خواهش نفس و لذت ناشی از انجام این گناه و معصیت سختی این صبر را دو چندان می کند و غلبه بر این معاصی مشکل تر می گردد. به صورت کلی هر معصیتی که ارتکاب آن آسان تر باشد صبر از آن و ترک نمودن آن مشکل تر می باشد.(12)
ب) صبر بر طاعت
دومین مورد از این امور صبر بر طاعت است. صبر بر عبادت این می باشد که انسان در نماز و طاعت عجول نباشد به واسطه شتاب در نماز و عبادات ارکان عبادت و حضور قلب را خراب نکند بلکه با صبر و طمانینه خاطر و حضور قلب و توجه کامل به شرایط و مستحبات هر چند تواند به جا آورد.(13) اما صبر به طاعت و عبادت از آن راه دشوار است که طبع آدمی طالب قهر و غلبه و برتری است و بندگی و ذلت بر او مشکل است و دیگر دشواری صبر به طاعت این می باشد که برخی از جهت کسالت و تنبلی راغب به عبادت نیستند و بعضی دیگربه علت بخل و خساست در عمل بر آنها گران می آید که عبادت کنند در نتیجه هیچ عبادتی خالی از راه مشقتی نیست و از این جهت محتاج صبر می باشد.(14)
ج) صبر بر مصیبت
سومین مورد صبر بر بلا و مصیبت می باشد که هر گاه مصیبتی از قبیل درد و رنج و فقر و مرگ عزیزان و اهانت و حبس و آزار دشمن و سایر بلیات و حوادث ناگوار بر انسان پیش آید با صبر جمیل یعنی صبر به شکایت به خلق و بدون اعتراض قلبی به خدا و عدم جزع بی تابی از درد ورنج و غم و اندوه بر آن بلا صبر کند .
صبر بر مصیبت دو مرحله دارد اول لب به شکایت باز نکردن و خود را در برابر آن ضعیف و ناتوان ندیدن و با روی گشاده و لب خندان تحمل پیش آمد های سخت را نمودن و ازخدای متعال نیروی پایداری طلب نمودن و شکیبایی را پیشه خود ساختن و دیگر اینکه نباید در اثر فشار و شدت مصایب خون سردی از دست برود و از مقصود دست برداشت و به صبر خود ادامه نداد بلکه باید هم چنان در تعقیب هدف خود راسخ تر و محکم تر گردید.(15)
این مصایب بیشتر بر دو دسته از افراد فرود می آید یکی آنان که در انجام تکالیف خویش کوتاهی ورزیده اند و حق بندگی را به جا نیاورده اند و باید از رهگذر مصایب هشدار گیرند و بیدار گردند، دیگر آنان که نه برای تادیب و هشدار بلکه برای راه یافتن به منزل های بالاتر کمال باید نردبان مصائب را طی کنند.(16)
آثار صبر
طبق قاعده علت و معلولی که در جهان حاکم می باشد هر فعلی که از انسان سر می زند آثار و نتایجی در پی دارد. آثاری که بر صبر کردن مترتب می شود چه آثار دنیوی و چه اخروی انگیزه ای می باشد که فرد ترقیب شود تا این ملکه را در خود افزایش داده و نفس را نسبت به آن تذکر دهد.
صبر نکردن و بی تابی کردن در مصائب عاقبتی شوم در پی دارد ولی پایداری و استقامت در برابر مصائب سرانجامی میمون و مبارک دارد زیرا همه چیز این جهان پایان یافتنی است خواه لذایذ و خوشی ها و خواه مصایب و ناگواری های آن بنابراین پس از پایان هرمصیبت سود و بهره را کسی می برد که استقامت و پایداری در برابر آن داشته باشد.(17)
نفس انسان موضعی نیست که بتوان بتوان به راحتی آن را مهار کرد بلکه باید با ترفندهایی هر چند ساده و پیش پا افتاده مهار آن را به دست گرفت صبر آثار مادی و معنوی فراوانی دارد در مقاله حاضر به تعدادی از آنها پرداخته می شود .
الف) آثار معنوی
بهره معنوی صبر در مصائب آن است که خداوند متعال بهترین پاداش های نیکو را عنایت خواهد فرمود چنان چه قرآن کریم نیز تصریح نموده که بندگان به مقداری از مصائب و گرفتاری ها آزمایش می شوند و به کسانی که در برابر مصائب صبر و پایداری کنند مژده داده می شود که بهشت برین و جنات عدن الهی در انتظار آن هاست زیرا آنها کسانی بودند که رضای حق را بر رضای خود مقدم داشتند و در برابر مصائب رو ترش نکردند.(18)
صبربنده را در دنیا و در آخرت به درجات بلند و مقامات ارجمند می رساند و او را بر مسند عزت و تخت سعادت می نشاند و خداوند عالم بیشتر خیرات را نسبت به صبر داده است و اکثر درجات بهشت را به صابرا ن تعلق داده است و دیگر آثار صبر این می باشد که خداوند از برای ایشان صلوات و رحمت و هدایت را قرار داده است.(19)
بالا ترین بهره معنوی که صبر در پی دارد و دنیا و آخرت صابران با وجود این ثمره و بهره تضمین شده می باشد و نشاندهنده خوشنودی و رضایت حق تعالی ازبندگان صابر نیز می باشد آیه شریف قرآن است که بشارت می دهد به صابران «انًّ الله یحبّ الصّابرین/ آل عمران 146». چه پاداشی بالاتر و زیباتر از این می تواند به بندگان صابر داده شود. عارفان و سالکان جهان با انجام عبادات و توسلات گوناگون همگی خواهان رسیدن به محبت از جانب خدای رحمن می باشند صبر چه مقام بالایی دارد که انسان صابر را به این درجه عظیم معنوی که محبوب خدا شدن می باشد می رساند .
ب) آثار مادی
بهره مادی صبر بسیار است یکی آنکه روح در اثر پایداری و استقامت در برابر شداید قوی و توانا می شود و هنگامی که نیروی روح تقویت شد ، رسیدن به مقامات عالی آسان خواهد بود و فرد دیگری نخواهد توانست که آن مقام را از او بگیرد. فایده دیگر صبر این می باشد که تحمل فشار مصائب راه رسیدن به مقاصد و آرزوها را برای فرد هموار می کند خداوند تبارک و تعالی نعمت های خود را بر کسی که در مصائب صبر کند ارزانی خواهد داشت.
برخی از صفات که در دنیا برای فرد صابر محقق می شود و از مصادیق صبر شمرده می شود بر اثر صبر در مصایب برای فرد حاصل می شود مانند شجاعت در هنگام نبرد پرهیز از گناهان، بخشش از خود که ضد آن بخل است(20) امام علی (علیه السلام ) می فرمایند «صبر در برابر رنج سرانجامش دست یافتن به فرصت و پیروزی است»(21)
ایشان حدیث دیگری دارند که می فرماید«صبر از شدت مصیبت بزرگ می کاهد»(22) این احادیث شریف نشاهنده گوشه ای از آثار صبر در دنیا می باشد که باعث پیروزی و سربلندی فرد صابر در دنیا می شود. صبر باعث می شود انسان با مصیبتی که بر سر او آمده راحت تر برخورد کند اینچنین فشار کمتری بر او خواهد آمد و با مصیبتی که بر او وارد شده کنار می آید و آرامش و طمانینه بیشتری برای او حاصل می شود .
راه های افزایش صبر بر مصائب
در این قسمت بحث طبق کتب اخلاقی و روایی و با تامل در رویکرد آیات و روایات شریف معصومین راه هایی برای افزایش این ملکه شریف ارائه می گردد. این راه های پیشنهادی طبق نیاز افراد و با توجه به کارکردهای روحی و روانی آنها در دو بخش راه های علمی و عملی مورد تحلیل و بررسی قرارمی گیرد و با توجه به مصداقی بودن مبحث صبر در زندگی روزانه افراد به راحتی می توان این امور را در برنامه روزمره زندگی گنجاند.
1- راه های علمی
راه های علمی افزایش صبر از جمله اموری است که باید به عنوان یک برنامه و رویکرد در زندگی فرد سالک الهی به وجود آید. راه های علمی یک سری امور قابل مشاهده و عینی نمی باشند بلکه یک سمت و سو و جهت می باشد و در اصل یک منش و اعتقاد در فرد ایجاد می کند. راه های علمی که در مقاله حاضر از آنها بحث می شود بررسی روایات و احادیث در باب صبر و محبوب شمردن مصائب می باشد .
الف) بررسی احادیث و روایات باب صبر
از اموری که باعث افزایش صبر می شود آن است که فرد احادیثی را که در فضیلت صبر و حسن و عاقبت آن در دنیا و آخرت وارد شده ملاحظه نماید. با بررسی روایات واحادیث فضیلت صبر، تاثیر آن را بر زندگی و روحیه خود در می یابد در نتیجه با توجه به وعده ای که اولیای دین به او دادند می تواند صبر را پیشه خود سازد.(23)
بررسی این دسته از احادیث باعث می شود فردی که خواهان افزایش این امر در خود می باشد قوت گرفته و انگیزه قلبی فراوانی نسبت به انجام این فعل پیدا کند و این به علت وعده های حقی است که از جانب مبارک ائمه اطهار(علیهم السلام ) و رسول اکرم (صلی الله علیه آله و سلم ) در قالب روایت بیان گردیده است.
احادیث باب صبر بر دو گونه می باشند دسته اول فضیلت متصف شدن به این صفت را بیان می کنند و دسته دوم در مورد پاداش صابران و حسن عاقبت آنها وارد شده است که به هر دو دسته از روایات اشاره می گردد.
ب) بیان احادیث در باب فضیلت صبر
صبر در برابر مصائب آنچنان ثواب و ارزشی دارد که عمل فرد صابر فضیلت اعمال همگی بندگان و مومنان را دارد. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند« از چیز هایی که کمتر به شما داده شده یقیین و صبر است به هر کس از این دو بهره اش داده شود دیگر برایش اهمیتی نداشته باشد که عبادت شب و روزه مستحبی روز را از دست دهد. اگر بر وضعیتی که دارید صبر ورزید خوش تر دارم از این که فردی از شما با عمل همگی شما به نزد من آید».(24)
از این روایت برداشت می شود که صبر کردن بر تقدیر و مشکلات روزگار به مراتب با ارزش تر و در قیامت تاثیر گذار تر است نسبت به عبادات مستحبی .
امام صادق(علیه السلام ) می فرمایند« کسی که شبی را به رنج مبتلا گردد و از آن استقبال نماید و شکر خدا را به جا آورد مانند آن است که خدا را شصت سال عبادت کرده باشد. پرسیدند چگونه از رنج استقبال نماید فرمود به ناراحتی آن صبر کند و به کسی اطلاع ندهد و خدا را شکر کند»(25)
این حدیث شریف نیز در مقام بیان فضیلت صبر کردن می باشد که انسان با شنیدن این روایت انگیزه ای فراوان برای ایجاد صبر در خود پیدا می کند .
در حدیثی دیگر نیز امام صادق (علیه السلام ) اجر و ثواب صبر کردن بر مصائب را بیان می کنند و می فرمایند «هر مومنی گرفتار گردد و صبر کند بدان که برای او مانند اجر هزار شهید است»(26)هر فرد مومن با شنیدن این احادیث و روایات انگیزه فراوانی پیدا می کند تا این که صبر را پیشه خود سازد .
ج) بیان احادیث در باب عاقبت صبر
این دسته از احادیث عاقبت صابران و نتیجه ای که در قیامت برای فرد صابر و فردی که در ناگواری ها لب به شکایت گشوده است و بی تابی نموده را بیان می کند و عاقبت صابرین و عدم آن را به تصویر می کشد. امام باقر (علیه السلام ) این زمینه فرمودند «بهشت در برابر ناگواری ها و صبر است هر که در دنیا به ناگواری ها صبر کرد به بهشت می رود و دوزخ در میان لذتها و شهوتها است هر که دنبال لذت و شهوت خود رود به دوزخ در آید»(27)
امام معصوم به صورت آشکار بیان می کنند که صبر نکردن بر بلا و مصیبت چه عاقبتی دارد هر فردی با دیدن این روایت به قطع و یقیین صبر را بر بی تابی و جزع و فزع ترجیح می دهد .
حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرمایند خدای عزوجل فرموده «هرگاه متوجه سازم به بنده خود مصیبتی و بلایی در بدن او یا مال و فرزند او پس او صبر جمیل نماید من از او شرم می کنم که در روز قیامت ترازویی به جهت او نصب بکنم یا نامه عمل او را بگشایم».(28)
با توجه به مضمون این نوع روایات که تعداد آنها نیز بی شمار می باشد انسان در درون انگیزه ای پیدا می کند که صبر خود را افزایش دهد ویا ملکه صبر را در خود ایجاد کند .
د) محبوب شمردن مصائب
نظام هستی بر این پایه استوار است که هر گاه پدیده ای برای رشد و رهیافتگی انسان به کار آید و راه بندگی اش را هموار سازد خداوند آن پدیده را در زمره دوست داشتنی ها قرار می دهد و زیبایی و شکوه را ارزانی اش می دارد خمیر مایه مصائب خیر و رحمت است و هر چه خیر باشد در انسان علیه السلام کار ساز است.
لحظه ای که بر آدمی مصیبتی فرود آید و او پایمردانه و استوار بر آن مصیبت صبر کند نزد خداوند محبوب و ارجمند است. باید باور کرد که بسیاری از مصائب و دشواری ها ارمغان مهر و محبت پروردگارند چنانچه امام صادق(علیه السلام ) می فرمایند«هر گاه خداوند بنده ای را محبوب شمارد او در بلا غوطه ور می کند»(29)
این اندیشه نادرست را نباید ترویج کر که اگر جامعه ای به بلایی دچار می شود حتما عقوبت ستم ها و بد کرداری هایش را پس می دهد شاید این بلا و مصیبت هدیه ای باشد از جانب خداوند عالم.(30) بنده باید نسبت به آنچه مولایش نسبت به او به جا می آورد راضی و خوشنود باشد و از شرایط محبت آن است که هرچه محبوب بر او پسندد از آن دلشاد گردد و به رضای دوست خود تن دهد مصائب و گرفتاری ها نیز از جانب خدای محبوب او رسیده است در نتیجه باید مورد استقبال فرد محب در بیایند .
حضرت رسول (صلی الله علیه و آله) از طایفه ای از اصحاب خود پرسیدند که شما چه نوع افرادی هستید؟ عرض کردند یا رسول الله ما مؤمنان امت شما هستیم حضرت فرمودند چه چیز نشانه ایمان شماست؟ گفتند صابریم در وقت بلا و شاکریم در هنگام نعمت و رفاه راضی هستیم به موارد قضا و آنچه خدا برای ما برگزیده است حضرت فرمود به خدای کعبه قسم شما از مؤمنان هستید چون خدا بنده ای را دوست بدارد او را در دنیا مبتلا می کند پس اگر صبر کرد او را بر می گزیند.(31)
از مباحث فوق مشخص می گردد که اگر انسان ها قبول کنند، مصائب و مشکلات از جانب خدای رحمان و رحیم است صبر بر آنها نیز بر افراد آسان می شود و مصائب را محبوب و مطلوب نفس می شمارند.
2- راه های عملی
راه های عملی از جمله اموری است که هر فرد در حال مجاهده با نفس و مبارزه با صفات رذیله باید نسبت به آنها دقت فراوانی داشته باشد. راه های عملی تاثیر گذار ترین مسائل در ریشه کن کردن صفات و عادات مغایر با فطرت انسانی است. راه های عملی افزایش صفت صبر که در مقاله حاضر مورد بررسی قرار می گیرد افزایش یاد خدا و توکل بر او و همچنین انجام فرایض و عبادات می باشد .
الف) افزایش یاد خدا و توکل بر او
نظام خلقت بر دو پایه اساسی استوار است صبر و توکل که بین این دو امر مهم رابطه ای مستقیم و غیر مستقیم وجود دارد . رابطه مستقیم آن است که توکل و صبر هر دو در یک راستا قرار دارند یعنی هر صبری نیاز به توکل دارد و لازمه هر توکلی صبر کردن می باشد و اما رابطه غیر مستقیم آن دو این می باشد که بین آن ها نه رابطه تساوی وجود دارد و نه تباین بلکه رابطه مطلق وجود دارد به این معنی که هر دوی آنها به صورت جدا و مجزا از یکدیگر در راه رسیدن به کمال الی الله در دنیا و سعادت انسان در آخرت تاثیر گذار می باشند و تضمین کننده سعادت بشر در دو دنیا نیز هستند.
انسان به واسطه توکل بر خدا و افزایش یاد او استقامت برایش حاصل می شود و از جهت خداوند عالم اطمینان و سکون هم می رسد و دل او قوی می گردد. افزایش یاد خدا باعث می شود اطمینان او نسبت به خدا افزایش یابد و وابستگی اش نسبت به دنیا کم گردد و دنیا در چشم او پست و حقیر شود و زمانی که فرد اینچنین شود به راحتی می تواند بر مصایب صبرکند و آنها را نادیده بگیرد.
وقتی انسان در هر کاری به خدا توکل کند و یاد او را در امور روزانه خود افزایش دهد خود را از هر قید و بند آزاد کرده و هرگز تن به ذلت و پستی نمی دهد و وابستگی های دنیا را از خود دور می کند و بر بلا و مصیبت به راحتی صبر پیشه می کند در نتیجه قدرت رویارویی با مشکلات در او ایجاد می شود و به زندگی آزادانه خود از قید و بند دنیا ادامه می دهد.(32)
انسان باید دائما خدا را در نظر بگیرد و باید تقوا را فراموش نکند اگر دائما ذکر و یاد خدا نباشد تقوا فراموش می شود. انسان همیشه در معرض لغزش و گناه می باشد ذکر و یاد خدا باید همواره با انسان همراه باشد در غیر این صورت از یاد خدا غافل شده و این باعث کم شدن عزم و اراده در انسان میشود و اگر اینچنین شود و اراده فرد سست گردد در ایجاد صبر و توانایی مقابله با مصایب موفق نمی گردد.(33)
ب) انجام فرایض و عبادات
پایداری در فرمان بری خدا و انجام فرایض و عبادات آن است که وظایفی که از جانب آن وجود مقدس تعیین شده انجام داده شود و هم چنین سربزرگ موفقیت در هر دو جهان بستگی به اطاعت فرمان خدا دارد. گردن نهادن به اوامر الهی بزرگترین موفقیت ها و سربلندی ها است و هر چه در اطاعت و عبادت خدا بیشتر کوشش شود ظرفیت انسان افزایش می یابد در این صورت می تواند راه مقابله با مصائب را در خود ایجاد کرده و افزایش دهد.(34)
خدای تعالی بندگان را آفرید تا این که بندگی کنند او را و عبادت خدا را انجام دهند به جهت آن که به کمال برسند و هر بنده به درجه لایق خود برسد. انجام عبادت نشان دهنده این مساله است که کمالات انسان را افزایش داده و او را به درجه ای از کمال می رساند. صبر نیز که جزیی از این کمالات است باید زمینه آن که انجام فرایض و عبادات می باشد در انسان ایجاد شده باشد.(35)
از جمله عباداتی که می تواند زمینه ساز و آماده کننده روحیه افراد برای ایجاد صبر باشد نماز و روزه می باشد روزه به دلیل استقامت وسختی ها و مشکلاتی که به سبب گشنگی و تشنگی در فرد روزه دار ایجاد می کند، می تواند زمینه ساز خوبی برای ایجاد صبر در انسان باشد. نماز نیز به سبب صبر و حوصله فراوانی که جهت انجام آن فرد نماز گذار نیاز دارد می تواند الگو خوب و ممتازی در ایجاد صبر و استقامت در فرد باشد.
مهسا اسدبیگی
/703/928/م
پی نوشت
1-اصفهانی، مفردات راغب، ص 124
2- خمینی، روح الله، چهل حدیث، ص260
-3 حسینی، مصطفی، معارف و معاریف، ج دوم ص 1386
-4همان ص 2086
-5 رحمتی، رضا، گنجینه معارف، ج اول ص621
-6 غزالی، محمد، کیمیای سعادت، ص1388
-7 چهل حدیث، همان ص271
-8ری شهری، محمد، میزان الحکمه، ص2960
9- گنجینه معارف، ص621
-10میزان الحکمه، همان ص2962
11- گنجینه معارف، همان، ص620
12- معراج السعاده، همان، ص701
13- گنجینه معارف، همان ص620
14- معراج السعاده، همان، ص701
15- استقامت، همان، ص75
16- حسینی، ابوالقاسم، هدیه ای از دوست، ص20
17- استقامت، همان، ص141
18- همان، ص139
19- معراج السعاده، همان، ص703
-20علی، مشکینی، درسهای اخلاق، ص110
21- میزان الحکمه، همان، ص2960
22- همان، ص2961
-23معراج السعاده، همان ص679
-24 حرعاملی، وسایل الشیعه، ج سوم، ص229
-25فیض کاشانی، اخلاق حسنه، ص192
-26کلینی، اصول کافی، ج چهارم، ص281
-27 همان، ص275
-28همان، ص274
-29میزان الحکمه، همان، ص265
-30هدیه ای از دوست، همان، ص31
-31معراج السعاده، همان، ص630
32- داستانی، اسدالله، چگونه تقوا داشته باشیم، ص8
-33خامنه ای، علی، تهذیب نفس، ص28
34- استقامت، همان، ص153
-35محسن، فیض کاشانی، الشریعه، ص26
ارسال نظرات