جایگاه و منزلت عقل در اسلام

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، زهرا حیدری، استاد حوزه علمیه حضرت خدیجه(س) مشهد، امروز در سلسله نشست های تفسیر زیارت جامعه کبیره که با حضور مدیر، اساتید و طلاب مدرسه علمیه حضرت خدیجه(س) برگزار شد، گفت: ائمه اطهار(ع)، از عقل نظری و عملی برخوردارند؛ چرا که حقیقت عالم وجود را دانسته و مفاسد و مصالح اعمال را نیز درک کرده اند.

وی ابراز کرد: ائمه اطهار(ع)، صاحبان عقل و فرمانروایان عقل هستند؛ چرا که در فرازی از زیارت جامعه کبیره،ایشان را «ذَوِی النُّهی وَ اوُلیِ الحِجی» خطاب می کنیم. «ذو» به معنای صاحب و «نُهی»، به معنای عقل است، عقلی که انسان را از زشتی حفظ می کند.   

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: واژه «نُهی» بر عقل اطلاق می شود؛ چرا که عقل، انسان را از تبعیت هوا و هوس باز می دارد، در روایت آمده است که اولین کاری که امام زمان(ع) بعد از ظهور انجام می دهند، این است که دست بر عقول می گذارند، تا کامل شوند.خداوند در آیه 54 سوره طه می فرماید:« اِنّ فی ذلِکَ لَایاتٍ لِاُولِی النُّهی»، امام صادق در تفسیر این آیه فرمودند: « فَنَحْنُ أُولُو النُّهَى » به خدا قسم ما اولی النهی هستیم.

این استاد حوزه علمیه خواهران مشهد گفت: انسان ها باید عقل خود را تهذیب کنند، تا حقایق عالم را کشف کنند، اما این که چگونه روح و عقل انسان مهذب شده و قدرت تشخیص حق از باطل را پیدا کنیم، بسته به رابطه ما با خداوند دارد.

حیدری افزود: انسان اگر بخواهد عقل خود را تزکیه کند، باید در خلوت شب به راز و نیاز با خداوند بپردازد. سعی کنید بین الطلوعین را نخوابید؛ چرا که امام باقر(ع) فرمودند:«بین طلوع فجر تا طلوع آفتاب، ساعتی است که نه از شب و نه از روز حساب می شود، بلکه آن ساعت از ساعت های بهشت است و بیماران در آن شفا می یابند و دردها آرام می گیرد.».

این کارشناس مذهبی ادامه داد: ما دو عقل داریم، عقل نظری و عقل عملی، عقل نظری، میل و کشش ما به درک حقایق عالم است و عقل عملی، درک مفاسد از مصالح است که قدرت تشخیص خیر محض را از شر به انسان می دهد.

وی با اشاره به آیه «فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها، خداوند عصیانگرى و پرهیزگارى نفس انسان را به او الهام کرده است،»، ابراز کرد: خداوند قدرت تشخیص اعمال خوب و بد را به انسان عطا کرده است؛ چرا که تمام انسان ها از بدی گناه آگاهند، اما گاهی برای رسیدن به مقامات دنیوی، مرتکب گناه می شوند.

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: ائمه اطهار(ع)، هم از عقل نظری برخوردارند و هم از عقل عملی، چرا که حقیقت عالم وجود را دانسته و مفاسد و مصالح اعمال را نیز درک کرده اند؛ چرا که هر امام و پیشوایی باید عاقل ترین انسان ها باشد.  

ادب، قرین انسان عاقل است

این استاد حوزه خواهران علمیه خواهران مشهد به آثار عقل اشاره کرد و گفت: نصف عاقل، تحمل و بردباری در برابر خطاهای مردم است،و نصف دیگر آن نادیده گرفتن، لغزش های آنان است. حضرت علی(ع) فرمود:«ثَمرهُ العقلِ الصِّدقُ، راستگویی ثمره عقل است.»، از این رو انسان عاقل، هیچ گاه دورغ نمی گوید.

حیدری با اشاره به این که، ادب، قرین انسان عاقل است، گفت: انسان عاقل، مؤدب است، از عباس بن عبدالمطلب، عموی پیامبر اکرم(ص)، سؤال کردند شما بزرگترید یا پیامبر اکرم(ص)، فرمودند:«ایشان بزرگتر هستند، اما من قبل از ایشان به دنیا آمده ام»، ایشان هنرمندانه و ادیبانه پاسخ دادند؛ چرا که نگفتن من بزرگترم.

این کارشناس مذهبی با اشاره به این که هدف از خلقت انبیاء شکوفایی عقل بشر است، گفت: درک مصالح و مفاسد، درارای مراتب است که مرتبه ضعیف آن، هشدارها و القائات درونی است که انسان را از ارتکاب گناه باز می دارد و اگر انسان به این هشدارها و نداهای درونی توجه کرده و عمل کند، خداوند درک های بالاتری را نصیب او می کند و در زمان های حساسی که دیگران، قادر به تشخیص نیستند، درک بالاتری نسبت به آن ها دارد.  

وی افزود: در روایت آمده است «من عَمِلَ بما عَلم ورثه الله علم مَا لَم یَعلم،هر کس به آن چه می داند عمل کند، خداوند علومی را که نمی داند هم به او خواهد آموخت.»، از آیت الله بهجت سؤال کردند، چگونه سیر و سلوک عرفانی را طی کنیم، ایشان فرمودند:«آن چیزی که می دانید، عمل کنید، خداوند آن چیزی را که نمی دانید به شما می فهماند.»

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) عاقل ترین انسان ها هستند، امام صادق(ع) می فرمایند:«خداوند زمانی که عقل را آفرید، خطاب به عقل فرمود، خلقی را محبوبتر از تو نیافریدم، سپس، 99 جزو عقل را به پیامبراکرم(ص) عطا کرد و یک جزو آن را میان سایر بندگان تقسیم کرد./1309/پ202/ب