راهکارهای ایجاد و تقویت محبت اهل بیت(ع) در خانواده
به طور مسلم قصد و اراده هر پدر و مادری این است که فرزندش را خوشبخت و سعادتمند کند. ولی انسان‌ها غالبا به نیازهای مادی بیشتر از نیازهای معنوی توجّه دارند، از این‌رو در رفع نیازهای فرزندان به جنبه‌های معنوی کمتر توجّه می‌کنند، در حالی‌که رسیدگی و توجّه به امور معنوی و تربیت دینی به مراتب مهم‌تر می‌باشد.
بنابراین یکی از وظایف والدین نسبت به فرزندان، تربیت دینی و آشنا کردن آنها با معارف الهی است.
یکی از راه‌های رسیدن به تربیت دینی فرزندان، آشنا کردن آنها با اهل‌بیت علیهم السلام و ایجاد محبت به آنان است که می‌تواند موجبات سعادت و خوشبختی فرزندان را فراهم کند. پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم فرموده است: «أَحبُّوا اللهَ لِمَا یَغذُوکُم بِهِ مِن نعمَةٍ وَ أَحبُّونِی لِحُبِّ اللهِ وَ أَحبُّوا أَهلَ بَیتِی لِحُبِّی؛ خداوند را دوست داشته باشید، زیرا نعمت رسان و حیات‌دهنده شما است و مرا نیز به خاطر خداوند تبارک و تعالی دوست داشته باشید و اهل بیت من را به خاطر محبّتی که به پیغمبر خود دارید دوست داشته باشید.»1
انسان خودش را دوست دارد و آن‌چه مایه بقای وجود و مایه کمال اوست، مورد محبّت انسان است؛ چون خود را دوست دارد، از این‌رو کمال وجود خود را نیز دوست دارد و این کمال و بقا با نعمت‌های خدا میسّر می‌شود. لذا خدا را نیز دوست می‌دارد؛ زیرا خداوند باری تعالی صاحب همه نعمت‌های انسان است. «وَ مَا بِکُم مِن نِعمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ؛ آن‌چه از نعمت‌ها دارید، همه از سوی خداست.»2
بنابراین، خداوند متعال محبوب انسان‌ها است؛ هر چند ممکن است فرد به کس دیگری به جای خدا مهر بورزد، امّا فقط در مصداق دچار اشتباه شده است.
از آنجایی که پیغمبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم فرستاده خداوند است، باید او را نیز دوست داشت. ولی دوست داشتن پیغمبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم به این دلیل که او فرستاده خداست و نجات بخش و دستگیر انسان است، که در نهایت موجب کمال و سعادت انسان می‌شود. بنابراین باید فرستاده خداوند متعال را نیز دوست داشت. اهل بیت پیغمبر علیهم‌السلام را نیز به دلیل محبّت به پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم باید دوست داشت.
این خلاصه سخن است و مسیر محبّت از سوی خدای متعال آغاز و به سوی پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم و ائمه هدی در حجة الوداع سرازیر می‌شود. پیامبراکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم در حجة‌الوداع فرمودند: «أَساسُ الإسلامِ حُبُّنا أهلُ‌البِیتِ؛ اساس اسلام محبت ما اهل بیت [علیهم‌السلام] است.»3 این محبّت سبب می‌شود که فرد به اسلام و حقیقت آن برسد. فردی خدمت امام صادق علیه‌السلام آمد و گفت: یَابنَ رَسُول اللهِ، ما شما را دوست داریم، آیا این محبت در دین ما و در ایمان موثر است؟ امام پاسخ دادند: «هَل الإِیمَانُ إِلّا الحُبّ؛ مگر ایمان چیزی جز محبّت و دوستی است.»4؛ ایمان همان محبّت و محبّت همان ایمان است. بنابراین، باید دل‌های خود و فرزندانمان و محیط خانه و خانواده را به نور محبّت بیفروزیم.
نتیجه محبّت اهل بیت علیهم‌السلام
ایجاد و تقویت محبّت اهل بیت علیهم‌السلام در دنیا و آخرت چه فایده‌ای به همراه خواهد داشت؟
آیت الله شیخ حسن آقای صافی5 اصفهانی را که اهل کمالات معنوی بودند، از فقهای بسیار قوی و به واقع اهل بیت علیهم‌السلام را دوست می‌داشتند. از ایشان سؤال شد؛ بعد از این همه تجارب و شاگردی مرحوم آیت‌الله قوچانی، مرحوم سید علی آقای قاضی و دیگران فکر می‌کنید راه را چگونه باید طی کرد؟ ایشان فرمودند: من اوایل جوانی مثل کسانی دیگر دغدغه راه کمال را داشتم. خیلی دوست داشتم که اهل سیر و سلوک باشم و راه را درست بروم. بالاخره کار به این جا رسید که امیرالمومنین علی علیه‌السلام مشکلم را حل کرد. آن توسّل برای من اثرش این بود که راه را به من نشان دادند.
در عالم رؤیا دیدم افراد مختلفی به سوی خدای متعال می‌روند. برخی پیاده، برخی در کوهستان مسیر را می‌پیمایند. گاهی از روی خار عبور می‌کنند. من ایستادم و گفتم: راه به این سختی را چگونه طی کنم؟ من نمی‌توانم، جان این کارها را ندارم. همین طور ایستاده بودم که با توسّل به امام علی علیه‌السلام یک دفعه متوجّه شدم جاده‌ای آسفالت مثل جاده‌های اتوبان وجود دارد که مثل آینه برق می‌زند.6
وقتی که انسان چیزی یا فردی را دوست بدارد، بسیاری از سختی‌ها برای او تسهیل می‌شود. چنان‌چه معصوم علیه السلام در مناجات شعبانیه می‌فرماید: «إلهی لَم یَکُن لِی حَولٌ فَانتَقَلَ بِهِ عَن مَعصِیَتِکَ إلّا فِی وَقتٍ أیقَظتَنی لِمَحبَّتِکَ؛ خدایا من قدرت ایستادن در برابر گناه را ندارم، مگر هنگامی که مرا به محبتت بیدار کنی.»7
چه بسا، ما کسی را که دوست داشته باشیم، به انتظار او ممکن است یک ساعت روی پا بایستیم و احساس خستگی هم نکنیم. لذا اگر کسی با اهل بیت علیهم‌السلام باشد، راه خیلی برایش هموار می‌شود. طی کمالات معنوی که بیشتر ما دغدغه آن را داریم، این که دلمان می‌خواهد آدم خوبی باشیم، دلمان می‌خواهد با خدای متعال ارتباط داشته باشیم، معمولا می‌دانیم گناه چیست، کار خوب چیست، امّا احساس می‌کنیم توانایی انجام آن را نداریم، ولی با توسّل به اهل بیت علیهم‌السلام ممکن می‌گردد.
راه شناساندن اهل بیت علیهم‌السلام
چگونه می‌توان این محبّت را در کودکان ایجاد کرد؟ راه شناساندن اهل بیت علیهم‌السلام به فرزندان چگونه است؟
امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: «لَو عَلَّمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لَاتَّبَعُونا؛ اگر شما محاسن و زیبایی کلام ما را به مردم تعلیم دهید، از ما پیروی می‌کنند.»8 چون طبع انسان زیبایی را دوست دارد، خوبی‌ها را دوست دارد و هر کس که صاحب خوبی باشد، او را نیز دوست می‌دارد. زمانی که فرزندان با فضایل اهل‌بیت علیهم السلام آشنا می‌شوند، علاوه بر این‌که شناخت عمیق‌تری از آنان پیدا می‌کنند، محبت آنان نیز در قلب‌شان ریشه می‌کند. اثر تربیتی دیگری که می‌تواند داشته باشد، الگو‌سازی است؛ وقتی مخاطب با افرادی آشنا می‌شود که بسیاری از صفات عالی انسانی در آنها جمع شده است، آن افراد را به عنوان الگوی زندگی خود انتخاب می‌کند و سعی می‌کند در زندگی نیز در حد توان مانند آنها زندگی کند. البته برای بیان فضایل اهل بیت علیهم‌السلام می‌توان با توجّه به سن و میزان پذیرش فرزندان، از قالب‌های شعر، قصه و حکایت استفاده نمود.
برگزاری مراسم اهل بیت علیهم‌السلام همچون اعیاد و شهادت‌ها و همچنین تشویق و توصیه به برپایی این گونه مراسم‌ها، یکی از سیره‌های تربیتی خود اهل‌بیت علیهم السلام نیز بوده است. شرکت دادن فرزندان در این گونه مجالس علاوه بر فراهم نمودن زمینه برای آشنایی با معارف دینی و آشنایی با اهداف و راه و رسم زندگی آنها، موجب برقراری ارتباط معنوی فرزندان با اهل‌بیت علیهم السلام نیز خواهد شد.
همراه بردن کودکان به مجالس مذهبی
آیا اگر والدین، کودک را به مجالس مذهبی به ویژه مجالس عزادرای ببرند تأثیر عکس ندارد؟ آیا شرکت دادن کودک در جمعی فشرده برای مدتی، مثلا دو ساعت، ایجاد نفرت نمی‌کند؟
رعایت حال دو گروه در درون خانواده لازم و ضروری است؛ یکی افرادی که کهن سال و مریض هستند و دیگری رعایت حال کودکان؛ زیرا که ظرفیت و تحمل آنها با ظرفیت و تحمل دیگران بسیار متفاوت است. از این‌رو به زودی خسته، تشنه و گرسنه می‌شوند. به ویژه کودکانی که هنوز با سخنرانی و مجالس مذهبی ارتباط برقرار نکرده‌اند. پس لازم است که زمان را کوتاه کنیم.
چه بسا عدّه‌ای معتقد باشند که کودکان را باید در مجالس ویژه آنها شرکت داد، که مسلما کار خوبی است؛ ولی آن‌چه که اهمیت دارد این است که شرکت دادن کودکان در این گونه مجالس، به جهت اهداف تربیتی و آشنایی آنها با دین و مذهب و معنویت باید باشد.
از این‌رو، برای رسیدن به چنین اهدافی لازم است به چند نکته توجّه داشت؛ لازم است که شرکت دادن کودکان برای اولین بار، در چنین مجالسی(چه عزاداری و چه اعیاد و جشن‌ها) توأم با تشویق و هدایت آنها باشد؛ بدین معنی که در همان مجلس، چیزی که مورد علاقه و پسند کودک است، از سوی والدین به عنوان هدیه به او داده شود. البته اگر به صورت پنهانی، آن هدیه از طرف فرد دیگری غیر از والدین به کودک داده شود، بهتر خواهد بود؛ زیرا این رفتار سبب می‌شود که کودک یک رفتار درست را به صورت دیداری نسبت به خودش مشاهده کند. به ویژه در دوران کودکی که زبان محبّت و عاطفه، موفق‌تر از زبان منطق و استدلال است. چه زیبا این حدیث به این مسأله اشاره می‌کند؛ «کُونُوا دَعاةً لِلنَّاسِ بِغَیرِ ألسِنَتِکُم».9
همچنین بردن کودکان به پارک‌بازی و یا جاهای مورد علاقه آنها بعد از مراسم، خاطره خوب و شیرینی برایشان ایجاد می‌کند و چون به نوعی همزمان با شرکت در مراسم مذهبی است، آن مراسم نیز برایش شیرین می‌شود.
نکته دیگری که باید مورد توجّه قرار بگیرد این است که نباید شرکت دادن کودکان در چنین مجالسی به آنها تحمیل شود. لذا اگر کودک در همان مجلس، احساس خستگی و یا ناراحتی کند، باید والدین با خارج شدن از مجلس یا شرکت دادن آنها با همسن و سالان کودک که احیانا در همان مجالس هستند، تنوعی برای او ایجاد کنند.
ناگفته نماند، که با وجود این‌که حضور کودکان در مجالس مذهبی موجب فرهنگ‌سازی آنها می‌شود، امّا لازم است که به ظرفیت آنها توجّه شود تا نتیجه عکس برای فرزندانمان ایجاد نشود.
نتیجه
بنابراین یکی از راه‌های رسیدن به تربیت دینی فرزندان، آشنا کردن آنها با اهل‌بیت علیهم‌السلام و ایجاد محبّت به آنان است که می‌تواند موجبات سعادت و خوشبختی فرزندان را فراهم کند.
راه شناساندن اهل بیت علیهم‌السلام به آنها نیز طبق فرمایش امام رضا علیه‌السلام این است که باید فضایل و زیبایی‌های کلام اهل بیت علیهم‌السلام به انسان‌ها(اعم از کودکان و بزرگسالان) گفته شود، تا موجب شناخت آنها و به دنبال آن محبّت، علاقه و پیروی از آنها و در نهایت موجب سعادت انسان‌ها شود.
همچنین شرکت دادن فرزندان در مراسمات مذهبی با توجّه به ظرفیت و گنجایش تحمّل آنها و رعایت چند نکته تربیتی می‌تواند در تربیت دینی آنها نیز تاثیر مثبتی داشته باشد.
منبع:
[1]. بحارالانوار، ج27، ص76
[2]. نحل، آیه53
[3]. کافی، ج2، ص46
[4]. همان، ج2، ص115
[5]. آیت‌الله شیخ حسن صافی سال‌های متمادی مسؤلیت حوزه علمیه اصفهان را به عهده داشتند و چندین سال قبل رحلت کردند.
[6]. خانواده پویا، ج4، ص31
[7]. فرازی از مناجات شعبانیه
[8]. بحارالانوار، ج2، ص30
[9]. کافی،ج2،ص78
عقیل مصطفوی مجد
975/702الف/ر