مفهوم آرامش قلبی و عوامل مؤثر در ایجاد آن از دیدگاه قرآن
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان‌نامه «مفهوم آرامش قلبی و عوامل مؤثر در ایجاد آن از دیدگاه قرآن» پژوهشی از «زهرا ناطقیان» به بررسی عوامل ایجاد آرامش در قلب انسان اهتمام ورزیده است.
بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان‌نامه می‌خوانیم:
چکیده:
پژوهش حاضر درباره مفهوم آرامش در قرآن و بررسی عوامل ایجاد آن در قلب انسان است. واژگان قرآنی مرتبط با آرامش پنج واژه سکینه، طمأنینه، امن، ربط و ثبات است که معنای کلی همه آنها اطمینان خاطر، قوت قلب و خود را نباختن در هنگام بروز مشکلات زندگی است. فرستنده و مبدأ فاعلی ایجاد آرامش، خداوند و گیرنده آن قلب مؤمن است. عامل اصلی ایجاد چنین آرامشی از دیدگاه قرآن ایمان است که شامل ویژگی‌های اعتقادی و عملی است. ایمان مورد تأیید قرآن صرف ادعای زبانی و یا آگاهی داشتن نسبت به تعالیم اسلام نیست، بلکه اساس آن استقرار و رسوخ آموزه‌های شریعت اسلام در قلب است. چنین حالتی اعتقاد نام دارد و موجب اصلاح مدیریت زندگی می‌شود و نتیجه حتمی آن عمل است. مؤلفه‌های اعتقادی ایمان بیش‌ترین تأثیر را در دستیابی به آرامش در زندگی دارند.
اعتقاد به صفات خداوند هم چون علم، قدرت، مالکیت، رحمت و ولایت که ناشی از ایمان است، باعث می‌شود مؤمن در برخورد با مشکلات مضطرب نشود. هم چنین اعتقاد به هدفمندی خلقت مقام والای انسان در عالم خلقت فناپذیری دنیا و بقای زندگی پس از مرگ تأثیر زیادی در دستیابی به آرامش قلب دارد. لذا قرآن مجموعه اعتقاداتی به پیروان خویش عرضه می‌دارد که تأثیر زیربنایی در کسب آرامش در زندگی دارد. روان‌شناسان نیز معتقدند اصلاح زاویه دید و نحوه تلقی از جهان عامل اساسی رفع اضطراب انسان هست. البته مطابق آیات قرآن برای ایجاد آرامش قلبی عوامل دیگری نیز مانند دعای پیامبر اکرم (ص)، ازدواج، شب و روز وجود دارد که در ایجاد آرامش تأثیرگذار هستند. قرآن به جایگاه‌های نیاز انسان به آرامش مانند جنگ، دوری از فرزند، هجرت از وطن اشاره می کند. موانعی نیز هم چون ظلم، اعراض از ذکر خداوند، خوف و حزن مذموم وجود دارند که سلب آرامش از انسان می‌کنند.
فصول پایان‌نامه:
این پایان‌نامه در سه فصل تنظیم شده است. در فصل اول به مفهوم شناسی آرامش پرداخته می‌شود. برای این منظور ابتدا پنج واژه سکینه، طمأنینه، امن، ربط و ثبات که از مهم‌ترین واژگان قرآنی مرتبط با آرامش هستند، تعریف می‌شوند. سپس مهم‌ترین کلماتی که برهم زننده و متضاد آرامش هستند، مورد بررسی قرار می‌گیرند. در ادامه ضرورت مطرح‌شدن بحث آرامش از دیدگاه قرآن و انواع آرامش می‌آید. انواع آرامش به آرامش دنیوی و اخروی، کاذب و حقیقی تقسیم می‌شود که پرداختن به این مباحث در فصل اول در روشن تر شدن مفهوم آرامش تأثیر زیادی دارند. در فصل دوم عوامل و موانع ایجاد آرامش درونی و جایگاه‌های ویژه نیاز به آن بررسی می‌شود. مبدأ فاعلی و فرستنده آرامش خداوند و مبدأ قابلی و گیرنده آن قلب است. عامل اصلی دستیابی به آرامش قلبی، ایمان است. ایمانی که مورد تأیید قرآن است، صرف اقرار زبانی یا دانستن آموزه‌های قرآنی نیست بلکه مجموعه اعتقاد و عمل است.
عوامل دیگری نیز در این زمینه مؤثر هستند که با عنوان سایر عوامل می‌آیند؛ موانع ایجاد آرامش ظلم، اعراض از ذکر خداوند، خوف و حزن مذموم است. در حقیقت از بیان موانع آرامش روشن می‌شود که مهم‌ترین جایگاه‌هایی که انسان در آن به آرامش نیاز ویژه دارد، زمان جنگ، هنگام هجرت از وطن، دوری از فرزند و حوادث اضطراب زای قیامت است. از آنجا که مهم‌ترین مؤلفه ایمان اعتقادات است، در فصل سوم برخی از مهم‌ترین مؤلفه‌های اعتقادی قرآنی و ارتباط آنها با ایجاد آرامش قلبی بیان می‌شود. از این جمله می‌توان اعتقاد به صفات خداوند، هدفمندی خلقت، فناپذیری دنیا و بقای زندگی پس از مرگ و مقام والای انسان در عالم خلقت را نام برد. این اعتقادات از خصوصیت واقع‌گرایی برخوردار است یعنی جهان را همان طور که خالقش آفریده می‌نمایاند. تغییر چهره جهان در نظر انسان و دستیابی به آرامش درونی نتیجه نهایی مؤلفه‌های اعتقادی ایمان است. اگر ایمان از کودکی در نفس انسان استقرار یابد، آرامش حقیقی نیز محقق خواهد شد.
ضرورت و اهداف:
از آنجا که روان‌شناسان، عصر کنونی را عصر اضطراب و مهم‌ترین مشکل انسان امروزی را نداشتن آرامش قلب می‌دانند، ضرورت دارد به مباحث مربوط به آرامش پرداخته شود. از طرف دیگر چون قرآن از جانب خالق انسان است که به تمام نیازهای او آگاه و آنها را بی‌پاسخ نگذاشته است، مطمئن‌ترین منبع برای بررسی این موضوع قرآن است. هدف از این موضوع شفاف‌سازی مفاهیم قرآنی، آشنایی و نفوذ آنها در زندگی است به خصوص بحث آرامش که تأثیر زیادی در سلامت روحی و جسمی انسان دارد.
عوامل ایجاد آرامش قلبی:
1- مبدأ فاعلی ایجاد آرامش قلبی:
قرآن کریم خداوند را مبدأ فاعلی و سرچشمه اصلی رسیدن به آرامش معرفی می‌نماید و می‌فرماید: «هُوَ اَلَّذی اَنزَلَ اَلسَّکینَه فی قُلوبِ اَلمؤمنین»(فتح/4) او کسی است که آرامش را در دل‌های مؤمنان نازل کرد. در این آیه فرستنده آرامش بر قلب مؤمنین خداوند است.
2- مبدأ قابلی ایجاد آرامش قلبی:
منظور از مبدأ قابلی ظرفی است که قابلیت پذیرش آرامش فرستاده‌شده از سوی خداوند را دارد. این مسئله در آیات متعددی بیان شده است (فتح/4). حضرت ابراهیم (ع) وقتی از خداوند درخواست زنده شدن مردگان را دارند می‌فرمایند: «لِیطمَئِنَّ قَلبی»(بقره/260). بنابراین گیرنده آرامش قلب مؤمنین است؛ اما هر قلبی قابلیت دریافت و پذیرش آرامش را ندارد بلکه باید به صفت ایمان آراسته باشد.
موانع ایجاد آرامش قلبی:
1- ظلم: در قرآن کریم آمده است: «آنها که ایمان آوردند و ایمان خود را با هیچ ستمی نیالودند،ایمنی تنها از آنِ آنهاست و آنها هدایت یافتگانند»(انعام/82)
2- اعراض از ذکر خداوند: همان طور که قرآن ذکر و یاد خداوند را باعث ایجاد آرامش می‌داند (رعد/28) روی‌گردانی از یاد او را از موانع رسیدن به آرامش معرفی می‌کند. قرآن دراین‌باره می‌فرماید: و هر کس از یاد من روی‌گردان شود، زندگی سخت و تنگی خواهد داشت. (طه/124)
3- خوف و حزن مذموم: حزن، گرفتگی مخصوص در قلب و حالت انفعالی در انسان و مربوط به حوادث گذشته است؛ مانند این که انسان در انجام کاری دچار شکست شود و یا شخص یا چیز گران بهایی را از دست بدهد. سخنان دیگران نیز می‌تواند ایجاد اندوه در فرد نماید. همچنان که خداوند خطاب به پیامبر خویش می‌فرماید: «پس سخنان آنان تو را غمگین نسازد،ما آنچه را پنهان می دارند و آنچه را آشکار می کنند،می دانیم.»(یس/76)
شایان‌ذکر است، پایان‌نامه «مفهوم آرامش قلبی و عوامل مؤثر در ایجاد آن از دیدگاه قرآن» پژوهش پایانی «زهرا ناطقیان»، برای اخذ مدرک سطح 2 مدرسه علمیه حضرت زینب کبری (س) تهران است که در سال 1388 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «خانم کاویانی» و استاد داور آن «حجت دکتر طوبی شاکری» است. /9193/پ202/ی