کلاه پهلوی؛ فساد گذشته فریب آینده
سریال کلاه پهلوی با موضوع پرداختن به تاریخ معاصر در میدان رسانه حاضر شد و با نیم نگاهی به افق رسانه!!! و مقایسه خود با دیگر سریال‌های الف ویژه چون مختارنامه و یوسف پیامبر(ع) و... طوری ادعا کرد که حسابش از آنان جدا است.
با فرارسیدن آغاز پخش این سریال موجی از انتقادات به راه افتاد و صدا و سیما که آبروی خود را در خطر می‌دید بر آن شد تا آنتن را دقایقی قبل از آغاز سریال در اختیار «سید ضیاالدین دری» کارگردان این سریال قرار دهد تا او توضیحاتی در مورد «کلاه پهلوی» ارائه کند و به برخی از این حواشی پاسخ دهد. او گفت: «متاسفانه بسیاری از شبکه‌های ماهواره‌ای ساخته‌های ما را زیر سوال می‌برند و برچسب سفارشی بودن به آن می‌زنند، در صورتی که اکثر تولیدات اروپایی و آمریکایی سفارشی ساخته می‌شوند، اما تا به تولیدات صدا‌و‌سیمای ما می‌رسد، سفارشی کار کردن جرم محسوب می‌گردد.»
سر آغاز انتقادات
ماجرای انتقادات محتوایی بر سریال کلاه پهلوی از جایی آغاز شد که «آیت الله سیداحمد علم‌الهدی» –امام جمعه مشهد مقدس- در آغاز جشنواره بین‌المللی امام رضا(ع) که در حرم مطهر حضرت معصومه(س) برگزار شد، از «کلاه پهلوی» شدیداً انتقاد کرد و گفت: «آیا برای تبیین مسائل دوره رضاخان باید بی‌عفتی و بی‌حجابی را ترویج دهید؟ متأسفانه هر دستی که در هنر هفتم فعالیت دارد، به جای ترویج حجاب که نماد حضرت معصومه(س) است، ضربه بر پیکره حجاب جامعه می‌زند.»
«سید ضیاالدین دری» هم البته نسبت به این اظهار نظر و انتقاد برخی از رسانه‌ها از حجاب بازیگران مجموعه، بی‌تفاوت نگذشت و در گفتگویی با «بانی‌فیلم» با اشاره به اینکه «کلاه پهلوی» یک سریال پنجاه قسمتی است، اظهار داشت: «قضاوت نابه‌هنگام دوستان با پخش اولین قسمت این مجموعه، گاه می‌تواند از سر تنگ نظری باشد که البته امیدوارم دوستان از من نرنجند و می‌تواند خدای ناخواسته قصد و غرض‌های شخصی با سازمان باشد که من پاسخی به این نوع حرف‌ها نمی‌توانم داشته باشم. جز اینکه به آنهایی که دغدغه دین، انقلاب و مملکت را دارند و آنها که واقعاً از صمیم قلب مؤمن هستند و ایمان دارند، بگویم خودم از سادات هستم، کاری نکنند سریال که وقتی جلوتر رفت، مجبور باشند بیایند و از ما حلالیت بطلبند. همیشه می‌شود «دری» و کارش را تخریب کرد. این خیلی کار پیچیده‌ای نیست. تخریب خیلی ساده است و اصلاً دیر نمی‌شود. کاری نکنند که خودشان بعدها پشیمان شوند.»
بعد از درس اخلاق استاد دری!! و اشاره ایشان به وارد کردن تهمت و افترا و قضاوت زود هنگام لازم است این نکته به ایشان یادآوری شود که بنا به فرمایش بزرگان دین و اولیای مذهب که افتخار ریزه‌خواری سفره آن بزرگان را داریم، هیچ‌گاه هدف وسیله را توجیه نمی‌کند.
آقای دری در ادامه با زبان تندتری منتقدین سریال کلاه پهلوی را به تازیانه کشید و گفت: «شنیده‌ام دوستان قلم به دست گرفته و نشسته‌اند خدای نکرده تنها به جنس مؤنث در سریال دقت کرده‌اند! اگر این باشد، باید استناد کنم به صحبت حضرت امام(ره) که گفتند کسانی که نمی‌توانند جلوی ذهنیات شهوانی‌شان را بگیرند، اصلاً نبینند! در واقع ایشان گفته بودند دیدن فیلم برای این افراد حرام است! چون اصلاً کسی به قصد این‌طور حرف‌ها کاری نکرده است. دوستان بدانند اگر مسئله این باشد، ما هم نهج‌البلاغه را خوانده و شنیده‌ایم. بزرگان برای ما هم تفسیر کرده‌اند. این‌طور نیست که آقایان فکر می‌کنند، اگر یک بار نهج‌البلاغه را ورق زدند، دیگران هیچ اطلاعی ندارند و اصلاً نمی‌دانند نهج‌البلاغه چیست!»
«آیت الله علم‌الهدی» در خطبه‌های عبادی سیاسی نماز جمعه دوباره به این سریال اشاره کرد و گفت: «سریال «کلاه پهلوی» از مضرترین فیلم‌هاست، این سریال به جای نشان دادن مظالم «رضاخان»، باعث ترویج بی‌حجابی و بی‌بند‌وباری خواهد شد... البته عزیزانی که این فیلم‌ها را درست کرده‌اند، غرض سوء ندارند؛ اما توجه کافی نداشته‌اند.»
حمایت‌های بی‌پایه
در شبکه اول سیما، بعد از پایان قسمت دوم سریال در میزگردی، در مورد ماجرای کشف حجاب و برنامه‌های ضد فرهنگی «پهلوی‌ها» صحبت شد.
در این میزگرد، «محمدرضا ورزی» -کارگردان چندین سریال تاریخی تلویزیون مانند «عمارت فرنگی» و «سال‌های مشروطه»-، به حمایت از «دری» و «کلاه پهلوی»اش پرداخت و گفت: «برخی از ما متأسفانه عادت داریم توفیقات هموطنان و همکاران خود را نادیده بگیریم، باید منصفانه قضاوت کرد، وقتی هنرمندی چون «سید ضیاء‌الدین دری» که سال‌های زیادی از عمر خود -یعنی یک دهه را- در حالی‌که می توانسته در سینما فیلم بسازد یا در همین تلویزیون به ژانرهای ملودرام اجتماعی بپردازد، صرف این سریال عظیم و طاقت‌فرسا کرده، باید زحمات او را ستود، از همین الآن می‌توان پیش‌بینی کرد که این مجموعه فاخر به یاری خدا پربیننده خواهد شد؛ اما متاسفانه باید بگویم انگار که گروهی نشسته‌اند و منتظرند کاری در تلویزیون ایران پخش شود تا به نحوی غیر منصفانه از آن ایراد بگیرند.»
در این زمینه باید گفت اجر جناب آقای دری با هر نیتی که دست به ساخت این مجموعه زده‌اند، نزد خداوند محفوظ است؛ اما منتی هم بر ذمه مردم نیست چون به اقتضای کاری که انجام داده‌اند، پول گرفته‌اند، البته به اندازه بودنش اعم از زیاد و کم را به کارشناسان خود وا می‌سپاریم.
درباره پربیننده بودن آن هم بر طبق آمار منتشر شده می‌توان گفت که اقبال آن‌چنانی از این سریال صورت نگرفته و توفیقی در جذب مخاطبان نداشته است که البته این به مذاق مسئولان سازمان صداو سیما خوشایند نیست که اظهار کرده بودند «مقداری جذابیت برای جذب مخاطب نیاز است» اما حقیقت غیر قابل انکار است.
البته ساخت فیلم‌های اجتماعی در این روزگار مرسوم است و دارای مخاطبان بسیاری است، ولی باید عرض کنم که ایشان از پرداختن به ژانرهای ملودرام اجتماعی عقب نمانده و در نشان دادن عشق‌های مثلثی در تلویزیون!!! آن هم در یک سریال تاریخی مذهبی، گوی سبقت را از همه ربوده است! از طرفی پرداختن به مباحث جنسی و در اصطلاح(اروتیک) همیشه دارای مخاطبانی بوده و هست و این نیز لطف چندانی ندارد!!!!
انتقاد رسانه‌ها
طبق نقدهای منتشر شده در رسانه‌ها و برخی از منتقدان این سریال به شدت شعارزده است؛ شعارزده یعنی انتقال مفاهیم و پیام‌های داستان و سریال به صورت کاملا مستقیم به بیننده و گرفتن قدرت تفکر و درک مفاهیم داستان، به زبان ساده‌تر، یعنی خود بازیگران سریال و داستان پیام‌ها را منتقل کنند و بیننده به صورت ناخودآگاه و از روی حوادث متوجه پیام‌ها نشود.
عده‌ای معتقدند که کیفیت سریال از حیث فنی، هیچ نسبتی با بودجه بالای آن و تبلیغات پیرامونی‌اش ندارد. این گروه به بازی‌های نامناسب بازیگران، نماهای شتاب‌زده دوربین، زوم‌های بیش از حد، فضای سرد و بی‌روح سریال و نداشتن داستان مشخص در «کلاه پهلوی» انتقاد داشتند.
کلاه پهلوی چندان که پیداست چیزی حدود ده سال زمان ساختش به طول انجامیده است و طبعا لوکیشن‌های متفات و پراکنده‌ای به لحاظ جفرافیایی و نیز عوامل متعدد و کثیری در طول ساخت داشته است! که طبعا عدم مدیریت یکپارچه و هماهنگ سبب از بین رفتن یکدستی در کار می‌شود و ناهمگونی عناصر بصری در آن به وفور یافت می‌شود.
ولی آن‌چه بیشتر از همه به لحاظ بصری واضح و مشهود است، فیلمبرداری این مجموعه است. در قسمت‌های ابتدایی این سریال که با سکانس‌هایی در خارج از کشور در فرانسه آغاز شد، شاهد ضعف‌های تصویری من جمله پرش‌های تصویری و تدوینی در آن بودیم. با گذشت چندین قسمت از این سریال و آغاز پلان‌ها و سکانس‌های داخلی، به معنای وطنی و درون مرزی، هنوز موفق نشدیم دوربین متوازن و یکدستی را در این مجموعه شاهد باشیم.
همچنین کوتاه کردن پلان‌ها و بالا بردن سرعت حرکت دوربین هم کمکی به تندی ریتم نکرده است. در برخی از پلان‌ها با تغییر ناگهانی زاویه دوربین و شکستن خط فرضی روبرو هستیم. به لحاظ تکنیکی سرعت حرکت دوربین با اندازه قاب و حرکت سوژه در قاب دارای نسبت متعادلی است که تا بدین جا در برخی از پلان‌ها رعایت نشده است. به علاوه اینکه در صحنه‌هایی که از کرین استفاده می‌شود، کرین دارای سرعت یکسانی نیست و تصاویر در برابر چشم با سرعت زیادی عبور می‌کند که هم‌گونی به لحاظ تداوم و ریتم با نماهای قبل و بعدش ندارد. قاب بندی در برخی از پلان‌های بسته، اندکی دچار اشکال شده است؛ به این معنا که به محض کوچک‌ترین حرکت دوربین، "هد" یا فضای بالای سری بازیگران از بین می‌رود و اغلب چنین می‌نماید که شوتینگ دوربین از حرکت بازیگر جا مانده است. نکته دیگر اینکه به «فوکوس کشی» در پلان‌هایی که عمق میدان دارند، دقت کافی نشده و در نماهایی که اجسام و اشیاء نزدیک به لنز هستند، تصاویر «فلو» می‌شود و با حرکت بازیگران در عمق، تصویر دائما «فلو و فوکوس» می‌شود و تمرکز بصری بیننده را بهم می‌ریزد.
لذا به عقیده بسیاری از کسانی که در جامعه دغدغه فرهنگ دارند، لازم است تا مسؤلان رسانه ملی در زمینه تعامل هر چه بیشتر با حوزههای علمیه و مراجع اهتمام بیشتری داشته باشند تا با استفاده از ظرفیت‌های بالای این ارگان اسلامی، مطالبات رهبر معظم انقلاب و آرمان‌های جمهوری اسلامی محقق شود و شاهد پیشرفت روز افزون این مرز بوم باشیم.
/979/703/ر