آثار علمی امام صادق (ع)
به گزارش سرویس مانیتورینگ خبرگزاری رسا،محمد انصاری مدیر شبکه وهابی وصال حق مدعی شد هیچ اثر علمی از امام صادق (ع) وجود ندارد.
این در حالی است که آنچه دانشمندان از آن حضرت در شاخههاى گوناگون علمى همچون کلام، توحید و سایر اصول دین و فقه، اصول فقه، طب، مناظره، حکمت، موعظه، آداب و غیره نقل کردند، آن چنان فراوان و بسیار است که نمىتوان آنها را برشمرد. ما به اختصار به ذکر چند نمونه از آن اکتفا می کنیم.
1- نامه امام صادق (ع) به نجاشى والى اهواز که به نام «رساله عبدالله بن نجاشى» شهرت دارد.
2- رسالهاى از آن حضرت که صدوق در کتاب «خصال» آن را ذکر کرده و سندش را به امام صادق (ع) رسانیده است. این نامه حاوى احکام اسلامى از قبیل وضو، غسل و انواع آنها، نماز و اقسام آن و زکات، زکات مال و زکات فطره، حیض، صیام، حج، جهاد، نکاح، طلاق، صلوات بر پیامبر (ص) ، دوستى اولیاى خدا ، برائت از دشمنان خدا ، نیکى به پدر و مادر، حکم متعه ازدواج و حج، احکام اولاد و کردار بندگان و جبر و تفویض ، حکم کودکان ، عصمت پیامبران و ائمه ، مخلوق بودن قرآن ، وجوب امر به معروف و نهى از منکر ، معناى ایمان و عذاب قبر و بعث ، تکبیر در عید فطر و قربان ، احکام زنى که وضع حمل کرده ، احکام خوردنیها و نوشیدنیها ، صید ماهى ، قربانى ، گناهان کبیره و مسائلى از این قبیل مىباشد.
3- کتابى در توحید که به خاطر نام روایتگر آن «توحید مفضل» نام دارد. این کتاب در رد دهریون و اثبات خداوند جزو بهترین کتابها به شمار مىرود و تمام آن در «ضمن بحارالانوار» موجود است. همچنین این کتاب به صورت جداگانه با چاپ سنگى در مصر به چاپ رسیده است.
4- کتاب «اهلیلجة»، این کتاب هم به وسیله «مفضل بن عمر» روایت شده و در ضمن بحارالانوار موجود است. در مقدمه بحار آمده است که سیاق کتابهاى توحید (مفضل) و اهلیلجة بر صحت آنها دلالت دارد.
سید على بن طاووس در «کشف المحجة لثمرة المهجه» در آنجا که فرزندش را سفارش مىکند، می گوید: به کتاب مفضل بن عمر که امام صادق (ع) آن را بر وى املا فرموده بنگر، که درباره آثار و پدیدههایى است که خداوند آفریده است. و نیز کتاب «اهلیلجة» را بخوان که کتاب بس پرارزشى است.
5- کتاب «مصباح الشریعة» و «مفتاح الحقیقة» که منسوب به امام صادق (ع) است. این کتاب همراه با کتاب «جامع الاخبار» چاپ شده است.
ابن طاووس و ظاهر عبارت سید على بن طاووس در کتاب «امان الاحظار» نشان مىدهد که وى بر این کتاب اعتماد داشته است. زیرا در آنجا مىگوید: از جمله کتابهایى که باید با مسافر همراه باشد کتاب «اهلیلجة» است. این کتاب حاوى مناظره امام صادق (ع) با طبیبى هندى است که درباره شناخت خداوند جل جلاله به طرزى عجیب و بدیهى استدلال شده به طورى که آن طبیب هندى پس از این مناظره به الوهیت و یگانگى خداوند اقرار کرده است. همچنین کتاب مفضل بن عمر که از امام صادق (ع) روایت کرده و در زمینه وجوه حکمت در خلقت گیتى و آشکار کردن اسرار آن است، باید همراه مسافر باشد. این کتاب در نوع خود بسیار شگفتآور است. و نیز کتاب «مصباح الشریعة» و «مفتاح الحقیقة» از امام صادق (ع) باید با مسافر باشد. این کتاب درباره سلوک به سوى خداوند و توجه به او و دستیابى به اسرارى که در آن نهفته است، بس لطیف و گرانقدر است.
کفعمى در «مجموع الغرائب» روایات بسیارى را با لفظ قال الصادق از «مصباح الشریعة» و «مفتاح الحقیقة» نقل کرده است. شهید ثانى در «کشف الریبة و نیز در منیة المرید و مسکن الفواد و اسرار الصلاة» روایاتى از مصباح الشریعة نقل کرده و آنها را قاطعانه به امام صادق (ع) نسبت داده و در پایان برخى از آنها آورده است: آنچه گفته شد تماما از کلام امام صادق (ع) بود
.
سید حسین قزوینى در کتاب «جامع الشرایع»، به هنگام ذکر مآخذ کتاب، گوید: مصباح الشریعة به شهادت شارح فاضل شهید ثانى و سید بن طاووس و مولانا محسن کاشانى و عدهاى دیگر منسوب به امام صادق (ع) است. بنابراین، پس از تایید اینان، جایى براى تشکیک و تردید در این کتاب باقى نمىماند.
6- رساله آن حضرت خطاب به یارانش. کلینى این رساله را در آغاز «روضة کافى» به سند خود از اسماعیل بن جابر از ابو عبدالله علیه السلام نقل کرده است: امام صادق (ع) این رساله را براى اصحاب خود مرقوم داشت و به آنها دستور داد که آن را به یکدیگر درس دهند و در آن نظر کنند و آن را فراموش نکنند و بدان عمل کنند. اصحاب نیز این رساله را در جایگاه عبادت خود در خانههاشان گذارده بودند و چون از کار فراغ مىیافتند آن را مىخواندند.
کلینى در همان کتاب به سند خود از اسماعیل بن مخلد سراج نقل کرده که گفت: این نامه از طرف امام صادق (ع) خطاب به اصحابش ابلاغ گردید، آغاز این نامه چنین است: بسم الله الرحمن الرحیم. اما بعد، از پروردگارتان عافیت طلب کنید. آنگاه تمام نامه را ذکر کرده است. همچنین قسمتى از آغاز این نامه در تحف العقول تحت عنوان رساله امام به گروهى از پیروان و یارانش، ذکر شده است.
7- رساله امام به پیروان شیوه راى و قیاس.
8 - رساله آن حضرت درباره غنایم و وجوب خمس در آنها. در تحف العقول این قسمت و تا بخش شانزدهم از این رساله، نقل شده است.
9- سفارش امام صادق (ع) به عبدالله بن جندب.
10- سفارش آن حضرت به ابوجعفر محمد بن نعمان احول.
11- رسالهاى که برخى از شیعیان آن را «نثر الدرر» نامیدهاند.
12- سخنان آن حضرت در وصف محبت اهل بیت و توحید و ایمان و اسلام و کفر و فسق.
13- رساله آن حضرت درباره وجوه معیشت و کسب و کار بندگان و وجوه اخراج اموال.
امام صادق (ع) این نامه را در پاسخ کسى که از وى درباره جهات معیشت بندگان که در آنها کسب و کار و معامله بین یکدیگر انجام مىدهند و نیز وجوه نفقات پرسیده بود، نوشت.
14- رساله آن حضرت در احتجاج بر صوفیه که آن حضرت را از طلب رزق و روزى نهى مىکردند.
15- گفتار آن حضرت درباره خلقت انسان و ترکیب او.
16- کلمات قصار آن حضرت. در این باره، کتابهاى بسیاری از امام صادق (ع) موجود است که اصحاب آن حضرت بر اساس آنچه که از ایشان روایت شده، گرد آوردهاند. از این رو منتسب ساختن کتب مزبور به امام صادق (ع) صحیح به نظر مىرسد. چرا که املا، خود یکى از طرق تالیف است. نجاشى در کتاب خود، نام پنج کتاب از این قبیل را یاد مىکند و نحوه دستیابى خود را بدانها تذکر مىدهد. البته بعید نیست که برخى از کتابهایى که نجاشى نام برده با آنچه قبلا یاد شد، تداخل پیدا کند. این کتابها عبارتند از:
الف. نسخهاى که نجاشى به هنگام ذکر زندگانى محمد بن میمون زعفرانى از آن یاد کرده است. وى درباره محمد بن میمون گوید: او از اهل سنت است و فقط یک روایت از امام صادق (ع) نقل کرده است.
ب. روایتى که فضیل بن عیاض از امام صادق (ع) نقل کرده است. نجاشى در شرح زندگانى فضیل گوید: او از مردم بصره و از ثقات اهل سنت بود و از امام صادق (ع) یک روایت نقل کرده است.
ج. نسخهاى که عبدالله بن ابى اویس بن مالک بن عامر اصبحى همپیمان بنى تمیم بن مرة بن ابواویس، از آن حضرت نقل کرده است. نجاشى درباره او گوید: او نسخهاى از امام جعفر بن محمد (ع) روایت کرده است.
د. نسخهاى که ابراهیم بن رجاء شیبانى نقل کرده است. نجاشى گوید: وى از امام جعفر صادق (ع) نسخهاى روایت کرده است.
ه. نسخهاى که سفیان بن عینیة بن ابى عمران هلالى نقل کرده است. نجاشى گوید: او نسخهاى از امام جعفر بن محمد روایت کرده است.
و. کتابى که جعفر بن بشیر بجلى روایت کرده است. شیخ طوسى در الفهرست می گوید: جعفر کتابى دارد که منسوب به امام صادق (ع) به روایت على بن موسى الرضا (ع) مىباشد.
ز. مجموعه رسایل آن حضرت که جابر بن حیان کوفى آن را روایت کرده است. یافعى در کتاب مرآةالجنان گوید: امام صادق (ع) در علوم یکتاشناسى و غیر آن، سخنان ارزشمندى دارد. و شاگرد او، جابر بن حیان، کتابى در هزار برگ تالیف کرده که رسایل آن حضرت را که حدود پانصد رساله است، در برمىگیرد.
آنچه گفته شد مربوط به کتابهایى بود که تا کنون تدوین گردیده و به نامهاى خاصى شناخته شده است. وگرنه آنچه دانشمندان از آن حضرت در شاخههاى گوناگون علمى همچون کلام، توحید، سایر اصول دین، فقه، اصول فقه، طب، مناظره، حکمت، موعظه، آداب و غیره نقل کردند، آن چنان فراوان و بسیار است که نمىتوان آنها را برشمرد. و براى آگاهى از آنها باید به کتابهاى حدیثى که متکفل جمعآورى سخنان آن حضرت شدهاند، رجوع کرد.
/1406/1409/ح