اندیشه‌های عرفانی سید بن طاووس
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «اندیشه‌های عرفانی سید بن طاووس» پژوهشی از «محمد هادی فلاح» به بررسی زندگی و اندیشه‌های عرفانی سید بن طاووس اهتمام ورزیده است.
بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:
چکیده:
پژوهش پیش رو، جست‌وجویی است درباره زندگی و اندیشه‌های عرفانی دانشمند ارجمند سیدبن طاووس، فقیه، محدث، سیاستمدار و عارف قرن هفتم هـ ق. عرفان باوری در سیره علمی و عملی و آثار به جا مانده از او به گونه‌های متنوع و مختلف مشهود است. او هر چند به طور مستقل دنبال تبیین مسأله عرفان نبوده، ولی عرفان به میزان قابل توجهی در نظر وی دارای اصالت، اهمیت و تأثیر بوده است. او عرفان را شناخت ذات و صفات و افعال او (جل جلاله) می‌دانست. به اعتقاد وی عرفان عطیه‌ای است چشیدنی، بدون زمان، پیوسته، قابلیت بخش، با نشانی از پایبندی به شریعت تا جهان بینی توحیدی. ابعاد عملی عرفان در اندیشه او بیشتر دیده می‌شود.
راه‌های معرفت در نظر وی راه بی واسطه (فطرت و شهود) و راه باواسطه (نقل و عقل) است؛ برجسته ترین اهتمام او در «خداشناسی» درباره «مالکیت علی الاطلاق» است که شأنی از توحید افعالی به شمار می‌آید و نیز در خصوص «دعا» است که از شئون توحید عبادی محسوب می‌باشد. وی انسان‌های کاملی را که در همه ادیان آسمانی از سوی پروردگار «جل جلاله» واسطه معرفت هستند با اصطلاح ابتکاری خود به «نواب کامل» یاد کرده است. اهتمام وی درباره اسرار عبادات از مهم ترین کارهای عرفانی او است.
سید به فضای ویژه عرفا نظر داشته و از اصطلاحات و ادبیات و سیره و انظار آنان استفاده کرده است. مهم ترین ویژگی‌های مکتب سلوک عملی وی عبارتند از: الف) دینمداری و فقه محوری؛ ب) دعا منشانه؛ ج) مقبولیت؛ د) تبعیت و استمرار. او به صورت کلی نسب صوفیه و برخی از متصوفه را به امام معصوم (ع) رسانده است. امیدوارم جهان عرفانی سید بن طاووس را در این پایان نامه و در گام نخست، (هرچند طولانی) مستند، در خور، جامع و مهم‌تر از همه، نزدیک به واقعیت، صادقانه تصویر کرده و در راستای ضرورت تدوین دستگاه عرفانی شیعی،قدمی برداشته باشم.
جایگاه علمی سید بن طاووس را می‌توان در برخی از موضوعات چنین برشمرد:
1ـ نقل حدیث
2ـ نگارش کتب ادعیه
3ـ وصیت به سیره پیامبران و اهل بیت (ع)
اخلاق و عرفان:
زیبایی اخلاق سید به صرف بیان علمی او از اخلاق و گزارش از آن و طرح بایدها و نبایدهای صرف اخلاقی نیست. او با خواننده همراه است. استادی که پدری می‌کند و پدری که استادانه تجربیات خود را با آرزو به همه منتقل می‌سازد. عرفان و شناخت او از خداوند، بیشتر از هر چیز سلطنت مالکیت علی الاطلاق او (جل و علا) را نمایش می‌دهد. تأسیس سلوک سائلانه در عرفان عملی از سوی او این مهم را روشن‌تر می‌سازد. اهتمام سید به ادعیه مأثوره نشانگر باور او به نقش دعا در تربیت انسان در مسیر زندگی است. آبشخور عرفان سید روایت است. زیرا اصول معرفتی شیعه در ادعیه حضرات معصوم (ع) نهفته است. این بدان خاطر است که طرف خطاب در دعاهای معصومین (ع) خدای متعال بوده و بدون فراز و فرود و مصلحت اندیشی، معارف در آن مطرح می‌شد، بر خلاف روایات که در شرایط گوناگون و به مصلحت‌های مقتضی برای مخاطبان مختلف در سطوح متفاوت و به اندازه خرد و دانش و بینش آن‌ها، مطرح شده است.
ابعاد علمی و عملی عرفان در اندیشه سید:
سید در آثار خود به ابعاد علمی و عملی عرفان اسلامی پرداخته و بلکه بر اساس آن کتاب‌هایی را نوشته است. شیوه او در طرح برخی مسائل علمی و عملی عرفان اسلامی، خاص به نظر می‌رسد. بر بالای هرم اندیشه عرفانی سید وجودی قرار دارد که قدرت مطلق و مالک علی الاطلاق است. به باور سید، غیر از او «جل جلاله» مقهور و ملک حضرتش به شمار می‌آید. انسان نیز به تحقیق ملک او محسوب می‌شود. شیوه سلوکی وی در این مسیر سائلانه است. یعنی سؤال و دعا و مناجات با وجود واجبی که همه چیز دارد بلکه همه چیز از آن اوست آنچنان که از نوشته‌هایش بر می‌آید به عقیده او انسان بدون درخواست، با عطا و فضل او (جل جلاله) به وجود رسید و اگر از این پس از او (جل جلاله) بخواهد بی شک به خواسته‌های خود دست خواهد یافت. او طی این طریق را بدون مدد او (جل جلاله) و بدون بلد راه (پیامبران و اوصیاء) میسور نمی‌داند.
مکاشفات سید:
معمولاً این گونه مسائل بعد از نهادینه شدن ملکات فاضله در نهاد اشخاص و اطمینان به ایمن ماندن از خطر خود اظهاری، آن هم برای ویژگان مطرح می‌شده است. وی وقتی از آشنایی خود با اهل مکاشفه می‌نویسد اظهار می‌دارد؛ این همه را از مواهب او (عز و جل) برمی شمرد که برخی از آن‌ها را تجربه کرده و بعضی را شناخته و شنیده است. حلاوت مکاشفه و شهود در کلام معرفت سید چنان شیرین و کارگر و خاطره انگیز بود که آن را برای فرزندش محمد نیز مکرر آرزو کرده است. اینک به نمونه‌هایی از مکاشفات سید اشاره می‌کنیم:
1ـ مکاشفه در حرم امیرالمؤمنین علی (ع)
2ـ شهود مراحل آفرینش
3- شناخت اوایل هر ماه و شب‌های قدر
4- حضور در محضر ولی الله الأعظم (عج)
نتیجه گیری:
عرفان در نظر سید بن طاووس یعنی شناخت ذات و صفات و افعال او (جل جلاله) از طریق فطرت و وحی و پیامبران و اوصیاء (ع) و از راه عقل به حسب معلومات و مقدورات او (جل جلاله)؛ به اعتقاد او عرفان عطیه‌ای است چشیدنی، بدون زمان، پیوسته، قابلیت بخش، با نشانی از پایبندی به شریعت و با فرجامی از جهان بینی توحیدی.
شایان ذکر است، پایان‌نامه «اندیشه‌های عرفانی سید بن طاووس» پژوهش پایانی «محمد هادی فلاح»، برای اخذ مدرک کارشناسی ارشد دانشگاه ادیان و مذاهب قم به استاد راهنمایی «حجت الاسلام یزدان پناه» و استاد مشاوری «حجت الاسلام فضلی» در سال 1389 دفاع شده است. /9193/پ202/ی