بررسی نقش عقل در دین

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، پایان نامه «بررسی نقش عقل در دین» پژوهشی از «نصرت شعرباف زاده» به بررسی نقش عقل در دین از منظر قرآن و روایات و بیان کارکردها، اصول و ارزش­های آن‌ها اهتمام ورزیده است.

بر اساس این گزارش، در چکیده این پایان نامه می‌خوانیم:

چکیده:

بر اساس آنچه که از تعاریف پژوهشگران و محققان به دست آمده، دین مجموعه‌ای از عقاید، اخلاق، قوانین فقهی و حقوقی و احکام الهی است که از طریق وحی و نبوت به بشر ابلاغ گردیده تا راه راست و درست زندگی را به بشر بیاموزد. ولی توافق مشترک بر روی یک تعریف خاص وجود ندارد زیرا هر کس می‌تواند با توجه به نظر خود آن را تعریف کند؛ و اما عقل در معنای اصطلاحی خود عبارت است از؛ نیرویی که انسان در امور از آن بهره می‌گیرد و او را به معارف حقیقی و اعمال شایسته رهبری می‌نماید. عقل همان است که ما عبد به الرحمان و اکتسب به الجنان است. عقل حجت الهی در اختیار بشر است و عقل سالم انسان را به انتخاب دین می‌رساند. آنچه در این نوشتار پیش روی خواننده قرار می‌گیرد مطرح کردن نقش عقل در دین از منظر قرآن و روایات است و نویسنده در صدد بوده تا با تعریف دقیق از هر دو مؤلفه (عقل-دین)، کارکردها، اصول و ارزش‌ها و مواردی از این دست موضوع را بررسی نماید. بر این اساس نوشته پیش روی از چهار فصل تشکیل گردید و با گفتارهایی به صورت تفصیلی بررسی شد.

در فصل اول ضمن بررسی تعریف دین، دیدگاه متکلمان و جامعه شناسان بیان شد. متکلمان از آن جهت که دین و مسائل دینی موضوع علم آن‌ها بوده و جامعه شناسان از آن جهت که تأثیر و نقش دین در تمدن بشری و همچنین حضور آن به عنوان یک پدیده اجتماعی قابل توجه است به آن نظر کرده‌اند. سپس اقسام دین بیان شد که آن نیز دو دسته است: دین بشری که بشر با فکر خود آن را تدوین کرده و برایش دو پیامد داشته است؛ 1- رهایی و عدم تعهد مسئولیت 2- واکنش و مقابله با دین الهی. دیگری دین الهی است که خدا آن را برای هدایت بشر فرستاده تا به کمال حقیقی برسد.

در فصل دوم به بحث عقل پرداخته و بیان نمودیم که عقل انسان را به انتخاب دین می‌رساند؛ و عقل در کنار نقل مؤید دین بوده و آن را تأیید می‌کند و حوزه و مأموریت عقل، تأیید وحی است. عقل کلیات را درک می‌کند ولی مصادیق و جزئیات را نمی‌تواند تشخیص دهد، این کار به عهده دین است. شاخص عقل شیعی که برترین دیدگاه است؛ عقل انسان کامل یا ولایت محور است که سراسر پویایی، نشاط و تحرک می‌باشد.

فصل سوم به قلمرو دین و مسئله خاتمیت پرداخته تا بیان شود که چرا مسأله ختم نبوت پیش آمد و بشر به چه مرحله‌ای رسید که این اتفاق افتاد و دیگر نیازی به ارسال رسل نبود و امامت چیست و چگونه بعد از رسالت، اداره امور جامعه به عهده امام معصوم قرار گرفت، این امور در این فصل بیان شد.

اما فصل آخر به عقلانیت جدید که مورد نظر غربی‌ها و کسانی که مانند آن‌ها فکر می‌کنند اشاره شده است؛ و برسی این تفکر که در حال حاضر بشر به آن درجه از علم و دانش رسیده که دیگر نیازی به دین ندارد و با همین عقل خود از عهده تمام کارها بر می‌آید، و بر این اساس تفکر اومانیستی، سکولار، لیبرال و... شکل گرفت؛ و در ادامه بیان کردیم که در عصر ظهور انسان به کمال خود و رشد عقلی بالایی دست می‌یابد. عقلانیتی که همواره در پرتو نور هدایت وحی قرار می‌گیرد، و اسلام دین جاودانه و حاکمیت جهانی خواهد داشت.

واژه دین در قرآن کریم:

دین در قرآن کریم به صورت‌های مختلف در 86 نوبت به کار رفته است برخی از آن معانی عبارتند از:

1- مکافات و جزا: (حمد/4).

2- تسلیم و انقیاد: (آل عمران/83 و 19).

3- توحید و یگانه پرستی: (زمر/3).

4- مجموعه معارف و احکام الهی: (توبه/122).

5- حقوق اجتماعی اسلام: (توبه/11).

6- شرک وبت پرستی: (کافرون/6).

7- آیین اسلام: (مائده/3).

تعریف دین:

«دین» مجموعه حقایقی هماهنگ و متناسب از نظام‌های فکری (عقاید و معارف)، نظام ارزشی (قوانین و احکام) و نظام پرورشی (دستورات اخلاقی و اجتماعی) است که در قلمرو ابعاد فردی، اجتماعی و تاریخی از جانب پروردگار متعال برای سرپرستی و هدایت انسان‌ها در مسیر رشد و کمال الهی ارسال می‌گردد.

معنای اصطلاحی عقل:

علامه طباطبایی (ره) در تعریف عقل گفته است: مقصود از عقل قوه‌ای است که تصدیقات کلی و احکام عمومی را درک می‌کند و در ادامه می‌افزاید:با توجه به این که قوای علوم بشری به قضایای کلی است بدون استناد به احکام عقلی هیچ رشته علمی تحقق نخواهد یافت.

بنا بر آنچه تا کنون بیان کردیم این نتایج و معرفت‌ها به دست می‌آید:

1- دلایل عقلی و وحیانی و نیز شواهد تاریخی و پژوهش‌ها بیانگر آن است که دین پیوسته در زندگی بشر مطرح بوده است و هیچ گاه انسان بدون دین زندگی نکرده است. به عبارت دیگر مسأله پرستش و انجام یک سلسله آداب و رسوم قداست آمیز از خصایص مشترک همه انسان‌ها در طول تاریخ بوده است.

2- بنا بر ضرورت‌های عقلی، تکامل انسان دارای گستره‌های گوناگون و متنوعی در زمینه‌های فردی (یعنی ارتباط انسان با خدا، با خود و موجودات دیگر) و در شعاع ارتباطات اجتماعی (جامعه مدنی) و در افق تاریخی می‌باشد و قوانین و ضوابط آن علاوه بر بعد فردی و اجتماعی بر یک نگرش فلسفی به سیر تکامل تاریخ تفسیر می‌گردد.

3- با توجه به این که هدف خلقت کمال و آن نیز از راه معرفت دینی به دست می‌آید و ملاک و ضابطه هم برای معرفت دینی بر اساس دلایل قرآنی و روایی عقل معرفی شده است، از یک طرف ذات دین و معرفت دین چیزی است که در اصطلاح به آن عقل می‌گویند؛ از طرف دیگر جوهره عقل در ذات هر انسانی نهفته که تعبیر قرآن از آن فطرت الهی است و همان طور که فطرت، کاشف احکام و ضوابط الهی در زندگی فردی و اجتماعی است، در یک تعبیر عقل هم همان نقش را دارد، که نتیجتاً عقل در وجود هر فرد فطرت الهی است.

4- کثرت شرایع دلالت بر تعدد دین ندارد، بلکه ارائه دین به راه‌های گوناگون است. بر حسب استعداد امت‌ها و متناسب با مقام و شایستگی انبیاء و اولیاء.

5- شرایع مختلف، در زمان نزول خودشان بر حق بوده و با ظهور شریعت بعدی نسخ شده‌اند بنابراین منظور از وحدت ادیان بر حق بودن همگی آنان در زمان حاضر نیست بلکه با ظهور دین خاتم و جاودانگی آن هیچ دینی پذیرفته نیست.

شایان ذکر است، پایان‌نامه «بررسی نقش عقل در دین» پژوهش پایانی «نصرت شعرباف زاده»، برای اخذ مدرک سطح 2 حوزه علمیه خواهران حضرت حجت (عج) تهران است که در تابستان 1389 دفاع شده است و استاد راهنمای آن «مریم رضایی» و استاد داور آن «حجت الاسلام سید مجتبی تدین» است. /9193/پ201/ن