اخلاق در سبک زندگی اسلامی/بخش سوم
صداقت، نشانه مؤمن حقیقی است
خبرگزاری رسا ـ راستگویی از نشانه‌های مهم انسان مؤمن به شمار می‌رود و نقش کلیدی در اعتماد سازی و تعاملات اجتماعی دارد. هم‌چنین از جمله مسایلی است که همه انسان‌ها با هر دین و آیینی، فضیلت بودن این صفت را قبول دارند.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، یکی از شاخصه‌های اساسی مؤمن که معیاری برای سنجش ایمان به حساب می‌آید، صداقت است؛ مطلبی که اهمیت آن به انحا گوناگون در آیات و روایات مشهود است و به آن تأکید فراوان شده است.
نقش اجتماعی صداقت
صادق بودن، گوهری ارزشمند است که در جامعه آثار مثبت بی‌بدیلی دارد. انسان راستگو مورد اعتماد است و کلامش مقبول مردم می‌باشد. ارزش و اهمیت صداقت، برای همه توده‌های جامعه و هر دین و آیینی مشخص است و همگان به این مطلب اذعان دارند که صداقت، فضیلتی انسانی است. برای مثال در علم رجال، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که راوی حدیث باید داشته باشد، صداقت است و اگر واجد این خصوصیت باشد، هر چند که انحراف مذهب داشته باشد، حدیثی که نقل کرده مورد قبول واقع می‌شود.
یکی از مسایل مهمی که باعث می‌شود روابط خانوادگی، مخصوصاً روابط زوجین دچار مشکل شود و اعتماد بین طرفین به سردی بگراید، همین عدم صداقت است که نقش محوری دارد. بعضی اوقات یک زندگی، فقط به خاطر عدم صداقت از هم پاشیده می‌شود؛ مثلاً مردی قبلاً ازدواج کرده و از همسرش جدا شده، مجدداً به خواستگاری می‌رود و اذعان می‌کند که تا به حال ازدواج نکرده است! قدم اول را با دروغ شروع می‌کند و ازدواج سر می‌گیرد، بعد از مدتی زن می‌فهمد که شوهرش به او دروغ گفته و همین زمینه اختلافات می‌گردد و سرانجام به جدایی ختم می‌شود!
همین عدم صداقت، سبب می‌شود که زن، اعتماد به شوهر را از دست بدهد و شاید به او بدبین شود و احتمال دهد که در موارد دیگر هم صادق نبوده است؛ در حالی‌که اگر مرد، از ابتدا می‌گفت ازدواج کرده، چه بسا این زن هم قبول می‌کرد و کار به اختلاف و جدایی منجر نمی‌شد.
یکی دیگر از مصادیق و موارد عینی برای نقش صداقت در جلب اعتماد، مقام سؤال است؛ مثلاً اگر از کسی که متخصص در رشته‌ای است، سؤالی شود و جواب آن را نداند، اگر صریحاً بگوید نمی‌دانم، لفّاظی نکند و جواب بی‌ربط ندهد، انسان به این شخص اعتماد می‌کند و اگر دوباره سؤالی پیش بیاید با اطمینان از او سؤال می‌پرسد؛ برای‌اینکه می‌داند اگر این شخص جواب سؤال را نداند، جواب اشتباه نمی‌دهد.
این موضوع گاهی به وجدان کاری هم مربوط می‌شود؛ مثلاً اگر پزشکی، بیماریِ مریض را تشخیص ندهد، بی‌دلیل دارو تجویز نکند و بیمار را به پزشک دیگری راهنمایی کند، در جلب اعتماد بیمار، نقش مؤثری دارد و این مطلب، خودش نوعی صداقت است؛ از طرفی، با وجدان بودن پزشک را نیز ثابت می‌کند.
البته این نکته را نباید فراموش کرد که لازم نیست انسان هر مطلب راستی را بگوید؛ نه اینکه دروغ بگوید، بلکه گاهی اوقات صلاح نیست که بعضی حقایق آشکار شود و اگر مخفی بماند بهتر است. چه بسا بازگویی مطلبی مفسده انگیز باشد که باید به این مسأله توجه داشته باشیم.
آیات قرآنی
برخی از آیات قرآنی که در مورد صداقت است، به این شرح می‌باشد:
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «قالَ اللَّهُ هذا یَوْمُ یَنْفَعُ الصَّادِقینَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدینَ فیها أَبَداً رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِکَ الْفَوْزُ الْعَظیمُ؛ قیامت، روزى است که راست گفتن راستگویان سودشان مىدهد. براى آنها بهشت‌هایى است که از زیر درختان آن نهرها جارى است و براى همیشه در آن مىمانند. خدا از آنها راضى است و آنها از خدا راضى هستند که این است رستگارى بزرگ». سوره مائده/آیه 119
«یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصَّادِقینَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید تقوا پیشه کنید و همراه راستگویان باشید». سوره توبه/آیه 119
«قُلْ رَبِّ أَدْخِلْنی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ أَخْرِجْنی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَ اجْعَلْ لی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطاناً نَصیراً؛ بگو: پروردگارا! مرا در آغاز کارها با صداقت وارد کن و در پایان کارها با صداقت خارج فرما و از جانب خود براى من دلیلى نصرتآور قرار ده». سوره اسراء/آیه 80
روایات
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَمْ یَبْعَثْ نَبِیّاً إِلَّا بِصِدْقِ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ؛ امام صادق علیه السّلام فرمود: خداى عز و جل هیچ پیغمبرى را مبعوث نفرمود، جز با راستگوئى و اداء امانت به نیکوکار و بدکردار». الکافی/ چاپ اسلامیه / ج2 / ص104
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «مَنْ صَدَقَ لِسَانُهُ زَکَى عَمَلُهُ؛ کسی که زبانش صادق باشد، عملش پاکیزه می‌شود». خصال صدوق /انتشارات جامعه مدرسین/ج1/ص88
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَرْبَعٌ مَنْ کُنَّ فِیهِ وَ کَانَ مِنْ قَرْنِهِ إِلَى قَدَمِهِ ذُنُوباً بَدَّلَهَا اللَّهُ حَسَنَاتٍ الصِّدْقُ وَ الْحَیَاءُ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ وَ الشُّکْرُ؛ رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله فرمود: هر که چهار خصلت داشته باشد و از سر تا پا غرق گناهان باشد، خدا آنها را به حسنات تبدیل می‌کند؛ راستگوئى و حیا و خوشخلقى و سپاسگزارى». کافی/ج2/ص107
عَنِ الصّادق علیه السلام: «لَا تَنْظُرُوا إِلَى طُولِ رُکُوعِ الرَّجُلِ وَ سُجُودِهِ فَإِنَّ ذَلِکَ شَیْءٌ اعْتَادَهُ فَلَوْ تَرَکَهُ اسْتَوْحَشَ لِذَلِکَ وَ لَکِنِ انْظُرُوا إِلَى صِدْقِ حَدِیثِهِ وَ أَدَاءِ أَمَانَتِهِ؛ امام صادق علیه السّلام فرمود: به طول دادن رکوع و سجود مرد نگاه نکنید، زیرا به آن عادت گرفته و اگر ترک کند، وحشت می‌کند، بلکه به راستى گفتار و اداء امانتش بنگرید». کافی/ج2/ص105
عَنْ أَبِی عَبْدِ‌اللَّهِ علیه السلام قَالَ، قَالَ أَمِیرُالْمُؤْمِنِینَ علیه‌السلام: إِنَّ لِأَهْلِ الدِّینِ عَلَامَاتٍ یُعْرَفُونَ بِهَا صِدْقَ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءَ الْأَمَانَةِ وَ وَفَاءً بِالْعَهْدِ وَ صِلَةَ الرَحِمِ وَ...؛ امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: اهل دین نشانه‌هایی دارند که به آنها شناخته می‌شوند[که عبارتند از] راستگویی و ادا کردن امانت و وفا کردن به عهد و به جا آوردن صله رحم و... . امالی صدوق/انتشارات کتابچی/ص221
عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام «یَقُولُ کَانَ فِی وَصِیَّةِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه‌السلام أَنْ قَالَ یَا عَلِیُّ أُوصِیکَ فِی نَفْسِکَ بِخِصَالٍ فَاحْفَظْهَا عَنِّی ثُمَّ قَالَ اللَّهُمَّ أَعِنْهُ أَمَّا الْأُولَى فَالصِّدْقُ وَ لَا تَخْرُجَنَّ مِنْ فِیکَ کَذِبَةٌ أَبَداً وَ... ؛ معاویة بن عمار گوید: شنیدم از امام صادق علیه السّلام که فرمود: در وصیتى که پیغمبر صلوات الله علیه و آله به على علیه السّلام فرمود،[وصایایی بود که عبارتند از]: من تو را در باره خودت به چند چیز سفارش می‌کنم که آنها را از من به خاطر بسپار و به دنبال این سخن نیز فرمود: خدایا(در حفظ آن) او را یاری کن؛ اول -راستگوئى، مبادا دروغى از دهانت بیرون آید... ». کافی/ج8/ص79
عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام یَقُولُ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه‌السلام یَقُولُ: «یَا طَالِبَ الْعِلْمِ إِنَّ الْعِلْمَ ذُو فَضَائِلَ کَثِیرَةٍ فَرَأْسُهُ التَّوَاضُعُ وَ عَیْنُهُ الْبَرَاءَةُ مِنَ الْحَسَدِ وَ أُذُنُهُ الْفَهْمُ وَ لِسَانُهُ الصِّدْقُ وَ...؛ امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرمود: اى جوینده علم! همانا دانش امتیازات بسیارى دارد، سرش تواضع است، چشمش دوری از حسد، گوشش فهمیدن، زبانش راست گفتن است و... ». الکافی / ج1 /ص 48
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه‌السلام قَالَ: «إِنَّا لَنُحِبُّ مَنْ کَانَ عَاقِلًا فَهِماً فَقِیهاً حَلِیماً مُدَارِیاً صَبُوراً صَدُوقاً وَفِیّاً إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَصَّ الْأَنْبِیَاءَ بِمَکَارِمِ الْأَخْلَاقِ فَمَنْ کَانَتْ فِیهِ فَلْیَحْمَدِ اللَّهَ عَلَى ذَلِکَ وَ مَنْ لَمْ تَکُنْ فِیهِ فَلْیَتَضَرَّعْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ لْیَسْأَلْهُ إِیَّاهَا قَالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاکَ وَ مَا هُنَّ قَالَ هُنَّ الْوَرَعُ وَ الْقَنَاعَةُ وَ الصَّبْرُ وَ الشُّکْرُ وَ الْحِلْمُ وَ الْحَیَاءُ وَ السَّخَاءُ وَ الشَّجَاعَةُ وَ الْغَیْرَةُ وَ الْبِرُّ وَ صِدْقُ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءُ الْأَمَانَةِ؛ امام صادق علیه السّلام فرمود: ما دوست داریم کسى را که عاقل، فهمیده، فقیه، خویشتن‌دار، اهل مدارا، بردبار، راستگو، با وفا باشد. زیرا خداى عزوجل پیغمبران را به مکارم اخلاق اختصاص داد(یعنى خصال نکوهیده را از آنها دور ساخت)، پس هر که این مکارم را داشته باشد، باید خدا را سپاس گزارد و هر کس آنها را نداشته باشد، باید به سوى خداى عزوجل تضرع کند و آنها را از او بخواهد. راوى گوید: عرض کردم، جانم فدای شما، آنها چه صفاتى هستند؟ فرمود: پرهیزگارى و قناعت و صبر و شکر و خویشتن دارى و حیا و سخاوت و شجاعت و غیرت و خوش رفتارى و راستى گفتار و امانت دارى». کافی/ج2/ص56
این‌ها گوشه‌ای از روایاتی است که از پیامبر و ائمه علیهم‌السلام در رابطه با راستگویی وارد شده است. در احادیث زیادی راستگویی با ادا امانت قرین شده که شاید بتوان گفت این دو از هم جدا نمی‌شوند و کسی که راستگو باشد معمولا امانت‌دار هم هست.
بابک شکورزاده
طلبه حوزه علمیه قم
/999/702/ر
ارسال نظرات