جامعه از حوزویان انتظار خدمات فرهنگی تربیتی دارد

 حجت الاسلام محمد عالم زاده نوری، مولف و پژوهشگر حوزه علمیه در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد در خصوص ضرورت پرداختن به اخلاق طلبگی اظهار داشت: تعبیر بصیرت صنفی طلبگی بهتر از عبارت اخلاق طلبگی است زیرا این عنوان اعم از اخلاقیات بوده و بر ارزش ها و بایدها و نبایدهای ناظر به کمال انسانی دلالت می کند.

بصیرت صنفی طلبگی
وی افزود: طلبه نیاز به بصیرت صنفی دارد و مراد از بصیرت صنفی، راهنمایی ها و ارشاداتی به طلبه است که ناظر به ایجاد نگرش، معرفت افزایی و بصیرت زایی باشد تا فضای طلبگی را بهتر بشناسد و از طریق این شناخت، دستورالعمل هایی برای حرکت در این مسیر استخراج کند.

حجت الاسلام عالم زاده نوری در پاسخ این سوال که آیا روند نزولی پرورش اساتید بزرگ اخلاق را قبول دارید، ابراز داشت: ابتدا باید شاخص افت اخلاقی را مشخص کنیم تا معلوم شود افت و کاستی داشته ایم یا نه؛ اخلاق و معنویت، تجربه حیات دینی و زندگی دین دارانه حداکثری، یکی از مسائلی است که باید در برنامه کاری طلاب بدان توجه کرد و بدون شک از عناصر مهم و اساسی در ترسیم الگوی آرمانی طلبه، حیات معنوی و دین دارانه او است.

وی با اشاره به کتب درسی اخلاق در حوزه های علمیه تصریح کرد: مدل دو فصلی علم و تقوا که برای طلبه نوشته شده است، در ترسیم سیمای آرمانی طلبه کافی و گویا نیست؛ طلبه برای اینکه موفق باشد باید روی مسائل دیگری هم تأکید داشته باشد.

نهاد روحانیت صرفا برای اصلاح فرد به تنهایی تأسیس نشده است
مدیر گروه اخلاق مرکز اخلاق و تربیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: از معضلات حوزه های علمیه این است که طلبه به فکر مسؤولیتی جدی در اجتماع نیست یعنی پشت پرده ذهن طلبه این است که من آمده ام آدم شوم و گلیم خود را از آب بیرون بکشم و از فتنه های آخرالزمان در امان بمانم؛ در حالی که نهاد روحانیت صرفا برای آدم شدن فرد به تنهایی تأسیس نشده است و هدف این است که طلبه ابتدا خود و در مرحله بعد دیگران را بسازد و به جامعه خدمات فرهنگی ـ تربیتی دهد.
وی افزود: از آنجا که حوزویان وارثان انبیا هستند و رسالت انبیا، تعلیم کتاب و تزکیه بوده است یعنی هم معلم بودند و هم مربی، حوزیان هم باید اینگونه عمل کنند و دغدغه مردم و جامعه داشته باشند نه اینکه فقط به فکر نجات و خودسازی خود باشد. خودسازی و تعالی روحی، شأن انسانی هر انسان مسلمان است اما شأن طلبه، دادن خدمات به جامعه، پرکردن یک سنگر و باز کردن گره ها است.

حوزه باید کانون پرورش موثرترین نیروهای فرهنگی جامعه در تحول بخشی به بینش ها باشد
حجت الاسلام عالم زاده نوری با ابراز تأسف از اینکه امروز اغلب متولیان فرهنگی در شهرهای بزرگ و کوچک چندان امیدی به حوزه های علمیه ندارند، گفت: این در حالی است که حوزه باید کانون پرورش موثرترین نیروهای فرهنگی جامعه در تحول بخشیدن به بینش ها و ارزش های یک شهر و کشور باشد.

 وی با بیان اینکه، حداقل انتظار از حوزه این است که تأمین کننده مسائل و برطرف کننده معضلات فرهنگی و تربیتی بومی شهر خود باشد، افزود: اما در افق بلندتر، رهبر معظم انقلاب می فرمایند «باید تمدن اسلامی را در سراسر جهان بسازیم» و امام راحل(ره) نیز معتقدند ما باید پرچم توحید را در سراسر جهان به اهتزاز در اوریم؛ یعنی نگاهی جهانی دارند ولی برخی از ما آنقدر بی مسوولیت شده ایم که متولیان فرهنگی یک شهر هم امیدی به ما ندارند چه رسد به عرصه های بزرگ تر.

هویت طلبگی را از یک افق کلان و جامع بنگریم
وی خاطرنشان کرد: این ها همه به خاطر این است که از یک افق کلان به هویت طلبگی نگاه نکرده ایم و از طلبه فقط انتظار داریم روضه خوان شود، احکام بگوید و استخاره کند. این ها درد است باید یک بار دیگر هویت و جایگاه طلبگی را ترسیم و عالم طلبگی را از بالا نگاه کنیم نه از درون.

وی تأکید کرد: نقشه شهر طلبگی باید دوباره کشیده شده و نیازمندی ها و ضرورت های آن کشف و ترسیم شود. این اصطلاحا همان «بصیرت» است یعنی نگاه جامع از بالا . در این نگاه از بالا هر چند ممکن است جزئیات دیده نشود اما در آن اشراف وجود دارد، اگر از بالا نگاه کردیم متوجه می شویم جایگاه دغدغه اخلاق و تجربه دینی و زندگی حداکثری دین دارانه در زندگی طلبه کجاست؟

این مولف و مدرس حوزه تصریح کرد: تفاوت طلبگی و سایر اصناف این است که خدماتی که سایر اصناف می دهند تقریبا نسبت به اخلاق و معنویت و نگاه های ارزشی لا بشرط است یعنی در دنیای سکولار امروز یک نفر می تواند پزشک خوب ولی فاسق باشد یا راننده ماهر اما خبیث باشد اما در کار طلبکی کسی موفق است که حتما تجربه حیات دینی و زندگی اخلاقی را نیز داشته باشد.

مدیر گروه اخلاق مرکز اخلاق و تربیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با تأکید براینکه طلبه بدون این پیش نیاز موفق نخواهد بود، ادامه داد: وظیفه خودسازی مربوط به شأن انسانی طلبه و شرط لازم برای شأن طلبگی اوست.

عوامل سیر نزولی رشد اخلاقی در حوزه
وی یادآور شد: اینکه چرا حوزه اکنون از کمبود اساتید اخلاق طراز اول رنج می برد یا نیاز به رسیدگی های اخلاقی معنوی بیشتری دارد، به فضای عمومی جامعه مربوط می شود یعنی افت اخلاقی معنوی که درسطح عمومی جامعه اتفاق افتاده، به حوزه هم کشیده شده است چرا که طلبه، از مدرسه و دبیرستان همین جامعه به حوزه وارد شده است.

حجت الاسلام عالم زاده نوری با اشاره به رشد جمعیت حوزویان بعد از انقلاب ابراز داشت: این امر باعث شد رسیدگی به طلاب آن طور که باید نباشد و بسیاری از بزرگان احساس مسؤولیت کردند که به خدمات اجتماعی دیگری روی آوردند و از تربیت طلبه و رسیدگی به طلاب که پیش از انقلاب اهتمام ویژه بدان داشتند بازماندند.

الگوی اخلاقی ـ معنوی حداکثری کسی است که رویکرد اجتماعی داشته باشد
وی گفت: اگر بخواهیم یک تربیت اخلاقی ـ معنوی جامع ناظر به سیمای آرمانی و مطلوب طلبه طراحی کنیم باید به سمت مدل های جدید برویم یعنی الگوهای بزرگی که قله های تهذیب بوده و در نسل گذشته حوزویان انجام وظیفه می کردند، امروز دیگر الگوی کاملی نیستند. باید به سمت یک الگوی معنوی، انقلابی، اجتماعی رفت و خودسازی را در تعریف بعد از انقلابی آن که در آن نفَس حضرت امام لحاظ شده باشد، جامع تر نگریست.

این پژوهشگر حوزوی با بیان اینکه الگوی ایده آل طلبه اخلاقی ـ معنوی امروز با طلبه 50 سال پیش متفاوت است، اظهار داشت: امروز نیازمند یک الگوی اخلاقی ـ معنوی حداکثری هستیم که کاملا صبغه اجتماعی داشته باشد؛ ما نسل بعد از امام خمینی(ره) هستیم، با نفس ایشان بزرگ شده ایم و ضمن اینکه در مقابل شخصیت های معنوی منزوی (عابدان زاهدی که از اجتماع کناره گرفته اند)، کرنش داریم و خاک پایشان را توتیای چشم می کنیم، اما آن ها را الگوی جامعی برای خود نمی دانیم.

حجت الاسلام عالم زاده نوری تأکید کرد: الگوی اخلاقی ـ معنوی امروز جامعه ما امام و رهبری و امثال شهید بهشتی و مطهری هستند؛ شخصیت هایی که رویکرد و خدمات اجتماعی حداکثری دارند ضمن اینکه پاکی، فضیلت ها و معنویت خود را در صحنه علنی اجتماع حفظ می کنند.

وی ادامه داد: ما با ملاحظه الگوهایی چون امام و رهبری، مفهوما در ترسیم سیمای اخلاقی طلبه پیشرفت و جهش داشته ایم. باید تلاش کنیم انسان های خودساخته رشید معنوی را که معنویت و صفای باطن، طهارت قلب و تهذیب نفس خود را در صحنه عمل اجتماعی حضور داده و نگاه می دارند، تکثیر کنیم.

توصیه به مدیران مدارس و اساتید
مدیر گروه اخلاق مرکز اخلاق و تربیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پاسخ این سوال که توصیه شما به مدیران مدارس و اساتید در این خصوص چیست، اظهار داشت: در این موضوع نباید تک موردی فکر کرد؛ اینکه فقط دو راهکار پیدا کنیم و بلافاصله در پی اجرای آن برویم درست نیست. امروز برخی مدیران واقعا دغدغه اخلاقی معنوی دارند، با اجرای برنامه هایی چون تلاوت قرآن، توسل به اهل بیت(ع)، نماز شب، جلسات اخلاقی و ... در مدرسه تلاش در ارتقای معنوی طلاب دارند و بعضا هم اثرگذار بوده اند اما برای رسیدگی اخلاقی معنوی به طلبه باید در نگاهی جامع، مجموع زندگی او را در نظر بگیریم و گذشته او را نیز اعم از مسائل جسمی، خانوادگی و اجتماعی لحاظ کنیم.

وی تصریح کرد: رسیدگی اخلاقی کمتر از رسیدگی بهداشتی ـ درمانی نیست که امروز برای هر خانواده یک پزشک در نظر گرفته می شود؛ خداوند وقتی می خواهد انسان ها را رشد دهد و سطح اخلاقی معنوی شان را ارتقا دهد، آن ها را در صحنه آزمایش مبتلا کرده و به آن ها میدان اختیار می دهد یا برایشان شرایط سختی قرار می دهد تا جوهره وجودشان آشکار شود، ما در این شرایط باید همراه طلبه باشیم و او را تقویت کنیم، گاهی طلبه مبتلا به یک مشکل می شود مشکل خانوادگی یا مشکلات مالی پیدا می کند باید توجه داشته باشیم که این مشکل یک فرصت رشد معنوی برای طلبه پدید آورده است بنابراین اینجا باید به داد او رسید تا از این مشکل به رشد برسد.

حجت الاسلام عالم زاده نوری با تأکید براینکه یک متولی تربیت باید این موارد را در نظر بگیرد، افزود: رشد اخلاقی ـ معنوی طلبه فقط به نماز شب خواندن نیست؛ در وهله نخست باید برداشتمان را از رشد اخلاقی ـ معنوی اصلاح کنیم.
وی گفت: گام دوم این است که ساز وکار لازم متناسب با اهمیت موضوع اخلاق در حوزه ایجاد کنیم؛ امروز جمعیت طلبه بسیار زیاد است اما به تناسب آن استاد اخلاق و مربی معنوی وجود ندارد. در حالی که در گذشته با وجود تعداد کمتر حوزویان، بزرگان بسیاری داشتیم.

این نویسنده حوزوی تأکید کرد: باید ساز و کاری تهیه کنیم که اهتمام ما را به این موضوع نشان دهد. دو سال پیش در حوزه علمیه قم حتی مرکز تخصصی آموزش اخلاق و تربیت نداشتیم و درس اخلاق به عنوان یک درس جانبی و مجلس اندرز و موعظه، نه به عنوان یک علم و رویکرد تخصصی موشکافانه تلقی می شد.

اخلاق را به عنوان یک فن و علم جدی نگرفته ایم
وی با بیان اینکه در زمینه اخلاق و تربیت حداقل باید پنج تیپ تخصصی تربیت شوند، افزود: نخست، محققان علم اخلاق هستند که گره های اخلاقی و معضلات نظری را شناسایی کرده و سپس نیروی فکری و توان مطالعاتی خود را به کار گیرند و گره ها را باز کنند. دوم مدرسان اخلاق که این یافته های پژوهشی را در حلقات تخصصی انتقال و متخصصانی پرورش دهند، سوم، مروجان اخلاق یا همان مبلغان هستند که این یافته های تحقیقی را گزینش می‌کنند و به زبان عمومی در اختیار توده مردم قرار می‌دهند، چهارم، مشاوران که یافته های کلی اخلاقی را بر احوالات شخصی مراجعان خود تطبیق دهند و پنجم، مربیان اخلاق که در یک بازه زمانی نسبتا طولانی با طلبه همراهی کنند.

حجت الاسلام عالم زاده نوری با ابراز تأسف از اینکه تا دو سال پیش هیچ ساز و کاری برای پرورش این پنج تیپ وجود نداشته است، یاداور شد: ارتقای جایگاه اخلاق در حوزه تنها با شعار صرف و انتقاد نمی شود، علم، نیرو و سازو کار می خواهد.
وی با طرح این سوال که آیا ما در فضای گسترش اخلاق و تربیت نمی توانیم سخت افزارهای مناسبی مهیا کنیم، ابراز داشت: اصولا آیا تاکنون فراتر از کتاب و لوح های فشرده به فکر داشتن صنایع اخلاقی ـ تربیتی و معنوی بوده ایم؟ /930/ز503/ع