نایب رییس مرکز مدیریت آذربایجان غربی:
عملی‌شدن نیت وافقان عامل مهمی در جهت نهادینه‌کردن فرهنگ وقف است
خبرگزاری رسا ـ حجت الاسلام موسوی شکوری با اشاره به نقش وقف در زدودن فقر و محرومیت از جامعه، تلاش در جهت عملی شدن انگیزه واقفان و ارائه تضمین در عدم انحراف موقوفات از نیت واقفان را عاملی برای نهادینه شدن فرهنگ وقف در جامعه دانست.
فقر یکی از موانع عمده پیشرفت و سعادت انسان و به فعلیت رسیدن استعدادهایی است که خداوند متعال برای نیل انسان به کمال مورد نظر به او داده است. یکی از جاهایی که «وقف» می تواند به طور فعّال وارد عمل شود و موانع سعادت انسان را برطرف کند، در بیان محو فقر و در نتیجه تأمین اجتماعی است. مطالعه اجمالی تاریخ وقف این حقیقت را روشن می کند که نخستین انگیزه های واقفان برای مبادرت به وقف، نابودی فقر و محرومیت از جامعه مسلمین بوده است.
در همین زمینه با حجت الاسلام سید رضی موسوی شکوری، امام جمعه خوی و نایب رییس مرکز مدیریت حوزه علمیه آذربایجان غربی به گفت‌وگو پرداختیم.
رسا ـ سیره ائمه اطهار در زدودن فقر و محرومیت از جامعه چگونه بوده است؟
رسول خدا (ص) و ائمه هدی(ع) برای برطرف ساختن نیاز نیازمندان جامعه از روش های مختلفی از جمله تقسیم عادلانه بیت المال در میان عموم مردم، تشویق مردم به پرداخت زکات و خمس اموال، احسان اموال خود به نیازمندان و مستمندان جامعه، تشویق مسلمانان به انجام کارهای تولیدی، تشویق مسلمانان به وقف بخشی از املاک خود و همچنین وقف کردن بخشی از اموال و املاک خویش استفاده می کردند.
پیامبر(ص) در این امر خیر، مانند سایر کارهای نیک، معلم بشریّت بودند، چنان که در تاریخ آمده است که پیامبر اکرم (ص) زمینی را وقف کرد و منافع آن را برای ابن السبیل صدقه قرار داد.
ائمه اطهار(ع) با تأسی از رسول خدا(ص) و حضرت زهرا (س) و به عنوان امام و رهبر و معلم جامعه مسلمین اهتمام زیادی در گسترش فرهنگ وقف در جامعه داشته اند، با قول وصل و تقریر خود این اقدام خدا پسندانه را مورد ترغیب و حمایت قرار می دادند. در مقام عمل نیز ائمه(ع) به فراخور توانایی مالی که داشته اند و مصلحتی که تشخیص می دادند اقدام به وقف اموال خود می کردند.
چنانکه بر اساس مستندات تاریخی و روایی، پیامبر بزرگوار(ص)، امیر مؤمنان(ع)، حضرت زهرا(س)، امام حسین(ع)، امام صادق(ع) و امام موسی بن جعفر(ع) بخش هایی از اموال و املاک خویش را وقف کرده‌اند که برای بررسی و مطالعه در این زمینه می توانیم به منابع متعدد از جمله کتاب المغازی/ واقدی ج 1، السنن الکبری/ بیهقی ج 6 ، معجم البلدان/ یاقوت حموی ج 1، وسائل الشیعه/ حرّ عاملی ج 13، تاریخ المدینه/ ابن شبّه ج 1، بحار الانوار/ علامه مجلسی ج 20 ، شرح نهج البلاغه/ ابن ابی الحدید ج 1، وفاء الوفاء باخبار المصطفی/سمهودی ج 3، مقدمه مرآة العقول/ علاّمه عسکری ج 1، منهاج البراعه/ علامه خویی ج 18 ، من لا یحضره الفقیه/ شیخ صدوق ج 4 ، دعائم الاسلام/ ابن حنیفه ج2 و سنن النبی (ص)/ اشراف کاظم مدیر شانچی ج 8 مراجعه کنیم.
رسا ـ لطفاً در خصوص تاریخچه وقف در ایران توضیح بفرمایید.
طبق گزارشات کتب تاریخی، سیاحت نامه ها و مکتوبات موجود بیشترین موقوفات مربوط به عصر صفویه است حتی خود شاهان صفویه در وقف کردن اموال خویش پیشقدم بودند.
در سال 1015 هجری شاه عباس اوّل املاک خود را که قیمت آنها یکصد هزار تومان شاهی عراقی بود و ساختمان ها و بناهایی که در اصفهان و اطراف آن داشت وقف چهارده معصوم(ع) کرد و مرحوم شیخ بهایی وقف نامه ای در این زمینه تنظیم کرده است؛ لکن بعد از صفویه موقوفات سیر نزولی پیدا کرد.
در زمان نادرشاه افشار با دستور وی و با ادعای عدم کفاف حقوق ارتش، موقوفات کشور را غصب، و به اموال خود اضافه کرد و مذهب اهل سنّت را به جای شیعه رسمیت بخشید.
البته لازم به ذکر است که نادرشاه قبل از این که بتواند تمامی اهداف شوم خود را عملی کند کشته شد و جانشین او علی قلی شاه دستورات او را لغو کرد و بعضی اموال و املاک غصب شده را برگرداند.
در دوران تسلط ایل قاجار بر ایران که تقریباً دوران حاکمیّت کشورهای غربی و اروپایی بر این کشور بود، چون نوع قراردادهای استعماری و جداشدن بخش هایی از ایران در عصر حاکمیت پادشاهان بی عرضه قاجار صورت گرفت معلوم است که وضع موقوفات در این دوره چه می تواند باشد.
در این دوره نوع موقوفات توسط عمال عیّاش حکومت در مناطق مختلف غصب شده و بخشی دیگر توسط شاهان و شاهزادگان غصب و تصاحب گردید.
بعد از برقراری مشروطیت در ایران، وزارت معارف و اوقاف تصویب شد و سپس قانون اوقاف مشتمل بر 10 ماده تصویب شد و در دوره دوازدهم مجلس، یعنی در سال 1320، قانون فروش املاک موقوفه تصویب و سپس لغو شد، از این به بعد تغییرات عمده‌ای در امور مربوط به اوقاف صورت نگرفت، تا این که در جریان اصلاحات ارضی، زمین های زراعی وقف شد و اوقاف عامه بعد از اوقاف خاصه مشمول قانون شد.
رسا ـ پیروزی انقلاب اسلامی چه تغییری در فرهنگ وقف و روند آن در ایران گذاشت؟
پس از تحولات سال 1357 در ایران، وقف و فرهنگ آن دوباره و از نو احیا شد. معمار کبیر انقلاب اسلامی که عمر خود را وقف جلب رضای خدا و مبارزه علیه طاغوت کرد، به سنّت شریف وقف توجهی خاص داشت و همچون دیگر فقهای بزرگ اسلام در کتاب تحریرالوسیله بابی را در کنار سایر فروعات دین به وقف اختصاص داد که این خود نشان‌دهنده اهمیتی است که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی نسبت به فرهنگ وقف ایجاد شد.
فتوای امام خمینی(ره) در مورد وقف چنین است که موقوفات باید به حال وقفیّت باقی مانده و بدان عمل شود و این امر موجب شد موقوفات از گسستگی و نابسامانی ناشی از سیطره طاغوت خارج شده و مقام و مرتبه واقعی خویش را بیابد.
رسا ـ کم رغبتی مردم نسبت به مسأله وقف از کجا نشأت می گیرد؟
در ابتدا می توان گفت کم رغبتی نسبت به فرهنگ وقف می تواند علل و عوامل متعددی داشته باشد که این عوامل در مناطق مختلف با هم متفاوت است و دیگر این که این عوامل به دو بخش قبل از انقلاب اسلامی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی قابل تقسیم است.
تصاحب امور مربوط به موقوفات از سوی حکومت‌ها، کنار زدن متولیان قانونی و شرعی موقوفات، مصرف‌کردن عایدات موقوفات در غیر نیات واقفان و همچنین غصب شدن نوع موقوفات از سوی اشخاص حقیقی و حقوقی، عوامل قبل از انقلاب اسلامی ایران است.
به برکت پیروزی انقلاب اسلامی اقدامات مهم و قابل توجهی در خصوص حراست و احیای موقوفات در کشور انجام شده لکن کاستی‌هایی نیز وجود دارد که امیدوارم با عنایت و توجه مسؤولان محترم سازمان اوقاف شاهد نهادینه شدن فرهنگ وقف در جامعه باشیم.
در عین حال می توان علل بی رغبتی مردم نسبت به امر وقف را در ضعف اساسی در تبلیغات و اطلاع رسانی، ضعف مدیریت در برخی از بدنه سازمان اوقاف در طول سال های پس از پیروزی انقلاب، عدم اشراف بر عملکرد زیر مجموعه ها، عدم تجلیل از واقفان و خیّران، کوتاهی در حمایت از حقوق موقوفات، کم توجهی به احکام شرعی وقف، برخوردهای تبعیض آمیز با غاصبان موقوفات، تغییر اسامی موقوفات با اغراض شخصی و سیاسی و یا بعضاً غیر علمی بودن مجموعه بدنه اوقاف خلاصه و دسته بندی کرد.
رسا ـ امروزه شاهد پدیده موقوفه‌خواری هستیم، چگونه باید با این آسیب مبارزه کرد؟
طبق اظهار نظر مسؤول محترم سازمان اوقاف، در سطح کشور یک میلیون و 200 هزار نفر مستأجر برای موقوفات وجود دارد، 5 هزار رقبه فقط در اختیار آموزش و پرورش بوده و 12هزار پرونده در محاکم قضایی کشور برای موقوفات تشکیل شده است که آمار بالای پرونده های محاکم نشان می دهد که چه تعداد موقوفه خوار در کشور وجود دارد که اگر این موارد حل نشود به یقین در افکار عمومی تأثیر منفی در امر وقف خواهد گذاشت.
بر خود لازم می دانم از زحمات جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای محمّدی، مسؤول محترم سازمان اوقاف قدردانی بکنم که در زمینه احیا و حراست از موقوفات دغدغه و احساس مسؤولیت مضاعف دارند؛ ولی متأسفانه غصب کردن موقوفات، سندسازی علیه موقوفات، عدم پرداخت اجاره موقوفات، بستن قراردادهای اجاره با ثمن بخس و در حالت کلی موضوع موقوفه خواری از موضوعاتی است که از ادوار گذشته در جامعه مطرح بوده و این پدیده شوم در اثر عوامل متعدد از جمله بی مبالاتی برخی افراد، عدم توجه به احکام شرعی، کوتاهی برخی از متولیان موقوفات و همچنین خوش خدمتی به مجموعه مربوطه رواج پیدا کرده است که امیدوارم با عنایت و توجه مسئولین محترم سازمان اوقاف پدیده شوم موقوفه خواری ریشه کن شده و با انجام فرهنگ سازی های لازم شاهد نهادینه شدن فرهنگ وقف در جامعه باشیم.
رسا ـ از این‌که وقت ارزشمندتان را در اختیار خبرگزاری رسا گذاشتید، سپاسگزارم./938/گ402/س
ارسال نظرات