نوآوری‌ در عرصه فقه سیاسی شیعه نتیجه تلاش آخوند خراسانی است

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از روابط عمومی واموربین الملل، علی اکبر زمانی نژاد، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه آخوند خراسانی به عنوان یکی از رهبران اصلی انقلاب مشروطه، در کانون بسیاری از مسائل و حوادث دوران مشروطه قرار داشت تصریح کرد: بر این اساس، بررسی ابعاد مختلف زندگی ایشان، ذهن هر پژوهشگر و محققی را به خود مشغول می سازد.

وی افزود: از جمله راه های بررسی زندگی افراد، مراجعه به گفته ها و خاطرات شفاهی افرادی است که به آن شخص نزدیک بوده است و به عبارتی دیگر، تاریخ شفاهی، یکی از طرق بررسی ابعاد زندگی افراد است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ادامه داد: به همین جهت، تلاش کردم مقاله ای را در خصوص شخصیت و برخی ابعاد وجودی این عالم فرهیخته و بزرگوار را از زبان یکی از علمای طراز اول عصر حاضر یعنی «آیت الله حاج آقا موسی شبیری زنجانی (دامت برکاته)» تدوین کنم.

وی اظهار داشت: از جمله ویژگی های جذاب آیت الله زنجانی آن است که خاطرات و داستان های فراوانی از علما و دانشمندان صد سال اخیر در سینه دارند و با اندک مناسبت، آن ها را برای دیگران نقل می کنند. زمانی نژاد بیان داشت: این در حالی است که ایشان در نقل مطالب، دقت های فراوانی به خرج می دهند، و در حد امکان، حکایات، قصص و نکات علمی را با سلسله سند نقل می کنندو به همین جهت است که حکایات و نکته های نقل شده توسط ایشان، از اهمیت و برجستگی خاصی برخورداد است.

وی خاطرنشان کرد: حشر و نشر ایشان با بزرگان و آیات عظامی همچون «طباطبایی بروجردی»، «امام خمینی»، «سید صدرالدین صدر»، «سید احمد زنجانی (والد ایشان)»، «میرزا احمد کفائی»، «حاج شیخ عبدالحسین فقیهی»، «میرزا عبدالله مجتهدی» و «آخوند ملا علی معصومی همدانی» و .... گنجینه داشته هایشان را از اهمیت مضاعفی برخوردار می کند.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: آیت الله شبیری زنجانی، در ارتباط با «مرحوم آخوند خراسانی» مطالب فراوانی در سینه خود دارند که اکثر آنان به چاپ نرسیده است و تنها، قسمتی از آن ها در جلد اول کتاب «جرعه ای از دریا» به چاپ رسیده وقسمتی هم در جلد دوم به چاپ می رسد.

وی اظهار داشت: فصل سوم کتاب، خاطرات و داستان هایی که در ارتباط با چهل نفر از علما و مراجع دو قرن اخیر به ترتیب تاریخ وفات این دانشمندان در کنار هم تدوین شده که بعضا برای یک شخصیت تا بیست نکته و خاطره ذکر شده است.

زمانی نژاد تصریح کرد: از میان چهل عالم فرزانه، خاطرات و نکته هایی از آخوند خراسانی قدس سره (م 1329 ق) از صفحه 520 تا 527 شامل هشت داستان به چاپ رسیده است.


دانستن مواضع مرحوم آخوند خراسانی یک ضرورت فرهنگی است

عبدالمهدی رجایی، دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه اصفهان  اظهارداشت: انقلاب مشروطه به عنوان یکی از حوادث بزرگ تاریخ معاصر ایران، به لحاظ تاثیر عمیق و ماندگارش در سیاست و فرهنگ این سرزمین، نقطه عطف مهمی در تاریخ کشورمان به حساب می آید.

وی تصریح کرد: همین امر موجب شده تا این برهه حساس تاریخی، به طور پیوسته، حجم عظیمی از پژوهش ها و تحقیقات تاریخی را به خود اختصاص دهدو گذشت زمان نه تنها از اهمیت بحث درباره این رویداد مهم تاریخی نکاسته، بلکه موجب شده تا در راس حوزه مطالعاتی _تحقیقاتی بسیاری از اندیشمندان قرار گیرد.

دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه اصفهان افزود: وقوع انقلاب مشروطه، مرهون زحمات و مشارکت طیف وسیعی از مردم اعم از روحانیت، روشنفکران، تجار و بازرگانان و مردم عادی بوده است.

وی ادامه داد: سهم علمای عتبات عالیات در انقلاب مشروطیت، هر چند که از مشهورات و کلیات تاریخی درجه اول است، اما پژوهش های مستند تاریخی برای استخراج و نگارش تاریخ دقیق مشارکت آنها همچنان فقیر و ناچیز است.

رجایی اظهارداشت: همین امر موجب بروز برخی کج روی ها در تحلیل وقایع مشروطه شده است و امروز دانستن مواضع رهبران درجه اول دینی ازجمله مرحوم آخوند خراسانی در قبال مشروطیت، تنها یک ضرورت تاریخی نیست، بلکه یک ضرورت فرهنگی نیز به ‌شمار می ‌آید.

وی بیان داشت: در زمان استبداد صغیر، مدیر روزنامه حبل‌المتین کلکته نیز برای رفع این شبهه که روحانیت شیعه مخالف پیشرفت و ترقی است، مجموعه ‌ای از فتاوا، احکام و نامه ‌های علمای عتبات را در مقاله‌ای گرد آورد که براساس آن تا رمضان 1326.ق از سوی آنان حدود سی نوشته صادر شده بوده است. این محقق برجسته اضافه کرد: توجه به این فتاوا، نشان می ‌دهد که اگر بازیگران عرصه سیاست آن روز، کمی بیشتر به نظرات و راه روشن علمای عتبات توجه می‌کردند و به مجاهدات آنان ارج بیشتری می ‌نهادند، بی ‌تردید انقلاب مشروطیت به بسیاری از بلایای داخلی و خارجی مهلک گرفتار نمی ‌شد.

وی خاطرنشان کرد: ازاین‌رو،به طور قطع جمع‌آوری مجموعه‌ کامل سخنان، فتاوا و نامه‌های این علما، بسیار مثمر و راهگشا خواهد بود و مسلماً به صورت متنی متقن و آیینه‌ای روشن از تاریخ مشروطیت ایران درخواهد آمد.


آخوندخراسانی از ملکات اخلاقی برجسته ای برخوردار بود

 محسن طلایی اردکانی، دانش آموخته حوزه علمیه با بیان اینکه اسلام به عنوان آخرین و کاملترین دین، در طول تاریخ، همواره در معرض تحریف و تضعیف فراوان قرار داشته است تصریح کرد: به همین جهت، از سوی مدافعان و معتقدان به خود، هزینه های فراوانی را پرداخته است.

وی افزود: این هزینه ها گاه از جنس مال و گاه از جنس جان بوده اند و در پرداخت هزینه های مزبور، انسانهای مختلف در رتبه های گوناگون، از پیامبر(ص) و ائمه معصومین(ع) گرفته تا انسانهای عادی نقش داشته اند.
این طلبه حوزه علمیه قم ادامه داد: بدیهی است که نمی توان وزن و ارزش این مدافعان را در یک اندازه دانست، بلکه اندازه های آنان به شدت با همدیگر متفاوت است.

وی اضافه کرد: در این میان، علماء به حکم «العلماء ورثه الانبیاء»، طبعا جایگاهی والا و ارزشمند دارند. طلایی اردکانی اظهارداشت: همین امر باعث می شود تا قرار گرفتن در زمره آنان مورد توجه قرار گیرد و افراد زیادی قصد نمایند در مسیری حرکت کنند که علما در آن مسیر قدم برداشته اندو به همین جهت سراغ از سیره علمی و عملی آنان می گیرند.

وی خاطرنشان کرد: تاریخ اسلام به طور عام و تشیع به طور خاص، شمار زیادی از عالمان و اندیشمندان برجسته را به دنیا تحویل داده است عالمانی که هر کدام منشاء خدمات فراوانی در جامعه و زمان خود و حتی زمان های بعد از خود بوده اند.

این محقق برجسته حوزوی خاطرنشان کرد: «مرحوم ملا محمد کاظم خراسانی» معروف به «آخوند خراسانی» از جمله علمایی است که در عصر مشروطه در عرصه های مختلف اخلاقی، علمی، سیاسی و ... منشاء اثر بوده و با علم و عمل خود، به دفاع از اسلام می پرداخت.

وی اظهارداشت: با مطالعه زندگی آخوند و بررسی ابعاد اخلاقی آن، در می یابییم که ایشان علاوه بر دارا بودن صفات علمی، از ملکات اخلاقی برجسته ای برخوردار بودند؛ بدین صورت که در عین تسلط بر علوم حوزوی و همچنین پررونق بودن کرسی های درسی ایشان، در هنگام مواجهه با اشکال علمی از سوی شاگردان و یا هر کس دیگر، نهایت ادب و احترام را رعایت کرده و به مباحثه علمی می پردازد.

طلایی اردکانی گفت: آیت الله نجفی قوچانی در باره حالات اخلاقی آخوند می گوید: «... بالجمله حقیر دوازده سال در مطالعه¬ی حالات این نور الهی بودم، در اخلاق و حالات و گفتار و کردار این شخص جلیل ابداً مخالفت با مندوبات و مکروهات الهیه ندیدم. نه به طور تخلق بلکه وفاق ملکه و خلق آن جناب شده بود و در تشییع جنایز و مجالس فاتحه و عیادت مرضی و امور حسبیه و حوائج نوعیه و شخصیه مسلمین حاضر بود و همه ارباب حوائج از این مرد مقتضی المرام می شدند».


آخوندخراسانی برجسته ترین مجتهددوره مشروطه است

حسین آبادیان، دانشیار دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) تصریح کرد: آخوند ملامحمدکاظم خراسانی برجسته ترین مجتهد دوره مشروطه است که برآیند تلاش های خستگی ناپذیرش، نوآوری های فراوانی در عرصه فقه سیاسی شیعه است.

وی افزود: دیدگاه های او فقط استمرار نظرات فقهای سلف نیست، بلکه وی از طریق بازاندیشی در آموزه های به جا مانده از تراث گذشته، فصلی نو در اندیشه های سیاسی شیعه گشود؛ فصلی که با مقوله حقوق مردم پیوندی وثیق داشت.

دانشیار دانشگاه بین المللی امام خمینی ادامه داد: روشن است که میان اندیشه و سنت، پیوند ناگسستنی وجود دارد.
 
وی اضافه کرد: بر این اساس هیچ جماعت انسانی را نمی توان یافت، مگر آنکه در چارچوب سنتهای به جای مانده از نیاکان خود می اندیشدو این مسئله تا جایی است که اگر همین جماعات قرار باشد علیه سنت به ارث رسیدۀ از نیاکان، اقدامی انجام دهند، راهی ندارد جز اینکه با امکانات همان سنت، نظمی نوین بنا نهند.

آبادانیان بیان داشت: نکته دیگر اینکه، نه تنها کلیه انسان ها، «غیر» را در درون سامانی از ارزشها، داوری ها و فرهنگهای به ارث رسیده از گذشته مورد فهم قرار می دهند، بلکه اگر هم قرار باشد تحولی در سامان فکری خویش به وجود آورند، چاره ای جز مراجعه و ارجاع به سنتهای خود ندارند.

وی خاطرنشان کرد: به عبارتی دیگر، اندیشه جدید را نمی توان بی اعتنا به سنت، از جائی وارد کرد، بلکه زایش اندیشه جدید چیزی جز تحول کهنه به نو با توجه به الزامات فرهنگی هر جماعت، نیست.

دانشیار دانشگاه بین المللی امام خمینی گفت: آنگاه که کهنه، ماده ای می شود برای شکل گیری صورت اندیشه جدید، نقاط عطف تاریخی شکل می گیرند، بدون تردید از این نگاه، «مشروطه»، نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران است.

وی بیان داشت: آخوند خراسانی با اینکه خود از برجسته ترین حاملان و سخنگویان سنتی از اندیشه در جهان شیعه به شمار می رفت، اما توانست همان دانش مرسوم در حوزه های علمیه را مبدل به موتور محرکه ای برای تحول سیاسی و اجتماعی ایران کند.

آبادانیان در پایان خاطرنشان کرد: آخوندخراسانی توانست از درون چیزی که فرسوده تلقی می شد، اندیشه ای نو بنا کند و از بساط کهنه، نظمی نوین برای تاریخ اندیشه به ارمغان آورد/916/د102/ع