نقش تمدنی حوزه علمیه قم؛ از طراحی نظامات اجتماعی تا سرآمدی در جهان اسلام

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا،  بیانیه رهبر معظم انقلاب به مناسبت صدسالگی بازتأسیس حوزه علمیه قم بر این نکته اساسی تأکید دارد که حوزه علمیه باید فراتر از وظایف آموزشی و پژوهشی در عرصه اجتماعی، حکومتی و تمدنی نیز نقش‌آفرینی کند و به عنوان نهادی پیشرو و سرآمد در طراحی نظامات اجتماعی و پاسخگویی به نیازهای جامعه فعال باشد. محور دوم این بیانیه با تمرکز بر «نقش‌آفرینی تمدنی» و «طراحی نظامات اجتماعی» چارچوبی روشن برای وظایف حوزویان در عرصه اجتماعی و حکومتی ارائه می‌دهد که در ادامه به تفصیل بررسی می‌شود.

طراحی نظامات اجتماعی

یکی از مهم‌ترین مطالبات بیانیه «طراحی نظامات اجتماعی» است. مراد از این عبارت حضور فعال حوزه علمیه در شکل‌دهی، بهبود و اصلاح ساختارهایی است که زندگی اجتماعی مردم و اداره جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نظامات می‌تواند شامل حوزه‌های اقتصادی، قضایی، رسانه‌ای، فرهنگی، آموزشی و حتی نظام سلامت و رفاه اجتماعی باشد. نکته اصلی در این نگاه آن است که حوزه نه صرفاً به‌عنوان ناظر بلکه به‌عنوان طراح و پیشنهاددهنده نظامات عمل کند؛ نظاماتی که مبتنی بر ارزش‌ها و آموزه‌های اسلامی بوده و پاسخگوی نیازهای امروز جامعه باشد.

در اولویت‌بندی فعالیت‌ها، نظام اقتصادی و قضایی می‌تواند بیشترین تأثیر را در زندگی مردم داشته باشد. در حوزه اقتصادی حوزویان می‌توانند با ارائه چارچوب‌های فقهی و نظری مدل‌های بانکداری اسلامی، تولید و مصرف، عدالت اقتصادی و تأمین معیشت مردم را تقویت کنند. در حوزه قضایی پیشنهاد و توسعه نظام‌های حقوقی مبتنی بر فقه و اصول اسلامی، ارتقای عدالت قضایی و کاهش آسیب‌های اجتماعی اهمیت بالایی دارد. از سوی دیگر نظام رسانه‌ای به عنوان ابزار تأثیرگذاری بر افکار عمومی و ترویج سبک زندگی اسلامی باید مورد توجه قرار گیرد تا پیام‌های صحیح دینی و فرهنگی به جامعه منتقل شود و از انحرافات و تحریف ارزش‌ها جلوگیری شود.

مسئولیت‌های حکومتی حوزه علمیه

بیانیه رهبر معظم انقلاب بر نقش حوزه در خدمت به نظام اسلامی نیز تأکید دارد. وظیفه اصلی حوزویان هم‌افزایی علمی و فکری با ارکان حکومت برای ارتقای جامعه اسلامی است بدون آنکه استقلال علمی و فکری حوزه قربانی سیاست‌های روزمره یا فشارهای حکومتی شود. توازن بین استقلال علمی و مسئولیت‌های حکومتی از طریق ایجاد مرجعیت علمی مستقل، پژوهش‌های تحلیلی و مشاوره‌های دقیق، امکان‌پذیر است.

حوزه علمیه می‌تواند با ارائه مشاوره‌های تخصصی، تربیت نخبگان انقلابی و فقهی برای مدیریت کلان کشور و تهیه مطالعات تطبیقی و راهبردی به حکمرانی اسلامی کمک کند. در این مسیر مهم است که حوزه نه صرفاً به واکنش به تصمیمات حکومتی محدود شود بلکه پیش‌قدم در شناسایی نیازهای جامعه، طراحی سیاست‌های اصلاحی و ارائه راهکارهای مبتنی بر فقه و اخلاق اسلامی باشد. این الگوی نقش‌آفرینی هم استقلال علمی حوزه را حفظ می‌کند و هم مسئولیت اجتماعی و حکومتی آن را تحقق می‌بخشد.

مدیریت فرهنگی و نظارت بر نهادهای فرهنگی

یکی دیگر از وظایف مهم حوزه علمیه مدیریت و هدایت فرهنگی جامعه است. در دنیای امروز هجمه‌های فرهنگی و رسانه‌ای گوناگون خطر انحراف از سبک زندگی اسلامی را افزایش داده است. حوزه علمیه باید نقش فعال در نظارت و هدایت نهادهای فرهنگی دولتی و عمومی داشته باشد و از ظرفیت خود برای ارتقای هویت اسلامی- ایرانی بهره گیرد.

این مدیریت فرهنگی می‌تواند شامل تأسیس مراکز پژوهشی و آموزشی در حوزه هنر، رسانه و علوم انسانی، ایجاد چارچوب‌های اخلاقی و تربیتی در محتوای رسانه‌ای و حمایت از تولیدات فرهنگی اسلامی باشد. همچنین حوزه می‌تواند با تربیت مدیران فرهنگی و ارائه راهبردهای عملی برای نهادهای دولتی و عمومی از ورود انحرافات فرهنگی جلوگیری کند و سبک زندگی مبتنی بر آموزه‌های اسلامی را ترویج دهد.

تعامل با جهان اسلام و ایفای نقش سرآمدی

یکی از ابعاد تمدنی مورد تأکید در بیانیه ایفای نقش سرآمدی حوزه علمیه در جهان اسلام است. حوزه قم با توجه به ظرفیت علمی، شبکه گسترده طلاب و پژوهشگران و جایگاه ویژه تاریخی خود می‌تواند به قطب همگرایی و حل مسائل مشترک جهان اسلام تبدیل شود.

در این مسیر حوزه علمیه باید برنامه‌ای تحولی برای تعامل با سایر حوزه‌های علمیه و مراکز دینی جهان طراحی کند. همکاری علمی، برگزاری نشست‌ها و مجامع مشترک، انتشار آثار علمی و پژوهشی مشترک، و تشکیل شبکه‌های مشورتی و پژوهشی می‌تواند راهبردی عملی برای پاسخ به مسائل مهم جهان اسلام باشد. موضوعاتی مانند فلسطین، وحدت مسلمانان، مقابله با افراط‌گرایی و ترویج عدالت و اخلاق اسلامی از جمله اولویت‌های این تعامل بین‌المللی هستند.

همچنین حوزه می‌تواند با تربیت کارشناسان مسلط به علوم دینی و اجتماعی، توانمندی حل مسئله در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جهان اسلام را تقویت کند و به الگویی برای سایر حوزه‌ها و مراکز علمی تبدیل شود. این رویکرد نه تنها جایگاه علمی و فرهنگی حوزه را در سطح جهان اسلام ارتقا می‌دهد، بلکه پیام‌آور نقش تمدنی ایران در جهان معاصر خواهد بود.

جمع‌بندی و توصیه‌ها

نقش اجتماعی حکومتی و تمدنی حوزه علمیه قم در چهار محور اصلی قابل تبیین است نخست حوزه باید در طراحی و اصلاح نظام‌های اقتصادی قضایی رسانه‌ای و فرهنگی بر اساس آموزه‌های اسلامی و نیازهای روز جامعه نقش‌آفرینی کند دوم از وظایف مهم آن همکاری علمی و ارائه مشاوره به نظام اسلامی در عین حفظ استقلال علمی است سوم حوزه باید در هدایت و نظارت بر فعالیت‌های فرهنگی و رسانه‌ای کشور و تربیت مدیران متعهد برای ترویج سبک زندگی اسلامی حضور مؤثر داشته باشد و چهارم ایفای نقش پیشرو در جهان اسلام از طریق همکاری علمی پژوهشی و تربیتی با مراکز دینی و پاسخ به مسائل مشترک مسلمانان به‌ویژه در زمینه فلسطین و وحدت اسلامی از مأموریت‌های اساسی حوزه علمیه قم به شمار می‌آید

بنابراین حوزه علمیه قم با بهره‌گیری از ظرفیت‌های علمی، فرهنگی و تربیتی خود می‌تواند هم به نیازهای داخلی جامعه پاسخ دهد و هم جایگاه خود را در جهان اسلام ارتقا دهد. این مسیر تحقق بخشی از چشم‌انداز تمدنی و اجتماعی است که رهبر معظم انقلاب برای حوزه ترسیم کرده‌اند و می‌تواند الگویی عملی برای سایر حوزه‌های علمیه و نهادهای دینی در جهان باشد.

در نهایت نقش‌آفرینی تمدنی حوزه علمیه نه تنها محدود به مرزهای ایران نیست بلکه به عنوان یک مأموریت جهانی در خدمت ارتقای فرهنگ و نظامات اسلامی و ایجاد همگرایی در جهان اسلام مطرح است. حوزه قم با اتخاذ سیاست‌های علمی، مدیریتی و فرهنگی منسجم می‌تواند این مأموریت مهم را محقق سازد و سرآمدی واقعی در عرصه جهانی دینی و اجتماعی را به نمایش گذارد.