برگزاری همایش دانش اجتماعی در اندیشه متفکران مسلمان

به گزارش خبرگزاری رسا در مشهد به نقل از روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، همایش «دانش اجتماعی در اندیشه‌ی متفکران مسلمان» شب گذشته به همت پژوهشکده دین و اندیشه معاصر وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی معاونت پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان با محوریت در زمینه‌ استخراج مبانی علوم جدید از منابع اسلامی و ارائه‌ نظریات بومی بر مبنای اندیشه‌های دانشمندان تاریخ اسلام، برگزار شد.

محمد علی مرادی، استاد فلسفه انجمن علوم اجتماعی و پژوهشگر فلسفه در این همایش گفت: پایه‌های علوم جدید اجتماعی را می‌توان در اندیشه‌ی فلاسفه و متفکران ایرانی همچون ابن سینا یافت و آنها را استخراج و تدوین کرد.

وی که سال‌های زیادی در دانشگاه‌های آلمان، فلسفه‌ی کانت و هگل را تحصیل و تدریس می‌کرده افزود: متفکران اسلامی، توشه ای از ایده‌های اجتماعی دارند که باید بازخوانی و بازسازی شوند تا برای تدوین علوم انسانی بر مبنای اسلامی از آنها بهره‌گیری شود.

مرادی افزود: این کار نیاز به تئوریسین‌های اجتماعی دارد که بتوانند مبانی علوم اجتماعی را از تاریخ تفکر اسلامی استخراج و سیستم جدید بر مبنای علوم امروزی را طراحی کنند.

وی با بیان اینکه اروپایی‌ها نیز دانش و ذخیره‌ی فکری گذشتگان خود را بازکاوی کرده و پس از صیقل دادن و ورزدادن آن، از این ذخایر برای تولید دانش امروز استفاده کرده و می کنند، گفت: قبل از تولید دانش باید این مسئله روشن شود که مبنای علوم اجتماعی که ما می‌خواهیم تدوین کنیم، وحیانی و دینی یا مبتنی بر روش‌های تجربی است چون برداشت‌ها از علوم اجتماعی اسلامی متفاوت است و باید مشخص کنیم که منظور ما کدام برداشت است.

وی با اشاره به اینکه مسائل امروز جوامع را نمی‌توان با اندیشه‌های گذشته حل کرد گفت:‌ در عین حال باید بدانیم که ریشه‌ی راه‌حل‌های جدید در همین اندیشه‌های گذشتگان نهفته است.

وی با تأکید بر اینکه برای رشد علوم عقلی و انسانی، باید اندیشه‌ی انتقادی در ایران شکل بگیرد گفت: دانش از ارزش تفکیک‌ناپذیر است و هر دانشوری با تکیه بر ارزش‌های دینی، ملی و تاریخی خود و مردمش، به تولید دانش می‌پردازد.
حجت ‌الاسلام غلامرضا صدیق اورعی ، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این زمینه گفت: با بررسی متون آثار متفکران اسلامی می‌توان مبانی تحلیل‌های آنها در علوم اجتماعی را در سه گام متوالی، ترسیم کرد.

وی ادامه داد: در اولین گام، ترسیم فرد انسان به عنوان یک موجود اجتماعی مطرح است که عاقل و محاسبه‌گر است و فعل اختیاری دارد و تصمیم‌گیری عاقلانه می‌کند به این معنا که تلاش می‌کند با کمترین هزینه بیشترین سود را کسب نماید.

وی افزود: در گام دوم این فرد انسان با فرد یا افراد دیگری وارد تبادل و تعامل می‌شود و دو طرف در می‌یابند که بدون دادن منافع به دیگری، منفعتی عایدشان نمی‌شود و به این ترتیب تعادل در مبادله شکل می‌گیرد و این تعادل به گونه‌ای است که منجر به غلبه یکی و تسلیم دیگری یا به زور و فشار و تهدید نینجامد.

وی ابراز داشت: در گام سوم یک نگاه کاربردی به این تبادل و آثار آن مطرح می‌شود و چون طرفین، شیوه‌ی تبادل متعادل را دریافته‌اند هنجار اجتماعی تولید می‌کنند که در تعریف یکی از جامعه‌شناسان امروز نیز، هنجار همان نرخ تثبیت‌شده‌ی مبادله است.

وی در تمثیل این نظریه، از نهج البلاغه مثال زد و گفت: در خطبه 216 امام می‌گوید: حق هر کسی با وظیفه‌ی او توازن و همخوانی دارد و سپس می‌گوید یکی از مهم‌ترین حقوق، حق والی و رعیت است و اگر این دو طرف ادای حق کنند، حق عزیز می‌شود که منظور از حق، همان قانون و هنجار است.

حجت الاسلام اورعی در مثال دیگری گفت: در احیاء العلوم غزالی نیز وقتی از تجارت صحبت می‌شود غزالی می‌گوید اثرش این است که همه‌ی افراد جامعه از مواهب بهتری برخوردار می‌شوند و کالاها نیز ضایع نمی‌گردد و بعد می‌پرسد آیا این شغل تاجر در عقل مختار،‌ درست است یا نه؟ و تحلیل غزالی این است که این کار غیر عاقلانه است چون وقتی پول‌های تاجر زیاد شد یا دزد می‌برد یا شاه، ولی خدا عقل محاسبه‌گر او را غافل قرار داده تا عملش به نفع دیگران و جامعه تمام شود.

وی با اشاره به اینکه یک تئوری جدید جامعه شناسی هست که همین نطریه را به شکل دیگری بیان می‌کند اظهار داشت: بسط این نظریه در سایر مسائل اجتماعی مثل تولید نسل و آموزه‌های اخلاق دینی نیز مصداق دارد به این معنا که مثلا تولید نسل از نظر ناظر و دیگران، غیر عاقلانه و دشوار است اما فاعل، به گونه‌ای طراحی شده که این کار را عاقلانه دانسته و با لذت هم آن را انجام می‌دهد.

حجت الاسلام اورعی در زمینه‌ی جامعه‌شناسی بومی گفت: برای اینکه بتوانیم جامعه‌شناسی بومی داشته باشیم باید مسائل جامعه‌ی خود را بشناسیم و بر اساس آموخته‌ها و دانسته‌های علمی، راه حل ارائه دهیم که این امر بدون داشتن یک نظریه و یک چهارچوب تئوریک، انجام شدنی نیست.

دکتر سید جواد میری، استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نیز در این زمینه گفت: جامعه‌شناسی ایران، پویا و واقع‌بین نیست چون به جای مطالعات میدانی و تبیین نظریات واقعی، یا به نقل مسائل غیر ایرانی از گروه‌های مرجع غیر ایرانی مشغول است و یا می‌خواهد در پشت میز و بدون کار میدانی، با تئوری‌های اروپایی، مسائل ایرانی و جامعه‌ی ما را حل و فصل کند.

وی با ذکر نمونه‌هایی از جنبش‌های اجتماعی جهان عرب و جنبش موسوم به وال استریت گفت:‌ اگر جامعه‌شناسان ایرانی به خود زحمت می‌دادند و مطالعات میدانی در باره‌ی این جنبش‌ها انجام می‌دادند امروز اطلاعات کامل‌تر و واقعی‌تری از این جنبش‌ها داشتیم در حالی که اطلاعات ما از این حرکت‌ها در حال حاضر امنیتی، سیاسی یا ایدئولوژیک است.

وی تأکید کرد: در جامعه‌ی ما افراد کلاسیک زیاد هستند و باید به افراد کلاسیک معاصر مانند علامه طباطبایی، علامه جعفری، استاد شهید مطهری و شهید بهشتی توجه بیشتری معطوف و اندیشه‌های آنان مورد بازشناسی قرار گیرد.

وی که مطالعاتی درباره‌ آثار علامه جعفری داشته در همین زمینه گفت: در ایران وقتی من مطالعه‌ای در خصوص جامعه‌شناسی در آثار علامه را پیشنهاد کردم، هیأت بررسی کننده‌ی طرح‌ها گفته بود مگر علامه جعفری ارتباطی با جامعه شناسی دارد در حالی که بررسی‌های من نشان می‌دهد که این متفکر اسلامی حداقل 170 صفحه دستنوشته دارد که عنوان جامعه شناسی و انسان برخود دارد.

وی گفت: مطالعه‌ی مشابهی که من در باره‌ی دکتر بهشتی و شهید مطهری در اروپا مطرح کردم در محافل علمی غرب نه تنها با موضع منفی روبرو نشد بلکه مورد استقبال هم قرار گرفت بنا بر این باید نگاه بازتر و دقیق‌تری به منابع و آثار متفکران خودمان داشته باشیم.

بر اساس این گزارش، این سه نظریه‌پرداز که فارغ التحصیل رشته‌های فلسفه و جامعه‌شناسی بوده و در دانشگاه‌ها و محافل علمی داخل و خارج از کشور تدریس و تحقیق دارند، در خصوص وجود پتانسیل نیرومند منابع اسلامی برای ارائه‌ی نظریات در علوم انسانی جدید، متفق القول بودند./930/د101/س