گزارشی از نشست اسلام و حقوق بشر دوستانه بین المللی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، ششمین نشست اسلام و حقوق بشر دوستانه بین الملل با عنوان حقوق غیر نظامیان در مخاصمات مسلحانه با نگاه به تحولات منطقه، در سالن نشست های پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم و با حضور اساتید حوزه و دانشگاه، برگزار شد. در این نوشتار گزارشی از مباحث ارائه شده در این نشست خدمت مخاطبان خبرگزاری رسا ارائه می شود.

کرامت انسانی یک اصل مطلق است

در ابتدای این نشست حجت الاسلام عبداللهی، دبیر نشست اسلام و حقوق بشر دوستانه بین المللی بیان داشت: موضوع این نشست علمی یکی از زیر بنایی ترین مفاهیم و آموزه های مشترک در تمامی ادیان، آموزه های فلسفی و رهیافت های عقلی در طول تاریخ است.

وی ادامه داد: کرامت انسانی و ارزش های انسانی از جمله مفاهیمی است که از نظر اصول اخلاقی و ادیان مورد تاکید قرار گرفته است و اندیشمندان اسلامی بر آن تاکید کرده اند.

این محققق علوم اسلامی،  اظهار داشت: آنچه در این بحث مهم است تبیین حدود و دائره و مدلول این قاعده است که به نظر می رسد بر طبق ظاهر آیات و روایات اسلامی، کرامت مساله ای عمومی و متعلق به تمامی انسان ها است.

وی اظهار داشت: دیدگاه دیگری که در این رابطه وجود دارد این است که کرامت مخصوص به انسان های مومن و متدینین است. البته به نظر می رسد این نظر با ظاهر آموزه های دینی منافات دارد.

پژوهشگر حقوق اسلامی، بیان داشت: این گروه برای اثبات گفتار خود به آیاتی استدلال می کنند که برخی انسان ها پست تر از حیوان معرفی شده اند. به نظر می رسد این آیات در باره انسان هایی است که مجاری ادراکی خود را بسته اند و به گوهر عقل عنایتی ندارند و این آیات نمی تواند مخصص کرامت ذاتی انسان ها قرار گیرد.

این استاد حوزه و دانشگاه بیان داشت: سوال بعدی در بحث این است که آیا کرامت انسانی یک امر واحد است یا مقول به تشکیک؟

وی ادامه داد : برخی اعتقاد دارند که کرامت یک اصل است اما دارای درجه است. در این صورت اگر کرامت مقول به تشکیک باشد، به معنای وجود کرامت در حد اعلی برای مومنان است.
 
این محقق حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه اگر کرامت را به صورت عام در نظر بگیریم، مساله حمایت از غیر نظامیان و مسائل حقوق بشری پیش می آید، ادامه داد: اصل کرامت انسانی به تعبیر کانت اگر تخصیص بخورد، نابود خواهد شد .

وی خاطر نشان کرد: کرامت به دلیل آیات و روایات و ادله باب فلسفه اخلاق، اصلی نیست که قابل تخصیص باشد.

این استاد حوزه و دانشگاه اظهار داشت: نمی توان اصل کرامت را به بهانه مصلحت حتی مصلحت حفظ دین تخصیص زد.

وی اظهار داشت: متاسفانه اصل کرامت در مرحله نظر و عمل، پیوسته با توجیهات فراوان و تفسیرها و تخصیص ها روبرو شده است که این توجیهات با فقه امامیه به شدت منافات دارد.

وی ادامه داد : به عنوان مثال "امان" چون به منزله یک تعهد است باید توسط فرماندهان اسلامی رعایت شود. این مساله در فقه حنفی با تخصیص روبرو شده است. بر این اساس اگر حاکم تشخیص دهد که این امان دادن به اسلام و امت اسلامی ضربه می زند، حاکم به تشخیص خود می تواند آن را نقض کند اما در فقه شیعی اصل این مساله بدون تخصیص پذیرفته شده است.

وی در پایان بیان داشت: مشکل امروز در زمینه اجرای حقوق بشر دوستانه، تخصیص ها و توجیهات نادرست است.

عمل گرایی جایگزین اصالت گروی شده است

در ادامه این نشست دکتر پیتر ریتر، رییس دفتر صلیب سرخ در ایران گفت: در طول شش ماه گذشته شاهد جنایات فوق العاده وحشتناک در منطقه بوده ایم.

وی ادامه داد: در تونس شاهد اولین جنبش بودیم و این جریان راه خود را در مصر، لیبی، بحرین، یمن و... ادامه داد.

وی شرایط جاری را یک تجربه جدید پیش روی کمیته بین المللی صلیب سرخ جهانی عنوان کرد و بیان داشت: امروز برای کمک رسانی به مردم کشورهای منطقه با توجه به نوع خشونت ها و شرایط داخلی و ماهیت مختلف قیام ها، با شرایط ویژه ای روبروهستیم.

رییس دفتر صلیب سرخ در ایران گفت: شرایط انسانی و بشر دوستانه در لیبی بسیار وخیم است و در شهر مصراته مردم با کمبود آب و غذا و کاهش دسترسی به خدمات درمانی روبرو هستند. در شهر اجدابیا، افراد مجبور به فرار از خانه شده اند و باگشت به خانه به دلیل وجود مهمات عمل نکرده ممکن نیست، در بسیاری از مناطق مثل طرابلس، دسترسی به سازمان های بشر دوستانه بسیار سخت شده است و سازمان های محدودی قادر به کمک کردن به مردم هستند.

وی با اشاره به اینکه تا به حال اعلامیه ها ، قطعنامه ها و قوانین بین المللی زیادی در حمایت از غیر نظامیان به تصویب رسیده است، اظهار داشت: امروز این قوانین در صحنه عمل با مشکلات عدیده مواجه شده است و درهم آمیختگی نقش ها موجب محدودیت سازمان های بین المللی شده است.

وی با اشاره به لزوم بی طرفی سازمان ها و فعالان عرصه کمک های بشر دوستانه، اظهار داشت: بی غرضی، بی طرفی و استقلال یک اصل پذیرفته شده است اما در مقام عمل تعداد کمی از سازمان ها این گونه رفتار می کنند و اصول جای خود را به عمل گرایی می دهد و این موجب محدودیت در کمک رسانی می شود.

وی در ادامه به تشریح وضعیت کشور بحرین پرداخت و گفت: در 17 مارس، صلیب سرخ جهانی بیانیه ای عمومی خطاب به حاکمان بحرین صادر کرد و ضمن ابراز نگرانی از افزایش خشونت در این کشور، خواستار تامین امنیت کادر پزشکی و اماکن درمانی شد.

رییس دفتر صلیب سرخ در ایران گفت: امروز قوانین و مقررات بین المللی و تمامی ارزش های حقوق بشر دوستانه در خیزش های منطقه به چالش کشیده شده است.

اقدامات ناقض حقوق حمایتی از سوی دولت ها موجب مسئولیت بین المللی خواهد شد

سخنران بعدی دکتر ضیایی بیگدلی، نظریه پرداز حقوق بین الملل اسلامی بود. ایشان در این نشست علمی اظهار داشت: با توجه به حقوق بین المللی بشر دوستانه و تفاسیر به عمل آمده، درگیری ها بر چند نوع است:

1- درگیری های بین المللی: بین دو یا چند کشور به صورت مسلحانه

2- درگیری به مثابه بین المللی: جنگ های آزادی بخش ملی در راستای حق تعیین سرنوشت، مبارزه با اشغال نظامی و رژیم های نژاد پرست

3- درگیری های مسلحانه داخلی: هر مخاصمه ای که جنبه بین المللی نداشته باشد و در قلمرو سرزمینی یک کشور باشد، خواه شورش علیه حاکمیت یک کشور یا علیه دولت ثالث.

4- درگیری مسلحانه داخلی بین المللی شده: وقتی جامعه بین المللی و در راس آن سازمانهای بین المللی وارد یک درگیری بین المللی می شوند که به عنوان مصداق این بخش می توان به درگیری های لیبی اشاره کرد.

5- اغتشاش و آشوب های داخلی

وی در تعریف شخص غیر نظامی که مشمول حمایت های حقوق بشردوستانه است، گفت: غیر نظامی شخصی است که عضو نیروهای مسلح یک کشور نباشد و در جنگ مداخله نکرده باشد.

این استاد دانشگاه بیان داشت: از اصولی که درحمایت از شهروندان غیرنظامی در حقوق بشر دوستانه مطرح است  می توان به اصل کرامت انسانی، رفتار انسانی و عدم تبعیض، محدودیت در استفاده از ابزار جنگی، حسن نیت، ممنوعیت تحمیل رنج ، ممنوعیت  مقابله به مثل مسلحانه اشاره کرد.

وی ادامه داد حقوق بشر دوستانه دارای دو اصل اساسی حمایت از اشخاص و اموال غیر نظامی، و حمایت از نظامیان در شرایط خاص همچون تسلیم شدن است. حمایت از غیر نظامیان نیز دارای ابعاد گوناگونی است.

نویسنده کتاب حقوق بین المللی اسلامی بیان داشت: دولت های طرف مخاصمه دارای حقوق و تکالیف مشخصی هستند که موظف به رعایت آنها هستند و اگر اقدامی انجام دهند که ناقض حقوق حمایتی باشد، موجب مسئولیت بین المللی خواهد شد.

وی با اشاره به بروز نظریه ای جدید در حقوق بین الملل، بیان داشت: نظریه مسئولیت حمایت به معنای این است که هر دولتی مسئول حفظ جان اشخاص خود در مقابل اقدامات ناقض حقوق بشر است و اگر این کشور به این مسئولیت عمل نکرد، شورای امنیت این وظیفه را عهده دارد خواهد شد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: نظریه بیان شده اگرچه هنوز به صورت کامل تدوین نشده است، اما شورای امنیت طبق همین قاعده در وقایع لیبی مداخله کرد.

این استاد دانشگاه بیان داشت: وضعیت تونس و مصر به دلیل اعترضات آرام و کنار کشیدن حاکمان، مشمول حقوق بشر دوستانه نمی شود بلکه مشمول حقوق داخلی و حقوق بشر بین المللی است.

وی با اشاره به اینکه در کشور بحرین و یمن، سطح مبارزات بالا، مبارزه طولانی و غیر نظامیان توسط سلاح های گرم کشته می شوند، اظهار داشت: طبق تفسیر کمیته بین المللی صلیب سرخ، مقررات حقوق بشر دوستانه در این کشورها حاکم است و بر این اساس شورای امنیت باید از حقوق غیر نظامیان دفاع کند و جلوی کشتار آنها را بگیرد.

شورای امنیت، رفتار سیاسی یا تصمیم حقوقی؟

وی با اشاره به اینکه حفظ صلح، تشخیص نقض صلح و مجازات ناقضین با شورای امنیت است، اظهار داشت: شورای امنیت امروز دارای قدرتی بی حد و حصر است و نهادی ناظر ندارد و به همین دلیل، یک مساله داخلی همچون ترور رفیق حریری را نقض صلح بین المللی اعلام کرد و در مقابل کشتار مردم بی دفاع در کشورهای خاورمیانه را از مصادیق نقض صلح به حساب نمی آورد.

این محقق علم حقوق بیان داشت: شورای امنیت یک رکن سیاسی است اما تصمیمات آن حقوقی و دارای جنبه های حقوقی است اما نمی توان تحت تاثیر سیاست بودن اقدامات این نهاد را انکارکرد.

وی اظهار داشت: به دلیل تصمیمات سیاسی زده شورای امنیت، امروز با اقدامات دوگانه یا چند گانه این نهاد بین المللی مواجه هستیم.

بررسی حقوقی مداخله عربستان در بحرین

استاد ضیایی بیگدلی با اشاره به خاص بودن اوضاع بحرین، اظهار داشت: تصمیم شورای همکاری خلیج فارس و تجهیز بحرین و مشارکت گسترده عمان، عربستان به درخواست دولت بحرین بوده است که این اقدام از منظر حقوق بین الملل چالش برانگیز است.

وی با اشاره به مداخله نظامی عربستان در سرکوب قیام مردمی بحرین اظهار داشت: این امر مورد اعتراض جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است اما بحرین اعلام کرده است که این نیروها برای حمایت از زیرساخت ها و تاسیسات یحرین وارد این کشور شده اند. نتیجه چنین توجیهی این است که مردم قیام کننده نیز بتوانند از نیروهای بین المللی کمک بگیرند و در نتیجه نظام بین المللی دستخوش هرج و مرج می شود.

وی تاکید کرد: مداخله یک کشور در کشور دیگر تنها برای دفاع مشروع یا دفاع در مقابل تجزیه طلبان مجاز است که در این صورت هم باید حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه رعایت شود.

بحرین صحنه وقوع جنایات بین المللی است

دکتر قربان نیا، عضو هیئت علمی داشنگاه مفید، دیگر سخنران این نشست علمی بود. ایشان ضمن اشاره به جنایات حاکمان بحرین بیان داشت: شکنجه و کشتار معترضینی که به طور مسالمت آمیز خواستار تغییرت اساسی در حکومت هستند، ظلم بارزی است که حاکمان کشور بحرین مرتکب آن شده اند.

وی بیان داشت: مردم بحرین اعتراض مسالمت آمیزی داشتند و حقوق خود را طلب می کنند، اما متاسفانه پاسخ آنها با سلاح های نظامی داده شده است.

این استاد حقوق بشر گفت: امروز متاسفانه جنایات بین المللی نسبت به مردم غیر نظامی به خصوص زنان و کودکان در کشور بحرین و برخی کشورهای دیگر در حال وقوع است که باید پیگیری حقوقی و قضایی شود.

این استاد دانشگاه بیان داشت: در کنواسیون های بین المللی توجه ویژه ای به زنان و کودکان شده است و اقدامات هتک حیثیت کننده و آزار دهنده ممنوع شده است.

وی با اشاره به ورود کشور عربستان به بحرین ، گفت: کشور بحرین به دلیل ناتوانی در کنترل حرکت های اعتراضی، از کشورهای امارات، عمان و عربستان یاری خواست و چند ماهی است که این کشور ها در بحرین حضور پیدا کرده اند.

این محقق علوم اسلامی،  با اشاره به اینکه حضور کشورهای عضو سپر جزیره در بحرین فاقد مشروعیت حقوقی است، گفت: امروز بحرین توجیهی که برای این کار ارائه داده است، استفاده از نیروهای خارجی در دفاع از تاسیسات و منابع کشور است.

این استاد دانشگاه اظهار داشت: حقوق بشر دوستانه ریشه در اخلاق و فطرت انسانی دارد و همگان موظف به آن هستند.

وی بیان داشت: اسلام تاکیدات فروانی بر رعایت حقوق بشر دوستانه دارد و آموزه هایی نظیر نبستن آب بر روی حیوانات، سم نخورانیدن، و مثله نکردن از این دست است.

این استاد دانشگاه اظهار داشت: امروز سخن امام علی(ع) به امام حسن(ع) مبنی بر اینکه هر چه برای خود می پسندی برای دیگران هم بپسند، به اذعان کارشناسان حقوق بشردوستانه بزرگترین اصل در این باره است.

وی با بیان اینکه، بحرین کشوری کوچک است که با جنایاتی هولناک روبرو شده است و هیچ دفاع کننده ای به صورت جدی ندارد، ادامه داد: سالهای سال است که یک آپارتاید مذهبی در این کشور حاکم است و یک اقلیت به اکثریت ظلم کرده و حقوق بنیادین آنها را نقض می کند.

این محقق حقوق بین الملل گفت: امروز کشورها، قاعده منع توسل به زور را پذیرفته اند و نمی توانند به اقدامات نظامی دست بزنند.

وی گفت: همه دولت ها تکلیف اخلاقی به مساعدت به یکدیگر دارند و کمک بشر دوستانه تنها برپایه اخلاق نوع دوستانه قابل توجیه است. اما مداخله عربستان مصداق معاونت در ارتکاب اعمال خلاف بین المللی است.
 
وی اظهار داشت: حاکمیت در نظم جهانی امروز مسئول حفظ جامعه شناخته شده است و این وقایع در بحرین نشان می دهد دولت بحرین به وظایف حاکمیتی خود عمل نکرده است.

آموزه های اسلامی در هماهنگی با حقوق بشر دوستانه است

حجت الاسلام و المسلمین احمد مبلغی دیگر سخنران این نشست بود که به تبیین مشروعیت حقوق بشر دوستانه از منظر فقه پرداخت و گفت: با توجه به تحولات منطقه، لازم است تا نشست ها و همایش های گوناگون در راستای حمایت از مردم و واکاوی ابعاد علمی آن برگزار شود.

وی اظهار داشت: حقوق بشر دوستانه از حقوقی است که عینا در اسلام وجود دارد و گاه اسلام آموزه هایی بالاتر از آن نیز دارد.

این استاد حوزه و دانشگاه بیان داشت: حقوق بشر دوستانه دارای دلایل عقلی و نقلی متفاوتی است.

وی بیان داشت: یکی از اصولی که در حقوق بشر دوستانه وجود دارد، اصل تفکیک بین نظامیان و غیر نظامیان است که همانند آن در علوم اسلامی وجود دارد.

وی بیان داشت: آیه " لاتزر وازره وزر اخری " اصلی اساسی در اسلام است که بر اساس آن اگر کسی مرتکب جرمی شده است دیگری نباید مجازات شود.

این استاد حوزه علمیه قم بیان داشت: یکی از اصول حقوق بشر دوستانه، اصل حسن نیت است که می توان گفت دین بر اساس حسن نیت ایجاد شده است.

وی اظهار داشت: بی گناهی کودکان یک اصل بدیهی است که فقه اسلامی در این بخش با حقوق موضوعه بین المللی مشترک است.

این استاد سطح عالی حوزه علمیه قم بیان داشت: تمامی اصول حقوق بشر دوستانه از منظر حقوق دینی قابل توجیه و تبیین است.

این محقق حوزه علمیه قم بیان داشت: اسلام خواستار تعامل است و به پیروان خود دستور می دهد که با اهل کتاب تعامل داشته باشید.

در پایان این نشست علمی، جلسه پرسش و پاسخ با حضور کارشناسان برگزار شد. /909/ز502/ر