کتاب «فرهنگ و فاجعه » به چاپ سوم رسید

به گزارش سرویس کتاب و نشر خبرگزاری رسا، کتاب «فرهنگ و فاجعه؛ جستارهای انسان‌شناختی درباره مصیبت‌های جمعی در ایران» نوشته نعمت‌الله فاضلی، انسان شناس عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی که تیرماه امسال توسط انتشارات فرهامه و همکاری انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده بود، در کمتر از سه ماه به چاپ سوم رسید.

در پشت جلد این اثر در معرفی آن آمده است: کتابی که در دست دارید مجموعه جستارهایی است که در زمینه‏ ی مصائب جمعی و فاجعه‌های طبیعی در ایران نوشته‏ ام. این جستارها درباره‏ ی زلزله، سیل و بحران پاندمی کرونا یا ویروس کووید -۱۹ است که هم‏ اکنون در ایران و جهان شیوع دارد. این جستارها چند ویژگی مشترک دارند. نخست اینکه همه ‏ی آنها معطوف به فاجعه‌های طبیعی هستند که در سال‌های اخیر جامعه‏ ی ایران را درگیر خود ساختند. برای خوانندگان ایرانی این فاجعه‌ها کاملاً آشنا هستند و درگیر آنها بوده ‏اند.

دوم، این جستارها تلاشی است برای فهم‏ پذیر‏کردن و زبان ‏بخشی به ابعاد اجتماعی و فرهنگی این فاجعه‌ها. در موقعیت‌های بحرانی اغلب نیروهای امدادی، فعالیت‌های فنی و اجرایی بیش از هر چیز دیگری اهمیت دارند و متخصصان علوم انسانی و اجتماعی و تلاش‌ها و قابلیت‌های آنها نادیده گرفته می‌شوند. اما در این جستارها نشان می‌دهم که فاجعه‌ها را طبیعت خلق نمی‌کند، بلکه همه‏ ی آنها محصول عملکرد ما انسان‌ها، نظام‌های حکمرانی و تاریخ و فرهنگ هستند. درعین‏ حال فاجعه‌ها پیامدهای بزرگ سازنده و ویرانگر اجتماعی و فرهنگی دارند. فاجعه‌های جمعی درس‌های مهمی به ما می‌دهند، حتی اگر ما مایل یا آماده برای آموختن از آنها نباشیم. فاجعه‌ها از درون فرهنگ‌ها می آیند و به ‏درون فرهنگ‌ها سرریز می‌شوند؛ فرهنگ‌ها آنها را می‌سازند و آنها نیز سازنده‏ ی فرهنگ‌ها هستند. ما انسان‌ها در تقلا برای نجات خودمان و معنادار ساختن زندگی در هنگام فاجعه‌ها، فاجعه‌ها را نیز معنا می‌کنیم. این جستارها روایتی است از همین تقلاها و کشمکش‌های مردم ما در جریان فاجعه‌های بزرگی که در سال‌های اخیر مردم ایران درگیر آنها بودند. ویژگی سوم این جستارها این است که تمام جستارها در همان زمان وقوع فاجعه‌ها نوشته شده‏ اند. خودم را در هنگام فاجعه‌ها متعهد می‌دانستم که به‏ عنوان انسان دانشگاهی و انسان‏ شناس تلاش کنم تا آنچه را می دانم و در قلمرو دانش و اندیشه ‏ام هست برای مواجهه با این فاجعه‌ها به‏ کار گیرم به این امید که شاید بتوانم کمک یا خدمتی هرچند کوچک برای کاهش رنج‌های مردم سرزمینم انجام دهم.

این‌کتاب مجموعه‌ای از گفتارها و پژوهش‌های جامعه‌شناسانه و انسان‌شناسانه نعمت‌الله فاضلی است که به‌صورت تحلیلی‌تفسیری نوشته شده‌اند و به مهم‌ترین مصیبت‌ها و فجایع طبیعی در ایران اختصاص دارند. نویسنده در این‌کتاب، فجایع موردنظر را در زمینه‌های فرهنگی بررسی کرده است.

فاضلی در دیباچه کتاب، چگونگی گردآوری مطالب آن را توضیح داده و در درآمد این‌اثر نیز مقاله‌ای پژوهشی آورده که در آن به فهم فاجعه و مطالعات آکادمیک فاجعه‌شناسی در دانشگاه‌های دنیا اشاره کرده است. در این‌درآمد است که فاضلی ضرورت شکل‌گیری مطالعات مربوط به فاجعه را در ایران تبیین کرده است. حدود نیمی از مطالب کتاب به سیل و زلزله به‌عنوان پربسامدترین مصیبت‌های جمعی در ایران، اختصاص دارد. به‌این‌ترتیب به فجایعی چون زلزله‌های رودبار و منجیل، بم و زلزله اخیر کرمانشاه پرداخته شده و بحث‌های مردم‌شناسانه در این‌زمینه مطرح شده‌اند؛ همچنین شیوه‌های مثبت و منفی مدیریت بحران این‌اتفاقات.

پس از درآمد، ۳ بخش اصلی کتاب شروع می‌شود که هر بخش، جستارهای مختلفی را در خود جا داده است. «سیل و زلزله به مثابه مساله فرهنگی» عنوان اولین‌بخش کتاب است که ۴ جستار را شامل می‌شود. بخش دوم هم به بحران و ترومای فرهنگی حاصل از بیماری پاندومیک کرونا اختصاص دارد که جستارهای پنجم تا هفدهم کتاب را در بر می‌گیرد. فاضلی در تحلیل وقایع کرونایی با دیدگاهی تفسیری، تمامی شرایط و محدودیت‌های ایجادشده توسط بحران کرونا را مورد تحلیل فرهنگی قرار داده است.

جستارهای ۱۸ تا ۲۱ هم در بخش سوم کتاب قرار دارند. این‌بخش کتاب «علم و دانشگاه در بحران اپیدمی» نام دارد و نویسنده در آن، نقش و جایگاه دانشگاه و دانشگاهیان، سودمندی یا ناسودمندی علوم انسانی را در جریان همه‌گیری کرونا و بیماری‌های مشابه بررسی شده‌اند. فاضلی در این‌بخش کتاب از ایستایی و ناکارآمدی دانشگاه و حوزه علوم انسانی در شرایط بحرانی امروز انتقاد کرده و بر ضرورت بازاندیشی و تغییر مسیر به سمت کیفی‌شدن آموزش عالی و کاربردی تاکید کرده است.

کتاب «فرهنگ و فاجعه: جستارهایی انسان‌شناختی درباره مصیبت‌های جمعی در ایران» با همکاری انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در هر چاپ در ۵۰۰ نسخه، ۲۵۰ صفحه و با قیمت ۴۵ هزار تومان منتشر شده است./826/د102/ق