فضای مجازی برخاسته از فلسفه پراگماتیسم

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام یحیی جهانگیری امروز در پیش نشست کنفرانس «ظرفیت شناسی و تأثیرگذاری فضای مجازی در ارتقای آموزش‌های دینی» که در دانشگاه مجازی المصطفی برگزار شد، اظهار داشت: در غرب نسبت به مقوله آموزش در فضای مجازی پژوهش‌های زیادی شده است ولی ما زا آن غافل مانده‌ایم.

عضو هیأت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی با بیان این که آموزش در فضای مجازی از مسائل جدی است و دارای پیشینه و پیامدهای بسیار مهمی است، افزود: ما با کاستی‌های زیادی در این عرصه رو به رو هستیم و این رسالت نهادهایی مانند دانشگاه مجازی المصطفی را سنگین‌تر می‌کند.

وی با بیان این که متأسفانه پژوهش‌های نظری فضای مجازی در کشور ما نادر است، گفت: در غرب بر روی فلسفه مطالعات فضای مجازی کار می‌کنند و نگاه فلسفه مضاف و برون رشته‌ای به فضای مجازی دارند و ما هم نباید از بحث‌ها نظری غافل شویم و صرفاً به مباحث عملی و ابزاری بپردازیم.

فضای مجازی هم مانند انقلاب اسلامی نیاز به فلسفه و رهبر دارد

مبلغ بین‌المللی حوزه خاطرنشان کرد: این که مقام معظم رهبری فضای مجازی را به وسعت انقلاب اسلامی دانسته‌اند نشان می‌دهد همان‌طور که انقلاب نیاز به رهبر دارد ما در فضای مجازی هم به لیدر شیپ و رهبری نیاز داریم و باید به مباحث نظری فضای مجازی بیشتر توجه کنیم زیرا امروز ما با فضای مجازی زندگی نمی‌کنیم بلکه در فضای مجازی زندگی می‌کنیم و فضای مجازی صرفاً یک ابزار در دست انسان نیست.

وی افزود: من معتقدم به جای گفتن تعامل با فضای مجازی باید گفت تعایش در فضای مجازی زیرا امروز در فضای مجازی ازدواج رخ می‌دهد، دوستی‌ها اتفاق می‌افتد، تجارت می‌کنند، آموزش می‌بینند و بسیاری موارد دیگر که در فضای واقعی کمرنگ شده است در فضای مجازی رو به پررنگ شدن است؛ پس فضای مجازی تنها یک ابزار نیست.

فضای مجازی انسان‌ها را مدیریت می‌کند

حجت‌الاسلام جهانگیری با اشاره به مقاله خود پیرامون فضای مجازی و تربیت اسلامی گفت: این که می‌گویند فضای مجازی مانند یک چاقو است که می‌شود از آن استفاده خوب و یا بد کرد نادرست است؛ زیرا فضای مجازی یک ابزار نیست که نوع کاربست آن مهم باشد؛ در حقیقت ابزار پیشامدرن با ابزار پسامدرن متفاوت است؛ زیرا ابزار پیشامدرن تحت مدیریت انسان بود ولی ابزار پسامدرن انسان را مدیریت می‌کند.

وی با بیان این که در بیداری اسلامی فضای مجازی مردم را به خیابان ریخت و در حقیقت ذهن‌ها را مدیریت کرد، افزود: امروز ما انسان‌ها ابزار دست فضای مجازی شده‌ایم به این معنا که به خاطر تراکنش و پراکنش بالا حتی اگر یک دروغ را هم در فضای مجازی بگوییم مردم آن را باور خواهند کرد.

استاد حوزه و دانشگاه با اشاره به ارتباط فضای مجازی و آموزش اظهار داشت: فضای مجازی در صورتی برای آموزش مفید و مؤثر خواهد بود که ما نگاه ابزاری به فضای مجازی داشته باشیم ولی اگر نگاه تعایشی به فضای مجازی داشته باشیم خواهیم دید که حتی فضای مجازی نبوغ را از بین می‌برد و تأثیر منفی بر آموزش دارد.

فضای مجازی آسیبی جدی برای نبوغ است

وی افزود: وقتی موضوعات آموزشی کم باشد مجبوریم که فکر کنیم ولی وقتی موضوعات زیاد باشد انسان نیاز به فکر کردن نمی‌بیند بنابراین ما خیال می‌کنیم که فضای مجازی می‌تواند نبوغ بیاورد در حالی که آسیبی جدی برای نبوغ است و فضای مجازی دانش می‌آورد ولی اندیشه هرگز.

مدیر گروه ارتباطات دانشگاه مذاهب اسلامی نگاه ابزاری به فضای مجازی را نادرست دانست و اظهار داشت: حرف من این است که ما «در» فضای مجازی زندگی می‌کنیم نه «با» فضای مجازی زیرا ما در درون فضای مجازی هستیم و در فضای مجازی تعایش می‌کنیم و اگر راهبرد ما دقیق نباشد می‌تواند آسیب‌زننده باشد.

وی با بیان این که فضای مجازی عالم عین را تنگ‌تر می‌کند و عالم عین در حال شکست است، گفت: امروزه این عالم مجازی است که در عالم عین تأثیر می‌گذارد و تبدیل به سبک زندگی شده است و نتیجه‌اش این می‌شود که مردم برای ورزش هم به فضای مجازی می‌روند و همه‌چیز در فضای مجازی اتفاق می‌افتد و مردم در جمع زندگی می‌کنند ولی با جمع زندگی نمی‌کنند.

حجت‌الاسلام جهانگیری تصریح کرد: وقتی ما نگاه ابزاری به فضای مجازی داشته باشیم فضای مجازی را به عنوان پدیده می‌بینیم و پیش‌زمینه‌ها و پیامدهایش را نمی‌بینیم و وقتی این‌گونه ببینیم قضاوت‌هایمان هم نادرست خواهد بود؛ اما من معتقدم که فضای مجازی پیشینه و پیامد دارد.

باید پیوند فضای مجازی با فلسفه اسلامی کشف شود

وی با بیان این که میان فلسفه و فضای مجازی پیوند جدی وجود دارد، افزود: اگر پیوند میان فلسفه و فضای مجازی کشف نشود ما در آینده با یک بحران معرفت‌شناختی روبه رو خواهیم بود.

مبلغ بین‌المللی حوزه علمیه با اشاره به پیوند و ارتباط میان عالم نظر و عمل تمام مباحث نظری در غرب را با توجه به نیازهای جامعه دانست و گفت: این که در گذشته به دانشگاه «جامع» می‌گفتند به خاطر لزوم ارتباط آن با جامعه بود ولی از وقتی نام مدارس علمیه ما «حوزه» شد علم دین هم به حاشیه رفت.

وی با تأکید بر این که آموزش‌های دینی از طریق تکنولوژی سایبری می‌تواند چالش‌هایی را به دنبال داشته باشد، اظهار داشت: آموزه‌های اسلامی مبتنی بر معرفت‌شناسی اسلامی هستند که معیار حق و باطل و درست و غلط «نفس الامر» است ولی معرفت‌شناسی فضای سایبر بر مبنای پراگماتیسم است و نمی‌شود از این ابزار برای آن محتوا استفاده کرد و زیرا این دو با هم رقیب هستند و این رقابت به دوستی نمی‌انجامد و ما در آینده با چالش جدی مواجه خواهیم بود.

آموزه‌های دینی از طریق فضای مجازی مردم را از دین دور می‌کند

عضو هیأت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی با بیان این که آموزه‌های دینی از طریق فضای مجازی مردم را از دین دور می‌کند، خاطرنشان کرد: در غرب تکنولوژی باعث شد که جامعه از الوهیت تهی شود زیرا تکنولوزژی از فرهنگ جدا نیست و تکنولوژی که در غرب ساخته‌شده است نمی‌تواند ابزاری برای محتوای اسلامی باشد.

وی اظهار داشت: در فلسفه اسلامی معیار صدق و کذب مطابقت و عدم مطابقت با واقع است ولی در فلسفه پراگماتیسم معیار صدق و کذب خوشایندی و ناخوشایندی است و این دو فلسفه با هم در تناقض هستند زیرا در فضای مجازی ما با واقعیت کار نداریم بلکه معیار ما لذت بردن است.

فضای مجازی نمی‌تواند ابزاری برای آموزه‌های اسلامی باشد

استاد حوزه و دانشگاه افزود: نتیجه این می‌شود که چون معیار در فلسفه اسلامی واقعیت است، با مجاز مخالفت جدی شده است و لذا نگاه به آیینه را در ایام حج ممنوع کرده‌اند و خواستند که بگویند در ایام حج تو با خودت باش نه با مجاز.

وی تصریح کرد: این که در فرهنگ اسلامی نفاق محکوم شده است به خاطر این است که انسان باید با واقعیت خود باشد و فضای مجازی که بر مبنای نفاق و دو چهرگی بنا شده است نمی‌تواند ابزاری برای آموزه‌های اسلامی باشد و به همین دلیل اسلام نگاه خوبی به بازیگری ندارد و بسیاری از علما از واژه هنرپیشه به جای بازیگر استفاده می‌کنند.

حجت‌الاسلام جهانگیری با اشاره به راهکارهای مقابله با آسیب‌های فضای مجازی ابراز داشت: ما باید ارزش‌های هر فضا را متناسب با همان تعریف کنیم و از شتاب‌زدگی در مجازی شدن بپرهیزیم، محیط مجازی را به عالم عین پیوند بزنیم، راهبردهای غیر تقلیدی از غرب در مواجهه با فضای مجازی طی کنیم و نگذاریم که عالم مجازی عالم عین را تنگ کند.

وی ابراز داشت: باید در کشور ما فلسفه فضای مجازی تعریف شود و نگاه آینده‌نگرانه و آینده نگارانه در رابطه با فراورده‌های فضای سایبر داشته باشیم؛ ما باید مرکز دیده‌بانی و رصد فضای مجازی داشته باشیم و در نگارش آینده سهم داشته باشیم./843/پ۲۰۱/س