عید فطر؛ روز پاداش روزه‌داران
بسم الله الرحمن الرحیم
ماه مبارک رمضان را می‌توان ماه آغاز اصلاح روح و رسیدن به سعادت بر شمرد.«1» ماه مبارک رمضان، ماهی است که زمینه تقوی را فراهم می‌آورد. انسانی که در ماه رمضان از حلال الهی به خاطر امر خداوند دوری کرده است می‌تواند در غیر آن نیز از حرام‌ها دوری کند. با اتمام این ماه، حرکتی که در مسیر رضایت خدا آغاز شده بود در ماه‌های دیگر ادامه می‌یابد.
با اینکه ماه مبارک رمضان، مملوّ از رحمت، مغفرت و برکت است اما با نزدیک شدن به پایان ماه مبارک رمضان، خداوند برای بندگان روزه‌دار خود عنایت‌های خاصی دارد. طبق نقلی از امام باقر «علیه‌السلام» چون شب آخر رمضان فرا مىرسد، فرشتگانی خطاب به روزه‌داران، ندا مىدهند که «اى بندگان خدا! بر شما مژده باد که خداوند شما را آمرزید و توبه شما را پذیرفت.»«2»
با طلوع هلال ماه شوال و آمدن عید فطر، یک ماه عبودیت، بندگی و روزه، پایان می‌یابد و زمان پاداش گرفتن روزه‌داران واقعی، فرا می‌رسد. پاداش و جایزه‌ای که با پاداش‌های دنیوی فرق دارد. امام باقر «علیه‌السلام» پس از بیان بشارت ملائکه به مؤمنان در هنگام طلوع هلال شوال که: «فردا بامداد براى دریافت پاداش هاى خود آماده باشید که روز پاداش است» فرمود: «سوگند به کسى که جان من در دست او است این پاداش، درهم و دینار نیست.»«3»
در روایتی از رسول خدا ـ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله ـ این پاداش چنین بیان می‌شود که:
«فَإِذَا کَانَتْ لَیْلَةُ الْفِطْرِ وَ هِیَ تُسَمَّى لَیْلَةَ الْجَوَائِزِ أَعْطَى اللَّهُ الْعَالَمِینَ أَجْرَهُمْ بِغَیْرِ حِسَابٍ فَإِذَا کَانَتْ غَدَاةُ یَوْمِ الْفِطْرِ بَعَثَ اللَّهُ الْمَلَائِکَةَ فِی کُلِّ الْبِلَادِ فَیَهْبِطُونَ إِلَى الْأَرْضِ وَ یَقِفُونَ عَلَى أَفْوَاهِ السِّکَکِ فَیَقُولُونَ یَا أُمَّةَ مُحَمَّدٍ اخْرُجُوا إِلَى رَبٍّ کَرِیمٍ یُعْطِی الْجَزِیلَ وَ یَغْفِرُ الْعَظِیمَ فَإِذَا بَرَزُوا إِلَى مُصَلَّاهُمْ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لِلْمَلَائِکَةِ مَلَائِکَتِی مَا جَزَاءُ الْأَجِیرِ إِذَا عَمِلَ عَمَلَهُ قَالَ فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا جَزَاؤُهُ أَنْ تُوَفِّیَ أَجْرَهُ قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ فَإِنِّی أُشْهِدُکُمْ مَلَائِکَتِی أَنِّی قَدْ جَعَلْتُ ثَوَابَهُمْ عَنْ صِیَامِهِمْ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ قِیَامِهِمْ فِیهِ رِضَایَ وَ مَغْفِرَتِی وَ یَقُولُ یَا عِبَادِی سَلُونِی فَوَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی لَا تَسْأَلُونِّی الْیَوْمَ فِی جَمْعِکُمْ لِآخِرَتِکُمْ وَ دُنْیَاکُمْ إِلَّا أَعْطَیْتُکُمْ وَ عِزَّتِی لَأَسْتُرَنَّ عَلَیْکُمْ عَوْرَاتِکُمْ مَا رَاقَبْتُمُونِی وَ عِزَّتِی لَآجَرْتُکُمْ وَ لَا أَفْضَحُکُمْ بَیْنَ یَدَیْ أَصْحَابِ الْخُلُودِ انْصَرِفُوا مَغْفُوراً لَکُمْ قَدْ أَرْضَیْتُمُونِی وَ رَضِیتُ عَنْکُمْ قَالَ فَتَفْرَحُ الْمَلَائِکَةُ وَ تَسْتَبْشِرُ وَ یُهَنِّئُ بَعْضُهَا بَعْضاً بِمَا یُعْطِی اللَّهُ هَذِهِ الْأُمَّةَ إِذَا أَفْطَرُوا»«4»
"هنگامی که شب عید فطر که «شب جوائز» نام دارد فرا رسد خداوند، پاداش عملکنندگان را بدون حساب و شمارش ببخشد و چون صبح روز عید فرا رسد خداوند فرشتگان را در تمام شهرها برانگیزد. پس در زمین فرود آیند و سر کوچه و گذرها بایستند و گویند: «اى امّت محمّد به سوى پروردگار کریم براى نماز عید بیرون شوید که او پاداش فراوان دهد و گناهان بزرگ را بیامرزد» و چون سوى محلّ برگزارى نماز عید روند خداوند عزّوجلّ به ملائکه می‌فرماید: «اى ملائکه من! پاداش یک اجیر وقتى به وظیفهاش عمل کند چیست؟» گویند: «معبود و سیّد ما! پاداش او آن است که اجر او را به طور کامل عطا کنى.» خدای عزّوجلّ می‌فرماید: «اى ملائکه! من شما را گواه مىگیرم که من پاداش افرادی که در ماه رمضان روزه گرفتند و به نماز ایستادند رضایت و آمرزش خودم قرار دادم» و مىفرماید: «اى بندگانم! از من درخواست کنید. به عزّت و جلالم خودم سوگند، شما امروز در این گردهمآیى و اجتماع خود، براى آخرت و دنیایتان هر چه از من بخواهید به شما ببخشم و به عزّتم سوگند، تا آن زمان که مرا مراقب خود بدانید و از من بترسید گناهان و عیوب شما را بپوشانم. به عزّتم سوگند که شما را از عذاب پناه دهم و در نزد کسانى که در دوزخ جاودانند رسوا نسازم. باز گردید که همگى بخشیده شدهاید. شما مرا خشنود ساختید و من از شما خشنود گشتهام.» پس ملائکه بدین بخششى که خداوند به این امّت به هنگام افطار ماه رمضان عنایت فرموده یکدیگر را بشارت داده و تبریک گویند."
به همین خاطر روز فطر، روز عید و شادی مؤمنان است؛ چنانچه امام سجاد «علیه‌السلام» درباره این روز به خداوند عرضه می‌دارد: «اللَّهُمَّ إِنَّا نَتُوبُ إِلَیْکَ فِی یَوْمِ فِطْرِنَا الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُؤْمِنِینَ عِیداً وَ سُرُورا»«5»
«بار خدایا ما در روز فطر و روزه گشودنمان که آن را براى اهل ایمان (روز) عید و شادى به سوی تو توبه می‌کنیم»
اما شیوههاى بروز شادى در روز عید فطر برگرفته از فلسفه و حکمتِ عید قرار دادن این روز است. اگر شادى براى انجام تکلیف است، باید شیوههاى شادى نیز همسو با اداى تکلیف باشد. شاد کردن دیگران، سر دادن شعار توحیدی تکبیر و تهلیل، غسل کردن و عطر زدن و لباس تمیز پوشیدن و تبریک گفتن به یکدیگر، کمک به مستمندان، دید و بازدید از اقوام و آشنایان و بزرگان دینى از نمونه‌های ابراز شادی در این روز است.«6»
حضرت امیرالمؤمنین «علیه‌السلام» در یکی از خطبه‌هایی که در روز عید فطر ایراد فرموده است علاوه بر پاداش یافتن نیکوکاران در این روز، بر خسارت یافتن گناهکارن تأکید می‌کند و از این جهت روز عید فطر را شبیه‌ترین روز دنیایی به روز قیامت برمی‌شمارد.
ایشان می‌فرماید: «أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ یَوْمَکُمْ هَذَا یَوْمٌ یُثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یَخْسَرُ فِیهِ الْمُسِیئُونَ وَ هُوَ أَشْبَهُ یَوْمٍ بِیَوْمِ قِیَامَتِکُمْ فَاذْکُرُوا بِخُرُوجِکُمْ مِنْ مَنَازِلِکُمْ إِلَى مُصَلَّاکُمْ خُرُوجَکُمْ مِنَ الْأَجْدَاثِ إِلَى رَبِّکُمْ وَ اذْکُرُوا بِوُقُوفِکُمْ فِی مُصَلَّاکُمْ وُقُوفَکُمْ بَیْنَ یَدَیْ رَبِّکُمْ وَ اذْکُرُوا بِرُجُوعِکُمْ إِلَى مَنَازِلِکُمْ رُجُوعَکُمْ إِلَى مَنَازِلِکُمْ فِی الْجَنَّةِ أَوِ النَّارِ وَ اعْلَمُوا عِبَادَ اللَّهِ أَنَّ أَدْنَى مَا لِلصَّائِمِینَ وَ الصَّائِمَاتِ أَنْ یُنَادِیَهُمْ مَلَکٌ فِی آخِرِ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ أَبْشِرُوا عِبَادَ اللَّهِ فَقَدْ غُفِرَ لَکُمْ مَا سَلَفَ مِنْ ذُنُوبِکُمْ فَانْظُرُوا کَیْفَ تَکُونُونَ فِیمَا تَسْتَأْنِفُون.»«7»
«اى مردم! امروز شما، روزى است که در آن به نیکوکاران پاداش داده مىشود و بدکاران در آن، زیان مىکنند. امروز، شبیه‌ترین روزها به قیامت شما است. با بیرون آمدن خود از خانههایتان به مصلاى خود، از بیرون آمدن از گورها و رفتن به پیشگاه خداوند یاد کنید و از توقف و ایستادن خود در مصلى، وقوف خود در برابر خدا را یاد کنید و از بازگشت خود به خانههایتان بازگشت خود را به جهنم و بهشت فرا یاد آرید. و اى بندگان خدا! بدانید نزدیکترین و کم ترین چیز که براى مردان و زنان روزهگیر فراهم است، این است که فرشتهیى در آخرین روز ماه رمضان به آنان ندا مىدهد که: اى بندگان خدا! بر شما مژده باد که گناهان گذشته شما آمرزیده شد بنگرید که در آینده چگونه خواهید بود.»
این روز، برای کسانی عید است که خداوند، طاعات و عبادات آنان را پذیرفته باشد. حضرت امیر «علیه‌السلام» در بعضی از اعیاد می‌فرمود: «إِنَّمَا هُوَ عِیدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِیَامَهُ وَ شَکَرَ قِیَامَهُ وَ کُلُّ یَوْمٍ لَا یُعْصَى اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ یَوْمُ عِید»«8» «این روز، برای کسى عید است که خدا روزهاش را پذیرفته و نماز وى را سپاس گفته و هر روز که خدا را در آن نافرمانى نکنند روز عید است.»
به راستی می‌توان ماه مبارک رمضان را شبیه دنیا دانست که فرصت برای عمل در آن فراهم است؛ به طوری که چنین فرصتی بعد از این دو وجود ندارد.
نقل شده است امام حسن «علیه‌السلام» در روز عید فطر بر گروهى از مردم گذر نمود که شادی و بازی‌های غیر مناسب عید فطر، انجام می‌دادند. امام، خطاب به آنان فرمود:
«إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ شَهْرَ رَمَضَانَ مِضْمَاراً لِخَلْقِهِ فَیَسْتَبِقُونَ فِیهِ بِطَاعَتِهِ إِلَى مَرْضَاتِهِ فَسَبَقَ قَوْمٌ فَفَازُوا وَ قَصَّرَ آخَرُونَ فَخَابُوا فَالْعَجَبُ کُلُّ الْعَجَبِ مِنْ ضَاحِکٍ لَاعِبٍ فِی الْیَوْمِ الَّذِی یُثَابُ فِیهِ الْمُحْسِنُونَ وَ یَخْسَرُ فِیهِ الْمُبْطِلُونَ وَ ایْمُ اللَّهِ لَوْ کُشِفَ الْغِطَاءُ لَعَلِمُوا أَنَّ الْمُحْسِنَ مَشْغُولٌ بِإِحْسَانِهِ وَ الْمُسِیءَ مَشْغُولٌ بِإِسَاءَتِه»
«به راستى، خداوند ماه رمضان را میدان مسابقه براى خلق خود ساخته تا به وسیله طاعت او براى جلب رضاى او بر یکدیگر سبقت گیرند. مردمى سبقت گرفتند و کامیاب گشتند و دیگران کوتاهى کردند و ناکام ماندند؛ پس بسیار بسیار شگفت است حال شخص خندان اهل بازى در روز قیامت که در آن روز، نیکوکاران پاداش یابند و بیهوده پیشهگان، زیان بَرَند. به خدا سوگند! چون پرده بردارى شود، حتما بدانند که نیکوکار مشغول به نیکوکارى خویش است و بدکار به بدکردارى خویش، گرفتار می‌باشد.»«9»
در عید فطر بندگان واقعی خدا، پاداش دریافت می‌نمایند؛ اما مهم نگهداری از این دستاورد بزرگ پس از ماه مبارک رمضان می‌باشد؛ از این رو در روایاتی بر حفظ سرمایه روحی و معنوی بدست آمده در ماه مبارک، تأکید شده است؛ چنانچه از بشارت‌های فرشتگان این است که «اى بندگان خدا! بر شما مژده باد که گناهان گذشته شما آمرزیده شد؛ بنگرید که در آینده چگونه خواهید بود.»«10»
1.سید بن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة، ج1، ص71. (سید رضی الدین بن طاووس؛ الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة؛ انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، قم، اول، 1415ق.)
2.شیخ صدوق، أمالی الصدوق، ص54. (شیخ صدوق؛ أمالی الصدوق؛ اعلمى، بیروت، پنجم، 1400ق.)
3.کلینی، الکافی، ج4، ص68. (شیخ کلینى؛ الکافی؛ اسلامیه - تهران، دوم، 1362ش.)
4.شیخ مفید، أمالی المفید، ص232. (شیخ مفید؛ أمالی المفید؛ کنگره شیخ مفید - قم، اول، 1413ق.)
5.الصحیفة السجادیة، دعای45. (امام سجاد علیه السلام؛ الصحیفة السجادیة؛ الهادى، قم، اول، 1418 ق.)
6.حسین انصاریان، تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، ج11، ص400-402. (انصاریان، حسین؛ تفسیر و شرح صحیفه سجادیه؛ انتشارات دارالعرفان، قم.)
7.شیخ صدوق، أمالی الصدوق، ص100. (همان.)
8.نهج البلاغة، ص551، حکمت 428. (سید رضى؛ نهج البلاغة؛ هجرت، قم، اول، 1414 ق. )
9.ابن شعبه حرانی، تحف العقول عن آل الرسول، ص236. (ابن شعبه حرانى؛ تحف العقول عن آل الرسول؛ جامعه مدرسین، قم، دوم، 1404 ق.)
10.شیخ صدوق، أمالی الصدوق، ص54. (همان.)
/ی701/ر