نقش ولایت و فقاهت در نهضت بررسی شد
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، با توجه به تقارن تاریخی پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی(ره) در بهمن 1357، با پیروزی نهضت تحریم تنباکو با حکم تاریخی و ولایی و رهبری هوشمندانه میرزای شیرازی(ره) در بهمن 1270، گروه تاریخ و اندیشه معاصر مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در راستای تبیین ابعاد مختلف جایگاه فقاهت و ولایت در تحولات مهم سیاسی ـ اجتماعی ایران و تبلور ولایتمداری ایرانیان در این‌گونه تحولات به ویژه در نهضت تنباکو، همایش نیم روزه‌ای را با عنوان «ولایت و فقاهت از نهضت تنباکو تا انقلاب اسلامی»، پنج‌شنبه 21 بهمن‌ماه برگزار کرد.
پیش از ارائه گزارش این همایش، بیان نکاتی پیرامون تأثیر فراوان آموزه‌های شیعی در تحولات سیاسی ـ اجتماعی ایران ضروری است؛ چراکه بسیاری از نظریه‌پردازان و تحلیل‌گران به شکل‌های مختلف بر اهمیت و تأثیر فراوان این آموزه‌ها تأکید داشته‌اند؛ خانم نیکی آر. کدی یکی از نویسندگان غربی که آثار زیادی درباره جنبش‌های سیاسی ـ اجتماعی در ایران دارد، معتقد است: «ایران تنها کشوری است که در میان کشورهای مسلمان، یک سلسله نهضت‌های بزرگ داشته است که حداقل در کوتاه مدت موفق بوده‌اند. در این نهضت‌ها شمار زیادی از ساکنین شهرها به فعالیت سیاسی توده‌ای کشانده شدند و اغلب این قیام‌ها به پیروزی دست یافتند».
وی معتقد است: «هیچ کشور مسلمانی در همسایگی ایران یک چنین سلسله‌ای از قیام‌ها و انقلاب‌های مدرن را تجربه نکرده است. به رغم این‌که بسیاری از عوامل متعدد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی موجود در ایران، در سایر کشورها به نحو مکرری وجود داشته‌اند، به شورش نینجامیده‌اند». این اندیشمند در پاسخ به این پرسش که چه خصوصیاتی ایران را به حدّ انقلاب‌خیز کرده است که نسبت به سایر کشورهای مسلمان و همین‌طور نسبت به کلیه کشورهای جهان سوم، انقلاب‌ها و شورش‌های بیشتری داسته است، یکی از عوامل مهم در این رابطه را نقش ویژه علمای شیعی ایرانی می‌داند.
الیویه روآ یکی دیگر از پژوهشگران غربی نیز معتقد است: «تشیّع اساساً با اندیشه انقلاب به آسانی منطبق می‌شود و علت آن وجود اساس اعتقاداتی مانند شهادت، عدالت اجتماعی، جهت و هدف تاریخ است. انقلاب اسلامی نزد تشیّع عملی شدن و به انجام رسیدن وعده‌ای است که در روند انقلابی صورت گرفت و با غیبت امام غائب(عج) ممکن شد، امامی که برای بسط عدالت، دوباره ظهور می‌کند».
موارد فوق نشان می‌دهد که فرهنگ سیاسی شیعه که مجموعه‌ای پیوسته از نظام اعتقادی، ارزش‌ها و نمادهای مذهب تشیع است، نقش مؤثری در تحولات سیاسی ـ اجتماعی ایران داشته است. در میان این عناصر، عنصر ولایت بیش‌ترین نقش را در جنبش‌های معاصر به خود اختصاص می‌دهد.
و اما گزارش آنچه گذشت ...
در ابتدای این مراسم که در سالن اجتماعات مؤسسه امام خمینی(ره) با حضور جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم برگزار شد و حجت‌الاسلام رضا رمضان نرگسی، عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و از پژوهشگران حوزه علمیه قم به ارائه مقاله خود با عنوان «نهضت تنباکو رویارویی فرهنگی» پرداخت و گفت: بسیاری از تحلیل‌گران، جنبش تنباکو را تنها از جنبه سیاسی و اقتصادی تحلیل کرده‌اند، اما بررسی این جنبش از جنبه‌های فرهنگی ـ اجتماعی آن می‌تواند حائز اهمیت باشد.
وی در ادامه با اشاره به تعریف فرهنگ آن را مجموعه عقاید، ارزش‌ها، هنجارها، عادات و رسوم موجود در یک جامعه که شکل غالب به خود گرفته است، دانست و افزود: طبق نقل‌های تاریخی، از زمان قبل از انعقاد قرارداد رژی، فعالیت فرهنگی انگلیسیان در ایران شروع شده و در زمان انعقاد قرارداد و بعد از آن، فعالیت‌های مذکور شدت پیدا کرده بود که اگر جریان به همان شکل ادامه می‌یافت، زندگی بخش زیادی از مردم به دست کفار افتاده، مردم مجبور به معاشرت با آنها می‌شدند و این امر سبب از بین رفتن یا کاهش بقبح معاشرت با کفار می‌شد؛ تغییرات هنجاری انجام شده، به مرور به صورت یک امر طبیعی و حتی نیکو در می‌آمد.
حجت‌الاسلام رمضان نرگسی ادامه داد: پیش از قرارداد رژی و در جریان اجرای آن، تعداد زیادی از اتباع کشور انگلیس به ایران آمده، در مناطق مختلف کشور پخش شده بودند؛ خصوصاً زن‌ها و دختران انگلیسی که با بی‌پروایی به معاشرت با جوانان ایرانی که تا آن روز جز زنان پوشیده نمی‌دیدند، می‌پرداختند و این خطر بزرگی برای ارزش‌های فرهنگ ایرانی ـ اسلامی محسوب می‌شد.
وی با بیان این‌که انگلیسی‌ها برای آن‌که کارشان رونق بگیرد، به چند برابر قیمت کارگر اجیر می‌کردند و از طرفی توتون داخل را بسیار کمتر از قیمت واقعی آن می‌خریدند، بطوری که برخی از بازرگانان حاضر شدند که تمامی انبارهای تنباکوی خود را آتش بزنند، اما به شرکت رژی نفروشند، اظهار داشت: این مسأله سبب ایجاد فاصله طبقاتی و نابرابری اجتماعی به نفع طبقه نوظهور طرفدار غرب بود؛ یعنی با اعطای چند برابر دستمزد و همچنین پاداش‌های متفرقه، طبقه متوسط طرفدار فرهنگ غرب ایجاد می‌شد و از طرفی با ارزان خریدن محصول از تجار و کشاورزان سبب ورشکستگی تجار و فقیرتر شدن کشاورزان طرفدار فرهنگی خودی می‌شد.
عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره) تصریح کرد: ایجاد و ساخت ساختمان‌های مخصوص، رواج لباس‌های فرنگی، تظاهر به بی‌دینی در میان کارکنان ایرانی کمپانی، و رواج سلیقه‌های رفتاری و شیوه‌های خاص برخورد در معاشرت عمومی، سبب رشد نمادهای فرهنگ غربی در جامعه می‌شد و با دیدن توسعه و رفاه مادی عمال کمپانی و دولت انگلیس، به مرور فرهنگ انگلیسی بین مردم اهمیت می‌یافت و از طرف دیگر با تحقیر ایرانی و فرهنگ ایرانی ـ اسلامی، گروه‌های مرجع به سمت گروه‌های مرجع متمایل به غرب تغییر می‌یافت؛ و این امر به نوبه خود سبب تغییرات اساسی در فرهنگ جامعه ایران می‌شد.
وی با بیان این‌که وقتی فرهنگ غرب به مثابه فرهنگ مسلط و فرهنگ اصلی همه مردم ایران خودنمایی می‌کرد؛ نه فتوای میرزای شیرازی و نه تلاش علما کارساز نبود و رشته کار از دست همه می‌رفت؛ بنابراین، اقدام علما و در رأس آنها میرزای شیرازی در این شرایط حساس، جلوی یک فاجعه اجتماعی را گرفت، ابراز داشت: قیام عمومی در حفظ فرهنگ اسلامی ایرانی از طرف همه مردم ایران و اعلام نارضایتی عمومی، استفاده از همه ظرفیت‌ها برای مبارزه مانند استفاده از منبر به عنوان یک رسانه عمومی و فراگیر، قیام علمای بلاد به صورت گسترده که طی آن شیخ فضل الله نوری و میرزای آشتیانی در تهران، آیت‌الله فال اسیری در شیراز، آیت‌الله آقا جواد تبریزی در تبریز و آیت‌الله آقا نجفی تبریزی در اصفهان قیام کردند، از جمله عواملی بود که برای مقابله با رشد بی‌رویه فرهنگ غرب در جامعه صورت گرفت.
حجت‌الاسلام رمضان نرگسی استمداد از مرجع عالی و عامه شیعه به عنوان نائب امام زمان(عج) را از دیگر عوامل مقابله با رشد فرهنگ غرب در جامعه عنوان کرد و افزود: هرچند علمای بلاد به پا خواستند، اما احساس کردند قیام‌های پراکنده تأثیر چندانی در ثمربخشی ندارد بلکه بیشتر هدر دادن نیرو بوده، مستمسکی به حکومت برای سرکوبی مردم و علما می‌دهد؛ از این‌رو از فقیه شیعیان جهان یعنی آیت‌الله میرزای شیرازی استمداد جستند. تاریخ نشان داد که با محوریت قراردادن ولایت فقیه و اطاعت یکپارچه از او توانستند فرهنگ ملی ـ اسلامی ایران را حفظ کرده و آن را از نابودی نجات دهند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این‌که مهم‌ترین پیامد فرهنگی نهضت تنباکو، بالندگی بیش از پیش فرهنگ تشیع و جبران نسبی آسیب‌های وارد شده بر فرهنگ تشیع و زنده شدن مجدد فرهنگ خودی و بازگشت گروه‌های مرجع به جای اصلی خود بود، گفت: این نهضت سبب شد که ایران و ایرانی در نظر مردم ایران اهمیت یابد و کم‌بینی و تحقیر فرهنگ ایرانی، جای خود را به تعظیم دیانت و فرهنگ ملی ـ اسلامی بدهد. پیامد این مسأله، تقویت انسجام اجتماعی اصیل و نشان دادن هویت کاذب غرب‌مآبان و روشنفکران بود؛ امری که در نهضت مشروطه مبهم باقی ماند.
این پژوهشگر حوزه علمیه قم علت عدم ورود عناصر روشنفکر در نهضت تنباکو و شرکت آنها در نهضت مشروطه را درد ویژگی خاص فرهنگی نهضت تنباکو جست‌وجو کرد و اظهار داشت: نهضت تنباکو یک تقابل تمام عیار فرهنگ ملی ـ اسلامی با فرهنگ غربی است؛ در حالی که نهضت مشروطه تا حدّی رواج فرهنگ غربی و بازخوانی مدرن فرهنگ خودی است؛ به عبارت دیگر، در مشروطه ما تعامل فرهنگی داریم، اما در نهضت تنباکو، جنگ دو فرهنگ معارض را شاهدیم و طبیعی است که در این فرهنگ، طرفداران فرهنگ غرب در جبهه دشمن‌اند و اساساً نمی‌توانند وارد جبهه خودی شوند.
وی تصریح کرد: نهضت تنباکو توانست به همه اهداف خود دست یابد، بدون آن‌که هیچ نیازی به عنصر روشنفکر داشته باشد. حتی افرادی چون ناظم الاسلام کرمانی که بعدها در جبهه روشنفکران قرار گرفتند، شرکت آنها در نهضت تنباکو کاملاً جنبه سنتی و ضد غرب داشت و از طرفی در نهضت تنباکو، فرهنگ تشیع، در نتیجه پیروزی بر فرهنگ غرب، توان تعامل فرهنگی با فرهنگ غرب را در مشروطه پیدا کرد؛ به عبارت دیگر اگر در جریان قرارداد رژی شکست می‌خورد، در ذیل فرهنگ غرب قرار گرفته و توان تعامل با آن در نهضت مشروطه را پیدا نمی‌کرد.
حجت‌الاسلام رمضان نرگسی با بیان این‌که انقلاب مشروطه و همچنین انقلاب اسلامی ایران، نتیجه موفقیت جنبش تنباکو بود، گفت: فرهنگ خودی با نشان دادن قدرت ویژه خود به مردم ایران، در آنان نوعی خودباوری و ایمان به فرهنگ ایرانی ـ اسلامی ایجاد کرد که توانست گروه مرجع مثبت را در تندبادهای مشروطه دوم و حوادث پس از کودتای رضاخانی و همچنین هجمه‌های فرهنگی دوره محمدرضا، در میان گروه خودی نگهدارد؛ به طوری که شاهد روی‌آوری عظیم مردم ایران به دیانت، بعد از نابودی رضاخان و همچنین شرکت میلیونی مردم در انقلاب 1357 بودیم.
در ادامه این مراسم، حجت‌الاسلام ذبیح‌الله نعیمیان، عضو هیأت علمی پژوهشگاه اندیشه سیاسی اسلام به ارائه تحلیلی از بحث مرجعیت ولایی پرداخت و آن را در دو بحث تاریخی و ماهیت‌شناسی فقهی و اصولی از مقوله مرجعیت و ولایت بررسی کرد. این کارشناس تاریخ و اندیشه سیاسی معاصر بحث تاریخی ولایت را از زمان ائمه اطهار(ع) مورد توجه قرار داد و با اشاره به نحوه دخالت امامان(ع) و پس از ایشان نحوه دخالت فقها در امر سیاست، به طرح الگوی دولت در دولت در این دوران پرداخت و گفت: این الگو تا زمان مشروطه ادامه داشت.
وی با بیان این‌که الگوی دولت در دولت در عصر ائمه اطهار(ع) و از زمان امام صادق و امام باقر(ع) و به ویژه در دوره امام موسی کاظم(ع) شروع و تقویت شد، که براساس آن، با وجود حاکمیت دولت، اما نوعی از دخالت ولایی به شکل دیگر و به صورت محدودتر وجود داشت که متعارض با ولایت حاکم نامشروع بود، افزود: در این الگو، ائمه اطهار(ع) در تصدی امور وجوهات و در امور قضایی دخالت جدی داشتند و عملاً مراجعه به قضات و حکام جور را به عنوان مراجعه به طاغوت معرفی می‌کردند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه اندیشه سیاسی اسلام دخالت علما در سیاست در دوران صفویه را به نحو دیگری دانست و از نوعی حمایت یا مشارکت نسبت به دولت سخن گفت و در ادامه با تأکید بر بحث قضا و ماهیت آن و نقش فقها در این عرصه، اظهار داشت: بی‌جهت نبود که تعبیر ناصرالدین شاه که گفت «ما فراش‌باشی شرع هستیم» تعبیری تاریخی شد؛ یعنی فقها هر امری در امور قضایی دارند باید اجرایی شود و عملاَ هم فقهای شیعی این محدوده از دخالت را جزو ولایت انحصاری خود می‌دیدند و در جامعه هم این امر جا افتاده بود.
وی به ارتقای الگوی دولت در دولت در دوره مشروطه و جایگاه مرجعیت در این دوران اشاره کرد و با بیان این‌که جایگاه دولت سلطنت با ارتقای دخالت مردم و به نوعی دخالت فقها تضعیف می‌شود، ابراز داشت: پیش از این تعبیر ولایت فقیه رایج نشده است، اما به تدریج در سه سده اخیر مفهوم مرجعیت جا می‌افتد؛ البته مرجعیتی که از آن به مرجعیت تقلید تعبیر می‌شود، گویای همه واقعیت نیست و این امر به روشنی در نهضت تحریم تنباکو و دخالت فقها در سطح کلان به عنوان مرجعیت محلی به چشم می‌خورد.
حجت‌الاسلام نعیمیان با طرح این سؤال که آیا مفهوم افتاء یک مفهوم ولایی است و ماهیت آن ماهیتی ولایی دارد، افتا را یک امر کارشناسی مانند هر امر کارشناسی دیگر دانست و خاطرنشان کرد: هرچند برای افتا حجیتی وجود دارد و مقلد موظف است فتوای مرجع تقلید خود را به کار گیرد؛ اما تصرف خود مفتی و مجتهد به عنوان افتاگر مطرح نیست و اگر می‌گوییم افتا یک امر ولایی است به لحاظ ماهیت آن نیست، بلکه به سبب شئون ولایی دیگر مجتهد است.
وی با بیان این‌که مرجعیت تقلید مفهوم گویا و کاملی نبوده و تلقی ما از مرجعیت درست نیست، اظهار داشت: اگر امام معصوم(ع) فقیه را برای امور ولایی نصب فرموده‌اند، بررسی این‌که ولایت به چه نحوی تحقق پیدا می‌کند و این‌که آیا تمام فقها می‌توانند همزمان در یک موضع ولایی، ولایت پیدا کنند، بحثی دیگر را می‌طلبد.
این کارشناس تاریخ و اندیشه سیاسی معاصر ادامه داد: اگر ماهیت افتا را کارشناسی صرف بدانیم، به نظر می‌رسد مرجعیتی که تا به حال داشته‌ایم تحقق ناقص‌تری از ولایت فقیه است که در زمان‌ها و دهه‌های مختلف به تدریج تحقق عینی پیدا کرده است؛ بنابراین باید گفت که تلقی مردم از مرجعیت صرفاً مرجعیت تقلید نبوده بلکه نوعی ولایت و ورود به مسائل حکومتی بوده است. وی بر شناسایی مناسبت‌های بین ولی فقیه و نهاد مرجعیت تأکید کرد و اظهار داشت: ولایت مراجع در عصر جدید که یک ولایت تام و دامن گستر در نظام جمهوری اسلامی و بلکه در سطح جهان رخ داده، تا حدی است که سبب مخدوش شدن ولایت ولی فقیه نشود.
در ادامه و پس از ارائه بحث حجت‌الاسلام نعیمیان، نوبت به آیت‌الله محی‌الدین حائری شیرازی، مدرس خارج فقه حوزه علمیه قم رسید که در سخنانی نهضت انقلاب اسلامی را محدود به عالم اسلام نداند و با بیان این‌که 22 بهمن‌ماه عدم هماهنگی شرافت مردم با شرافت حکومت بود و شرافت مردم ایران، بی‌شرافتی حکومت را تحمل نکرد و البته همواره شرافت مردم بی‌شرافتی حکام را برنمی‌تابد و در برابر آن شورش خواهد کرد، نهضت مردم مصر را از این جمله برشمارد.
وی پیش‌بینی کرد که روزی آمریکاییان به وضعیت مردم مصر دچار شوند و ادامه داد: اسرائیل چند سال است غزه را از یک طرف و مصر را طرف دیگر محاصره کرده و از ارسال غذا، لباس و ضرورت‌های زندگی به این منطقه جلوگیری می‌کند که این کار با شرافت مصری‌ها نمی‌سازد. از طرف دیگر سوء استفاده چندین ساله آمریکا و اسرائیل از دولت مصر ـ وی در اینجا دولت مصر را به مانند گاوی تشبیه کرد که شیر آن از سوی آمریکا و اسرائیل تا حد خون آمدن دوشیده شده است ـ خون مصری‌ها را به جوش آورده است که البته اکنون رژیم صهیونیستی در حال دوشیدن آمریکایی‌‌ها است و همانا روزی به خون خواهد رسید و وضعیت دولتمردان آمریکا به مانند حکام مصر خواهد شد.
عضو خبرگان رهبری در بخش دیگری از سخنان خود به نهضت تنباکو اشاره کرد و با طرح این سؤال که چه اتفاقی افتاد که فتوای میرزای شیرازی که استعمال دخانیت را در حکم مبارزه با امام زمان(عج) می‌دانست، اثر کرد و همه مردم تنباکو را ترک کردند، تحریم تنباکو را از نوع فتاوای سنتی ندانست. وی برای تبیین این موضوع به دستگیری امام راحل در نیمه خرداد 42 اشاره کرد و گفت: مردم ایران در روز یازدهم عاشورا پس از سخنرانی امام راحل در میان هیأت‌های عاشورایی که منجر به دستگیری ایشان شد، نسبت به این دستگیری اعتراض کردند.
وی تصریح کرد: هرچند نهضت مردم ایران در نیمه خرداد واقع شده بود، اما باید دانست خرداد هرگز هنری برای ایجاد تحول در جامعه ندارد و این عاشورا بود که نهضت مردم را رقم زد که دستگیری امام(ره) را محاربه با امام زمان(عج) می‌دانستند؛ بنابراین اگر میرزای شیرازی به جای این‌که بگوید استعمال دخانیات مبارزه با امام زمان(ع) است، می‌گفت استعمال دخانیات ممنوع یا حرام است، مردم اهمیتی به آن نمی‌دادند.
آیت‌الله حائری شیرازی با تأکید بر این‌که مراجع مقام نیابت امام معصوم را دارند، افزود: میرزای شیرازی در حکم نماینده امام زمان(عج) مطرح می‌شود؛ از این‌رو حکم ایشان فرم فتوا به خود نمی‌گیرد و از دیدگاه مردم وقتی می‌گوید من شهادت می‌دهم که استعمال دخانیات در حکم محاربه با امام زمان(ع) است، واقعاً در حکم محاربه است.
وی با بیان این‌که وقتی آیت‌الله طالقانی فوت کرد، مردم شعار می‌دادند «ای نایب پیغمبر ما جای تو خالی است» و امام خمینی(ره) این گفته مردم را سندیت دادند، گفت: هرکسی لباس روحانیت را بر تن دارد، از دید مردم نایب امام است و این امر مسؤولیت حوزویان را سنگین‌تر می‌کند.
این مدرس خارج فقه حوزه علمیه قم در تکمیل مباحث خود به فرموده امام راحل مبنی بر این‌که جنگ اسلام، جنگ با آمریکا و شوروی نیست؛ بلکه جنگ با نامردمی‌ها است، گفت: هر فرد کافر، مسیحی، یهودی و بودایی که مرد باشد، دیر یا زود به ما ملحق خواهد شد؛ اما اگر نامردی از شیعه اثنی عشری بود، بالاخره در برابر ما قرار خواهد گرفت.
آیت‌الله عباس کعبی، از اعضای خبرگان رهبری، از سخنران‌های پایانی این همایش بود که با اشاره به سی و دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران، عزت امروز اسلام و مسلمانان را به واسطه انقلاب اسلامی و نهضت امام راحل دانست و گفت: انقلاب اسلامی بر پایه فقه اهل بیت(ع) و نظریه امامت الاهی و تداوم نظریه امامت در عصر غیبت به عنوان نظریه ولایت فقیه بنیان نهاده شد؛ از این‌رو پیشینه تئوریک آن از لحاظ فقهی و کلامی بسیار طولانی است.
وی با بیان این‌که تئوری انقلاب از دل بافت فقه شیعه متبلور می‌شود و فقه شیعه فقه انقلاب‌ساز است، به مواضع سیاسی اجتماعی فقها، نقش مؤثر آنان و نظریات فقهی در طول تاریخ اشاره کرد و گفت: حکومت از لحاظ تئوری حق ائمه اطهار(ع) بود، اما در عمل این فعل محقق نشد و در زمان غیبت کبری هم با روی کار آمدن حکام جائر، فقها نتوانستند حکومتی تشکیل دهند که البته عدم تشکیل حکومت از سوی فقها به معنای عدم اعتقاد به تشکیل آن نبود.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم تصریح کرد: فقها از لحاظ تئوریک معتقد به تشکیل حکومت بودند و تئوری تشکیل حکومت و نظریه ولایت فقیه در متن فقه شیعه از زمان شیخ مفید تاکنون وجود داشته، اما شرایط تشکیل حکومت محقق نبوده است؛ بنابراین نظریه ولایت فقیه را امام(ره) ابداع نکرده‌اند، بلکه آن را تحقق بخشیده‌اند.
وی با اشاره به نقش تعاملی روحانیت و علما در دوران غیبت کبری و پیش از انقلاب اسلامی با حکومت‌ها، تحریم حکومت‌ها و مبارزه منفی با آن، همکاری با حکومت‌ها در چارچوب مصالح عمومی و اجرای احکام شرعی، تأثیر سازنده و مثبت بر حکومت‌ها و تشکیل دولت در دولت و به انزوا کشاندن حکومت‌ها را از جمله این نقش‌ها برشمرد.
آیت‌الله کعبی با بیان این‌که فقها از موضع حاکم شرع و نائب امام زمان(ع)، امورات شیعه و مسلمانان را رتق و فتق می‌کردند، تا روزی شرایط برای تشکیل حکومت مهیا شود، افزود: در دوران حضرت امام خمینی(ره) بسترهای مناسب برای این امر فراهم شد و به تدریج تئوری انقلاب، براندازی نظام جائر و شکل‌گیری حکومت شرعی از سوی فقیهی عادل طراحی شد.
وی با اشاره به تلاش‌های گسترده امام خمینی(ره) برای طراحی انقلاب بر مبنای فقه شیعه، اجتهادهای به روز، بایسته و نوین بر مبنای فقه شیعه، زنده کردن فقه انقلاب، مبارزه، جهاد و هدایت نهضت به عنوان یک مرجع تقلید ناظر در صحنه و جا انداختن این مطلب که از لحاظ فقهی شاه باید برود را از جمله این تلاش‌ها برشمرد و خاطرنشان کرد: پس از حکم امام راحل که به مبارزات مردم حجت شرعی می‌داد، انقلاب براساس هدایت و رهبری مرجعیت شیعه مبنا پیدا کرد، روحانیت پشت سر مرجعیت شیعه به میدان آمدند و با استفاده از اندوخته و پشتوانه تئوریک فقهی مبارزات را پیش بردند.
این مدرس خارج فقه حوزه علمیه قم با بیان این‌که مبارزه منفی و تحریم همکاری با دستگاه جائر جزو مبانی فقهی انقلاب امام خمینی(ره) بود و ایشان حکومت کسانی که اذن شرعی از حاکم شرع نداشتند، را حرام دانسته بودند، یادآور شد: پیش از انقلاب اسلامی فقها به عنوان مرجع متصدی امر فتوا، قضا و امور حسبیه بودند؛ اما با ورود در مرحله انقلاب و پیروزی آن، زعامت، سیاست و حکومت به دست مراجع تقلید یعنی رهبر انقلاب به عنوان مرجع حاکم افتاد.
وی تصریح کرد: پس از پیروزی انقلاب وارد مرحله جدیدی از فقه شیعه که بر مبنای ولایت فقیه و پایه اهل بیت(ع) است، شدیم و اکنون نباید از لحاظ تئوریک در مرحله پیش از انقلاب زندگی کنیم؛ مرحله پس از انقلاب و تشکیل حکومت اقتضائات خاص خود را دارد که می‌طلبد بحثی را به عنوان نسبت مرجعیت و ولایت مطرح کنیم.
آیت‌الله کعبی با بیان این‌که تعامل هرچه بیشتر مرجعیت با ولایت سبب تقویت ولایت فقیه می‌شود، نسبت بین ولایت و مرجعیت را نسبت بین حاکم و مفتی دانست، گفت: ولی فقیه ریاست حکومت و دولت را برعهده دارد، در امورات سیاسی و اجتماعی حجت شرعی است و برائت ذمه از طریق ولی فقیه حاصل می‌شود.
در پایان این مراسم، میزگردی علمی با عنوان «نقش ولایت و فقاهت در ارتقای ظرفیت اجتماعی ملت ایران» با حضور حجت‌الاسلام ابوالحسنی، استاد سطح عالی حوزه علمیه قم، دکتر موسی نجفی و دکتر محمدعلی فتح‌اللهی از استادان دانشگاه برگزار شد که طی آن جلوه‌های ولایت‌پذیری مردم در نهضت تنباکو، مدیریت نهضت تحریم تنباکو از سوی آیت‌الله میرزای شیرازی و بیداری ملت ایران تا رخداد انقلاب اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. /920/ 503/ح