فرزندآوری؛ ارزش اخلاقی مهم در مسیر کمال انسان/ پاسخ به نقدهای مخالفان فرزندآوری

به گزارش خبرنگار گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام علیرضا آل‌بویه، عضو هیئت علمی و پژوهشگر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، صبح امروز در  بیست و دومین پیش‌نشست علمی همایش بین‌المللی «تحلیل‌های اخلاقی حامیان جنین» که  با حضور جمعی از پژوهشگران و اساتید حوزه و دانشگاه در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد. به تبیین ارزش فرزندآوری از منظر اخلاقی پرداخت و به بررسی استدلال‌های مخالفان و موافقان فرزندآوری و مسئله سقط جنین پرداخت.

حجت‌الاسلام آل‌بویه در ابتدای سخنان خود به یکی از مهم‌ترین استدلال‌های مخالفان فرزندآوری اشاره کرد و گفت: یکی از ادعاهایی که برخی مخالفان فرزندآوری مطرح می‌کنند این است که دنیا سرشار از درد و رنج است و این دردها روز به روز افزایش می‌یابد، به گونه‌ای که لذت‌ها و خوشی‌ها کمتر از رنج‌ها است. از این رو آیا می‌توان انسان‌ها را به زندگی در چنین دنیایی دعوت کرد؟ آیا این دعوت منصفانه است؟ بر این اساس آنان فرزندآوری را غیر اخلاقی می‌دانند.

وی افزود: اما باید این نکته را مورد توجه قرار دهیم که این ادعا نیازمند اثبات جدی است. در حقیقت نسبت درد و رنج به لذت‌ها در دنیا یک موضوع پیچیده و چندبعدی است و نمی‌توان به سادگی آن را پذیرفت. همچنین لازم است که ما به جای انکار دردها و رنج‌ها برای کاهش و رهایی از آن‌ها تلاش کنیم.

این پژوهشگر حوزه جمیت خاطرنشان کرد: از نگاه فلسفی و دینی، دنیا با درد و رنج همراه است و این موضوع نه تنها بی‌معنا نیست بلکه فلسفه و هدفی نیز دارد. در نگاه مادی ممکن است دنیا بی‌هدف و بی‌معنا به نظر برسد و دردها صرفاً تصادفی باشند، اما در نظام الهیاتی، درد و رنج وسیله‌ای برای تکامل و کمال انسان است. قرآن کریم صراحتاً بیان می‌کند که انسان‌ها از طریق همین مصائب آزمایش می‌شوند و میزان صبر و استقامت آنان سنجیده می‌شود.

چرایی وجود درد و رنج

حجت‌الاسلام آل‌بویه با تشبیه وضعیت انسان به کوهنوردانی که در سرمای زمستان برای فتح قله سختی‌ها را تحمل می‌کنند، گفت: چرا آن‌ها با هلیکوپتر به قله نمی‌روند؟ زیرا ارزش فتح قله با تلاش و سختی به دست آمده است. در زندگی هم همین‌طور است؛ درد و رنج موجب شکوفایی و رشد ما می‌شود و فرایند کمال انسان در بستر همین مشکلات شکل می‌گیرد.

وی ادامه داد: در فضای ادیان، خلقت انسان هدفمند است و فرزندآوری نیز بخشی از این هدف است؛ زیرا هدف نهایی رسیدن به کمال است و در این مسیر، سختی‌ها و دردها به منزله پله‌های ترقی و آزمایش الهی محسوب می‌شوند. لذا نباید فقط به وضعیت سطحی دنیا نگاه کرد بلکه باید کل زندگی انسان را به عنوان مقدمه‌ای برای حیات جاودانه در آخرت دید.

این استاد حوزه به تفکیک نوع رنج‌ها پرداخت و اظهار داشت: برخی رنج‌ها به خاطر رفتار و اعمال خود انسان است و برخی دیگر طبیعی و اجتناب‌ناپذیر. قرآن کریم در آیه‌ای می‌فرماید: «وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ» که نشان می‌دهد مصائب و سختی‌ها نتیجه عملکرد خود انسان‌ها نیز هست.

وی در عین حال افزود: اگرچه رنج‌ها وجود دارد، اما مشاهده می‌کنیم که انسان‌ها به دنبال زندگی طولانی و لذت‌بخش هستند و این نشان می‌دهد که لذت و خوشی‌ها غالباً بر دردها برتری دارند.

ناتوانی والدین در تربیت مانع فرزندآوری نمی شود

حجت‌الاسلام آل‌بویه در خصوص یکی دیگر از استدلال‌های مطرح‌شده که به مسئله تربیت فرزند و توانایی والدین مربوط است، گفت: برخی معتقدند فرزندآوری تنها در صورتی اخلاقی است که والدین بتوانند فرزند را به درستی تربیت کنند و چون والدین اغلب در تربیت ناتوان هستند، نباید فرزندآوری صورت گیرد. این استدلال اغراق‌آمیز و نادرست است.

وی توضیح داد: این دیدگاه فرض می‌کند که فقط والدین مسئول تربیت فرزند هستند در حالی که تربیت امری چند بعدی است و عوامل دیگری مانند محیط، فرهنگ، آموزش و اختیار فرد نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت فرزندان ایفا می‌کنند.

حجت‌الاسلام آل‌بویه افزود: بنابراین، نقش والدین مهم است اما به هیچ وجه تنها نقش نیست و ناتوانی والدین به معنای نفی حق فرزندآوری نیست و این نگرش با دیدگاه توحیدی و الهیاتی سازگاری ندارد.

فرزندان مانع رشد ما نیستند

وی یکی دیگر از مباحث مطرح شده را تعارض اخلاقی در فرزندآوری خواند و گفت: برخی افراد بر این باورند که وظیفه نخست انسان، رشد و کمال خود است و فرزندآوری ممکن است مانع این رشد شود. به ویژه برخی زنان معتقدند که فرزندان سد راه تحصیل و پیشرفت آن‌هاست.

این پژوهشگر حوزه خانواده پاسخ داد: یکی از ارزش‌های بنیادین اخلاقی انسان از خودگذشتگی است. کسی که نسبت به رنج دیگران بی‌تفاوت باشد، شایسته نام انسان نیست. فرزندآوری فرصتی است برای تقویت این ارزش اخلاقی و از خودگذشتگی. کمال اخلاقی حاصل از این فداکاری‌ها با هیچ نوع پیشرفت فردی قابل مقایسه نیست.

وی اضافه کرد: از سوی دیگر زندگی دنیوی به طور ذاتی پر از تضادها و تزاحمات است و تعارض‌های اخلاقی در آن اجتناب‌ناپذیرند. بنابراین مواجهه با چنین تعارضاتی ذاتاً به معنای غیر اخلاقی بودن فرزندآوری نیست.

فرزند هدیه الهی و تجلی خالقیت خداوند است

حجت‌الاسلام آل‌بویه در ادامه به استدلال‌های موافقان فرزندآوری پرداخت و گفت: نخستین استدلال این است که فرزند هدیه و عطیه‌ای است که خداوند به انسان‌ها عطا می‌کند. واژه «هبه» در قرآن کریم بارها آمده که 19 بار به صورت مستقیم و 15 بار در رابطه با فرزند استفاده شده است.

این عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تاکید کرد: فرزندآوری نه تنها به نظام هستی و طبیعت سازگار است بلکه باعث استمرار و تداوم نسل بشر و کمال جمعی می‌شود.

حجت‌الاسلام آل‌بویه در پایان سخنان خود تأکید کرد: فرزندآوری در نگاه دینی و اخلاقی نه تنها امری پسندیده و ارزشمند است بلکه در راستای کمال انسانی و تکامل معنوی نیز قرار دارد. مخالفت با فرزندآوری بر مبنای درد و رنج‌های دنیوی بدون درک صحیح فلسفه وجودی این سختی‌ها و نقش آن‌ها در آزمون الهی، استدلالی ناقص است.

وی افزود: مسئله فرزندآوری باید در چارچوب یک نگاه کلان به زندگی و هستی مورد بررسی قرار گیرد؛ نگاهی که دنیا را نه مقصد نهایی، بلکه سکویی برای حیات ابدی و کمال حقیقی می‌داند. در این مسیر، فرزندآوری راهی برای تحقق ارزش‌های اخلاقی از جمله صبر، فداکاری، از خودگذشتگی و استمرار نسل است.