به همت معاونت تهذیب حوزه های علمیه برگزار شد؛
گردهمایی دانش‌آموختگان نظام جامع اندیشه اسلامی و رابطان امور معرفتی مدارس علمیه قم
گردهمایی دانش‌آموختگان نظام جامع اندیشه اسلامی و رابطان امور معرفتی مدارس علمیه قم به همت معاونت تهذیب حوزه های علمیه و موسسه مأوا برگزار شد.
به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، گردهمایی دانش‌آموختگان نظام جامع اندیشه اسلامی و رابطان امور معرفتی مدارس علمیه قم در سالن کنفرانس مدرسه دارالشفاء برگزار شد.
در این گردهمایی که با موضوع «بررسی نسبت زمانه با ایده نظام اندیشه اسلامی» برگزار شد، حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عالم‌زاده نوری، معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه، حجت الاسلام امین اسدپور استاد حوزه علمیه قم و مدیر اندیشکده ضحی و حجت الاسلام قاسمی مسئول موسسه مأوا به سخنرانی پرداختند.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عالم‌زاده نوری، معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه کشور با تبیین دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی در مقدمه کتاب مفاتیح‌الحیات، تأکید کرد: تحقق واقعی دین در جامعه نیازمند دو نوع اجتهاد و دو نوع نظام است و حوزه باید از اجتهاد منفعل که صرفاً حکم‌یاب است، به سوی اجتهاد موضوع‌پرور و نظام‌ساز حرکت کند.
وی با اشاره به مبانی فکری نظام اسلامی و نقشه کلان دین، افزود: رسالت اصلی حوزه نه تنها فراتر از کشف احکام فردی است؛ بلکه طراحی و اقامه‌ی نظاماتی است که حیات اجتماعی را بر مدار اسلام سامان دهد.
دو ساحت نظام: از اندیشه تا عینیت
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه در تشریح مبنای سخنان خود، واژه «نظام» را در نگاه اسلامی دارای دو ساحت دانست و ابراز کرد: «نظام علمی یا فکری» شامل مجموعه‌ای از گزاره‌ها و معارف منسجم است که اسلام را به عنوان یک دستگاه منظم فکری ارائه می‌کند. این نظامات عقیدتی و فرهنگی، بنیادهای اندیشه دینی را تشکیل می‌دهند و به تعبیر ما، همان «نقشه مهندسی دین» محسوب می‌شوند.
وی در مقابل، از «نظامات عینی و اجرایی» به عنوان بخش دوم یاد کرد و افزود: این نظامات، سازوکارهای مدیریتی و ساختارهای اجتماعی هستند که بر اساس همان بنیان‌های معرفتی، زمینه اجرای عملی دین را در سطح اجتماع فراهم می‌سازند؛ از جمله نهادهایی چون بانکداری اسلامی، آموزش و پرورش دینی، نظام عدالت اجتماعی و ساختارهای اجرایی در سیاست و اقتصاد.
حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده نوری تأکید کرد: اگر نظام علمی نداشته باشیم، نظام اجرایی ما دچار آشفتگی می‌شود و اگر نظام اجرایی در کار نباشد، نظام علمی در حد اندیشه‌ای انتزاعی باقی می‌ماند و تحقق اسلام زمانی چشم‌گیر می‌شود که این دو در امتداد یکدیگر عمل کنند.
ضرورت دانش واسط میان فهم و اجرا
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه با بیان اینکه برای پیوند دادن این دو نظام، دانش‌هایی واسط لازم است، خاطرنشان کرد: در تاریخ علم، تجربه نشان داده است که صرف فقه یا صرف علوم انسانی، نمی‌تواند اسلام را در جامعه تحقق بخشد؛ بلکه آنچه در این میان نیاز است، پدید آمدن «دانش‌های میان‌رشته‌ای» یا همان دانش‌های واسط میان معارف دینی و سازوکارهای اجرایی است.
وی افزود: این دانش واسط، امروز در قالب های فقه مضاف، علوم انسانی اسلامی و اجتهاد فعال، قابل تحقق است وحوزه علمیه باید بتواند از دانش‌های موجود در دنیا ـ بدون پذیرش مبانی غیرتوحیدی آن ـ با بهره گیری از خصوصیات و ویژگی های خوب آن، از آن بهره‌برداری روشمند کند تا به طراحی نظامات تمدنی اسلامی بپردازد.
بازخوانی دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی در مفاتیح‌الحیات
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه با اشاره به بند نهم مقدمه کتاب مفاتیح‌الحیات تصریح کرد: حضرت آیت‌الله جوادی آملی در این اثر ماندگار، به ضرورت دو نوع اجتهاد در جهان اسلام اشاره کرده‌اند که عبارتند از «اجتهاد حکم‌یاب» و «اجتهاد موضوع‌پرور».
وی افزود: اجتهاد حکم‌یاب همان رویه رایج هزارساله در حوزه‌های علمیه است که در پی فهم دین و کشف حکم شرعی یک موضوع از منابع اصلی است؛ اما این رویکرد، ماهیتی منفعل دارد و منتظر می‌ماند تا مسائل روز به حوزه عرضه شود؛ مانند دموکراسی، هوش مصنوعی، بانکداری مدرن یا تکنولوژی‌های نوظهور غربی که حوزه علمیه در این حالت، تنها واکنش‌گر است؛ نه خالق مسئله.
حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده نوری بیان داشت: در مقابل، اجتهاد موضوع‌پرور که جوادی آملی از آن با تعبیر اجتهاد فعال یاد می‌کند، مرحله‌ای بالاتر از کشف حکم است؛ یعنی طراحی و تولید موضوعاتی که اجرای اسلام را تضمین کند. در این اجتهاد، هدف اجرا و احیای دین است، نه صرفاً فهم آن.
نمونه‌هایی از اجتهاد فعال در جهان معاصر
وی ابراز کرد: آیت‌الله جوادی آملی چند نمونه روشن از اجتهاد موضوع‌پرور را معرفی کردند که عبارتند از: روز جهانی قدس که از سوی امام خمینی(ره) پایه‌گذاری شد، و نمونه‌ای است از خلق موضوعی جدید برای مقابله با ظلم نهادینه جهانی؛ چراکه مبارزه با ظلم حکم دینی روشنی دارد؛ اما امام با خلق «روز قدس» بستری تازه برای تحقق اجتماعی آن پدید آورد.
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه افزود: هفته وحدت نیز در همین مسیر است؛ اصل وحدت، دستور الهی است، اما تحقق آن نیازمند طراحی و تعیین میقات اجتماعی بود تا امت اسلام در قالبی عملی به همگرایی برسد.
استاد حوزه علمیه بیان داشت: قانون اساسی جمهوری اسلامی یکی از آن مسائلی است که باید به فهرست افزوده شود؛ زیرا قانون اساسی، نقطه تلاقی اجتهاد فقهی و نظام‌سازی اجتماعی است؛ جایگاهی که فقها، آموزه‌های شریعت را در قالب ساختار سیاسی و اجرایی خلق کردند.
وی افزود: قانون اساسی همان اجتهاد دوم است؛ اجتهادی که نظام می‌آفریند تا دین را پیاده کند و آن را از سطح کتاب به کف جامعه منتقل سازد.
از فهم دین تا اقامه دین
حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده نوری در ادامه سخنان خود، تفاوت بنیادین دو رویکرد را چنین بیان کرد: در یک تقسیم‌بندی کلان، دو عملیات برای تحقق دین لازم است: نخست، فهم دین و دوم، اجرای دین. فقیه حکم‌یاب در مرحله اول می‌درخشد، اما فقیه موضوع‌پرور در مرحله دوم. در واقع، دین نه فقط برای دانستن که برای اقامه شدن نازل شده است.
وی افزود: فقیه در اجتهاد موضوع‌پرور باید مانند امام خمینی(ره) پیشگام شود؛ یعنی راه تحقق حکم الهی را هم طراحی کند. از این جهت، حوزه امروز نیازمند تربیت مجتهدانی است که علاوه بر قدرت استنباط، قوه طراحی نظام‌های عینی را داشته باشند.
نقشه جامع اسلام و نگاه شبکه‌ای به معارف
معاون تهذیب و تربیت حوزه‌های علمیه با یادآوری اهمیت «فهم شبکه‌ای از دین» تاکید کرد: درک جزیره‌ای از اسلام، بزرگ‌ترین آفت فهم دینی در روزگار ماست. معارف دین همانند حلقه‌های زنجیرند که جدا از هم دچار تحریف می‌شوند. به همین دلیل، طلبه باید توانایی ارائه تصویر یکپارچه از اسلام را داشته باشد.
وی، این نگاه را راهگشای تحقق تمدن اسلامی دانست و افزود: «اگر اسلام را تنها مجموعه‌ای از احکام بدانیم، هرگز تمدن‌ساز نخواهیم شد؛ چراکه تمدن، محصول نگاه نظام‌مند است، جایی که عقل، نقل، اخلاق و فقه در کنار هم سازه‌ای اجتماعی می‌سازند.
علوم انسانی اسلامی؛ پلی میان حوزه و جامعه
حجت‌الاسلام والمسلمین عالم‌زاده نوری در تبیین نقش دانش واسط، بر پیوند حوزه و دانشگاه تأکید کرد و ابراز داشت: خروجی نهایی علوم انسانی باید به خدمت نظام‌سازی اسلامی درآید. همانطور که رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیام خود به حوزه های علمیه تأکید کردند «آشنایی عالمان دین با یافته‌های امروز بشر در علوم انسانی، شرط لازم برای طراحی نظامات اجتماعی اسلامی است.»
وی خاطرنشان کرد: اگر فقیه نسبت به واقعیات جهان معاصر آگاهی نداشته باشد، نظام مطلوب را نمی‌تواند تصور کند. آشنایی با دانش روز، ابزار تولید تمدن اسلامی است؛ نه تهدیدی برای آن.
حجت الاسلام امین اسدپور استاد حوزه علمیه قم و مدیر اندیشکده ضحی نیز در این گردهمایی بر ضرورت بنیادین «نظام اندیشه اسلامی» برای حل مسائل مستحدثه و رفع شکاف میان تحولات جامعه و خروجی‌های حوزه تأکید کرد.
وی با اشاره به سالروز صدور منشور برادری امام خمینی(ره) در ۱۰ آبان ۱۳۶۷، ریشه این اهمیت در تأکید امام را بر لزوم اجتهاد فعال و بازنگری فقهی در مواجهه با مسائل نوین دانست.
«منشور برادری»؛ سندی برای نیاز عملی جامعه به فقه
مدیر اندیشکده ضحی با اشاره به نقل قولی از امام راحل(ره) در آن منشور، بیان کرد: امام راحل از رسانه‌ای شدن مباحث فقهی در رادیو و تلویزیون ابراز خرسندی کردند؛ زیرا این نشان‌دهنده نیاز عملی جامعه به مباحث دینی بود.
وی دامنه این مسائل را بسیار گسترده خواند که شامل حوزه‌هایی چون اقتصاد(مالکیت، بانکداری، ارز)، حقوق(دیات و قوانین مدنی)، محیط زیست، فقه پزشکی(از جمله پیوند اعضا)، و احکام فضایی می‌شد و در همه این مباحث، تعیین حاکمیت ولایت فقیه محور اصلی است.
حجت الاسلام اسدپور افزود: اختلاف دیدگاه‌ها در این مسائل، موهبت الهی است، اما آنچه باید مورد وفاق باشد، جهت‌گیری کلی در حاکمیت اسلامی است.
ریشه تأخیر حوزه؛ درگیری با «مسئله‌نماها» به جای «نظام‌ها»
وی در بخش دیگری از سخنان خود، چالش اصلی حوزه در چهار دهه پس از انقلاب را تأخیر در پیشرانی حرکت اجتماعی دانست و ابراز کرد: ریشه این تأخیر در نوع مواجهه با مسائل انضمامی جامعه است.
مدیر اندیشکده ضحی افزود: بسیاری از متفکرین انقلاب معتقدند که مشکل اصلی در نظامات کلان، جامعه مدرن(مانند نظام اقتصادی سرمایه‌داری) است؛ نه صرفاً در خرده‌مسائل فقهی آن؛ اما حوزه به جای پرداختن به تحقیق جدی حکمی بر اساس نظام ایجابی اسلامی، اغلب درگیر «مهندسی معکوس» و بررسی انطباق فروع و قراردادهای نظام رقیب با فقه است.
وی هشدار داد: این رویکرد باعث می‌شود حوزه علمیه درگیر «نامسئله‌ها» یا «کج‌مسئله‌های انحرافی» شود که در فضای رسانه‌ای ضریب می‌یابند؛ درحالی که مسائل اصلی و اولویت‌دار نظام(مانند ساختار اقتصاد اسلامی) در سایه قرار می‌گیرند.
«نظام اندیشه اسلامی»؛ ابزار سنجش اولویت‌ها
حجت الاسلام اسدپور در پایان، طرح «نظام جامع اندیشه اسلامی» را راهکار این مشکل دانست و بیان داشت: این طرح قرار است معیار داوری باشد و به محقق حوزوی کمک کند تا بر اساس مبانی هستی‌شناسی و انسان‌شناسی دینی، مسئله واقعی را از مسئله‌نما تشخیص دهد. این نظام، زیربنای توسعه علوم انسانی اسلامی است که مطالبه جدی رهبری محسوب می‌شود.
مدیر اندیشکده ضحی افزود: این طرح در دو سطح به مجاهدت فرهنگی کمک می‌کند. هم برای محققین جهت پرداختن به مسائل ریشه‌ای و هم برای مبلغان جهت ترجمه خروجی‌های اجتهادی حوزه با زبان روز برای نسل جوان.
وی تصریح کرد: طرح نظام اندیشه اسلامی یک طرح پیشران است که می‌تواند شناخت حوزویان ما نسبت به اولویت‌های واقعی در حوزه‌های سیاست، اقتصاد و اجتماع را متحول سازد.
همچنین حجت الاسلام قاسمی مسئول موسسه مأوا گزارشی از دوره و معرفی برنامه های آتی نظام اندیشه و رسالت های طلبگی سفیران نظام اندیشه ارائه کرد.
در پایان این گردهمایی از برگزیدگان دوره تابستانه نظام اندیشه اسلامی تجلیل شد.
ارسال نظرات