تماشای هزاران سال تمدن در موزه جنوب شرق/ اینجا داستان سیستان و بلوچستان‌ روایت می‌شود

موزه جنوب شرق کشور واقع در زاهدان با 13 هزار مترمربع زیربنا، آینه‌ای از تاریخ، فرهنگ، هنر، مردم‌شناسی و طبیعت غنی سیستان و بلوچستان و استان‌های همجوار است که به گفته رئیس موزه برای شکوفایی کامل و ارائه خدمات شایسته به بازدیدکنندگان، نیازمند حمایت بیشتر مسئولین، سرمایه‌گذاران و علاقه‌مندان به میراث فرهنگی است.

ایده ساخت موزه‌ای در شهر زاهدان در استان سیستان و بلوچستان با قدمتی چند هزارساله، چهار دهه پیش در سال‌های قبل از انقلاب مطرح شده بود. فضایی برای برخورد دانش و ارزش، دیدن و شنیدن، فرهنگ اکنون و سنت دیروز و تعقل و تخیل انسان گذشته و حال این سرزمین که بتواند با نمایش آثار و بقایای تاریخی و اکتشافات باستانی در مقیاسی منطقه‌ای عمل کند. در ابتدای امر(پیش از انقلاب) اسکلت بتنی ساختمان موزه در زمینی به طول 166 متر و عرض 90 متر با مساحت 15000 مترمربع در شمال بلوار «شهید مطهری» شهر زاهدان اجرا شد اما با وقوع انقلاب ساخت این پروژه متوقف شد.

پس از گذشت سالیان در پی انتخاب مهندسین مشاور «شارستان» از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور، در سال 1379 از سازه نیمه تمام موجود بازدیدی به عمل آمد و مشخص شد که سازه احداث شده به صورت کامل نیاز به بازبینی و احتمالاً محاسبه مجدد دارد؛ در نتیجه به صلاحدید مشاور طرح بحث بازبینی و مقاوم‌سازی سازه بر اساس مقررات و آئین نامه‌های جدید انجام شد.

از منظر معماری، پس از بررسی اولیه در برنامه فیزیکی طرح و با توجه به نوع نگاه به بحث موزه و نگهداری اشیاء در جهان نوین، تا حد امکان تغییراتی در طرح اولیه ساختمان صورت پذیرفت که در پی آن ارتباطات داخلی، دسترسی‌ها و فضاهای نمایش اصلاح و با توجه به این مهم که امکان تخریب سازه موجود و یا احداث بنایی جدید میسر نبود؛ کاربری و ریز فضاهای مورد نیاز طرح طبقه‌بندی و نقشه‌های جدیدی پیشنهاد شد.

در طرح اولیه، قرار بود نمای ساختمان به صورت بتن نمایان اجرا شود؛ اما اجرای نامناسب اسکلت بتنی در چهار طبقه(یک سطح زیرزمین و سه سطح بر روی زمین)، امکان تحقق این ایده را به طور کلی منتفی کرد؛ از این رو پیشنهاد شد پوششی هرمی شکل که برگفته از معماری بومی آن منطقه است بر روی سازه قبلی قرار داده شود تا علاوه بر پوشاندن اسکلت بتنی پروژه، فضایی مضاعف بر مجموع فضاهای موزه اضافه کند. در نهایت چیدمان عملکرد ساختمان موزه عمدتاً با کمترین تغییر نسبت به طرح اولیه قبل انقلاب(طراحی شده توسط شرکت تاسما) انجام پذیرفت. تنها با توجه به مقتذیات زمان بخش‌هایی اصلاح و اضافه شد و در نتیجه در طبقه زیرین( تراز منفی 1) به عنوان آمفی تئاتر، مخزن، کارگاه‌های مرمت و بخش های تاسیساتی ساختمان قرار داده شد.

نهایتاً در سال 1391، ساختمان موزه بزرگ زاهدان که امروزه به عنوان یکی از شاخصه‌های معماری و گردشگری در منطقه جنوب شرق کشور مطرح است به بهره‌برداری رسید.

معرفی بوم‌شناسی، پوشش گیاهی و جانوری در موزه جنوب شرق

محمدعلی ابراهیمی، رئیس موزه جنوب شرق کشور در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم با اشاره به اهمیت موزه‌ها به عنوان ویترین معرفی فرهنگ و تمدن هر منطقه، اظهار داشت: موزه جنوب شرق یکی از نخستین موزه‌های منطقه‌ای کشور است که با وجود قدمت طراحی اولیه در سال 1344 پیش از انقلاب، در سال 1391 به طور رسمی افتتاح شد.

وی با بیان اینکه این موزه با هدف نگهداری، معرفی و بازنمایی آثار باستانی، فرهنگی و تاریخی منطقه راه‌اندازی شده است، افزود: این مجموعه عظیم با حدود 13 هزار مترمربع زیربنا، بخش‌های متنوعی را در بر می‌گیرد که شامل معرفی بوم‌شناسی، پوشش گیاهی و جانوری استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی است.

رئیس موزه جنوب شرق به بخش باستان‌شناسی موزه اشاره کرد و گفت: این بخش حاصل کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه‌های مختلف استان است که بالغ بر 3800 اثر شناسایی شده و نزدیک به 2000 اثر از این تعداد در فهرست آثار ملی و 5 اثر نیز در فهرست جهانی ثبت شده‌اند. این ظرفیت‌ها نشان‌دهنده غنای تاریخی و تمدنی استان سیستان و بلوچستان است.

نمایش بخش‌هایی از این میراث ناملموس سیستان و بلوچستان در موزه

ابراهیمی با تاکید بر ظرفیت‌های مردم‌شناسی استان، بیان کرد: سیستان و بلوچستان با سابقه هزاران ساله در زندگی اقوام و طوایف مختلف، خرده‌فرهنگ‌های متنوعی را در حوزه‌هایی چون پوشاک، آیین‌ها، رسوم، مشاهیر، موسیقی و شعر به خود اختصاص داده است. بخش‌هایی از این میراث ناملموس در موزه به نمایش گذاشته شده است.

وی با اشاره به تنوع اقلیمی و جغرافیایی سیستان و بلوچستان، اظهار داشت: سیستان و بلوچستان ما یک استان چهار فصل با زیست‌بوم بسیار متنوع است. در بخش بوم‌شناسی و محیط زیست موزه، گونه‌های شاخص جانوری و گیاهی استان معرفی شده‌اند تا بازدیدکنندگان با این تنوع آشنا شوند.

رئیس موزه جنوب شرق بر رویکرد مشارکتی موزه تاکید کرد و گفت: موزه منطقه‌ای جنوب شرق با همکاری و همیاری اهل فن، پژوهشگران، محققان، جامعه فرهنگی استان، مجموعه‌داران، بزرگان اقوام و طوایف، آموزش و پرورش، دانشگاه و مردم فهیم استان، در تلاش است تا فرهنگ، تاریخ و تمدن کهن این منطقه را به بهترین شکل معرفی کند. هدف این است که گردشگران داخلی و خارجی و همچنین جامعه محلی، با این پتانسیل‌ها آشنا شده و پس از بازدید یادگاری ارزشمندی از فرهنگ و تمدن استان با خود به همراه ببرند.

دعوت به مشارکت سرمایه‌گذاران در توسعه موزه جنوب شرق

ابراهیمی در خصوص تامین اعتبارات، گفت: موزه‌ها عمدتاً متولی دولتی دارند و دولت اعتبارات محدودی را به این امر اختصاص می‌دهد. با این حال، با همت مدیرکل میراث فرهنگی استان، مسئولین استانی و وزارت میراث فرهنگی، امسال اعتبار خوبی برای بخش‌های فنی، سرمایش و گرمایش موزه تخصیص یافت. سیستم سرمایش و گرمایش و تاسیسات موزه که پس از دو دهه فرسودگی، مجدداً راه‌اندازی و به‌روزرسانی شد، نویدبخش آینده‌ای بهتر برای رفاه بازدیدکنندگان است.

وی افزود: با وجود این پیشرفت‌ها، با توجه به وسعت و جایگاه موزه در شأن استان سیستان و بلوچستان، همچنان نیازمند اعتبارات بیشتری هستیم. از سرمایه‌گذاران، نهادها و موسسات درخواست داریم تا با مشارکت در این امر، رسالت اجتماعی و هویت فرهنگی خود را در استان تقویت کنند.

رئیس موزه جنوب شرق به فرصت‌های مشارکت در بخش‌های مختلف موزه اشاره کرد و بیان داشت: سرمایه‌گذاران و نهادهای مختلف می‌توانند در فضاهای سبز و محتوایی موزه مشارکت کنند. همچنین، از مجموعه‌دارانی که آثار نفیس و ارزشمندی در اختیار دارند، تقاضا می‌شود این آثار را به صورت امانی یا اهدایی در اختیار موزه قرار دهند تا در معرض دید عموم و نسل جوان قرار گیرد.

ابراهیمی فعال‌تر شدن بحث‌های آموزشی با همکاری آموزش و پرورش و دانشگاه و همچنین ایجاد کسب‌وکارهای مرتبط با موزه از طریق مشارکت بخش خصوصی را از دیگر برنامه‌های موزه جنوب شرق عنوان کرد.

تخصیص اعتبار 5 میلیاردی به موزه

وی با بیان اینکه در سال 1404 مبلغ پنج میلیارد تومان اعتبار از محل اعتبارات ملی به استان اختصاص یافته که در بین موزه‌های کشور شاخص بوده است، ادامه داد: بخشی از این اعتبار صرف سیستم سرمایش و گرمایش و تاسیسات موزه شد و بخشی دیگر نیز در حوزه استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و انرژی خورشیدی برای صرفه‌جویی در مصرف برق هزینه شد.

رئیس موزه جنوب شرق در پایان ابراز امیدواری کرد که با تخصیص اعتبارات بیشتر، بتوان اقدامات موثری در بخش‌های نمایشی، صحنه‌های مردم‌شناسی، فضاسازی مدرن و استفاده از تکنولوژی هوش مصنوعی در موزه انجام داد تا این گنجینه فرهنگی بیش از پیش مورد استقبال قرار گیرد.