تحول بنیادین در تاریخنگاری با سامانه «تحلیل و توصیف رویدادهای تاریخی»

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، علی دانش، مدیر بخش پردازش هوش مصنوعی مرکز تحقیقات اسلامی صبح امروز در مراسم رونمایی از سامانه هوشمند «تحلیل و توصیف رویدادهای تاریخی» که در مرکز تحقیقات اسلامی برگزار شد، با اشاره به اهداف و دستاوردهای این طرح ایجاد تحول بنیادین در گزارشگری تاریخ مبتنی بر منابع اصیل را یکی از مهمترین گامهای علمی این مرکز عنوان کرد.
دانش در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه مرکز تحقیقات اسلامی از سال ۱۳۶۸ با پیشنهاد و تأکید رهبر معظم انقلاب اسلامی فعالیت رسمی خود را آغاز کرده است، گفت: از همان ابتدا رسالت اصلی این مرکز تسهیل دسترسی پژوهشگران و طلاب به علوم اسلامی بود. در طول این سالها مجموعه محصولات متنوعی از سوی مرکز عرضه شد و اکنون پایگاه جامع تاریخ به عنوان تازهترین دستاورد با هدف ایجاد تحول در عرصه پژوهش تاریخی در اختیار جامعه علمی و حوزوی قرار گرفته است.
وی افزود: امروز در شرایطی هستیم که فناوری هوش مصنوعی بهصورت عمومی و گسترده در دسترس جامعه قرار دارد اما باید یادآور شوم که مرکز ما از دو دهه پیش بهطور جدی وارد این عرصه شده و در حوزه تولید، پردازش و عرضه اطلاعات علمی از ظرفیتهای هوش مصنوعی استفاده کرده است. رونمایی از سامانه تحلیل و توصیف رویدادهای تاریخی ادامه همان مسیر پیشرو و تجربهمحور است.
استفاده از منابع اصیل و پالایش اطلاعات
مدیر بخش پردازش هوش مصنوعی مرکز تحقیقات اسلامی با اشاره به اهمیت استناد به منابع اصیل تاریخی در این طرح گفت: یکی از چالشهای اساسی تاریخنگاری، پراکندگی گزارشها، وجود اغراق و یا کمتوجهی در نقل وقایع است. در طراحی این سامانه تلاش کردیم با دقت علمی گزارشهای تاریخی را مبتنی بر منابع اصلی بازنویسی و ساماندهی کنیم. مطالب زائد و تکراری حذف شد، موارد تحریف یا اغراق تعدیل گردید و در نهایت گزارشی ساده، روان و مستند به پژوهشگران عرضه شد.
وی ادامه داد: برای مثال در موضوع واقعه عاشورا بیش از ۱۶۰ گزارش مختلف در منابع موجود بود که با استفاده از مدلهای پیشرفته پردازش، اطلاعات نادرست و تکراری کنار گذاشته شد و نهایتاً مجموعهای دقیق و یکپارچه تولید گردید. این تجربه در ۱۸۰ مقاله کوتاه پیرامون رویدادهای تاریخی نیز بهکار گرفته شد و خروجی آن به شکل مجموعهای مستند در پایگاه جامع تاریخ منتشر شد.
دانش در بخش دیگری از سخنان خود به ویژگیهای فنی سامانه اشاره کرد و گفت: یکی از قابلیتهای ارزشمند این محصول استخراج خودکار نامها و اعلام تاریخی است. همچنین کمیسازی و زمانبندی دقیق عبارات تاریخی از دیگر توانمندیهای این سامانه محسوب میشود. بهگونهای که پژوهشگر میتواند بهسرعت به اطلاعات مربوط به اشخاص یا رویدادهای خاص دسترسی پیدا کند.
وی افزود: در این پروژه هم از سرویسهای بومی بهره بردیم و هم از سرویسهای بینالمللی اما پردازش اصلی دادهها بر روی سرورها و مدلهای داخلی مرکز انجام شد تا استقلال علمی و امنیت اطلاعات به بهترین نحو تأمین گردد. این تجربه نشان داد که توان بومیسازی هوش مصنوعی در سطحی بسیار بالا وجود دارد و میتوان محصولات علمی مستقل و قدرتمند تولید کرد.
کاربرد آیات، روایات و اشعار در تحلیل تاریخی
مدیر بخش پردازش هوش مصنوعی در ادامه خاطرنشان کرد: یکی از نوآوریهای این سامانه آن است که آیات قرآن کریم، روایات معصومان علیهمالسلام و اشعار مرتبط با موضوعات تاریخی در قالبی دقیق و مناسب در اختیار کاربر قرار میگیرد. این ویژگی سبب شده تحلیلهای تاریخی از پشتوانهای غنیتر برخوردار شوند و محقق بتواند در یک محیط جامع هم منابع روایی و هم گزارشهای تاریخی را مورد بررسی قرار دهد.
وی افزود: همچنین طراحی یک چتبات تخصصی در حوزه تاریخ در دستور کار ما قرار دارد؛ چتباتی که با بهرهگیری از ظرفیتهای هوش مصنوعی و بر پایه منابع معتبر تاریخی بتواند پاسخهای دقیق و تحلیلی به پرسشهای پژوهشگران و علاقهمندان ارائه دهد. این طرح مشابه همان چیزی است که در حوزه علوم حدیث توسط مرکز تحقیقات اسلامی راهاندازی شد و امروز مورد استفاده طلاب و محققان قرار میگیرد.
مدیر بخش پردازش هوش مصنوعی با اشاره به رویکرد کلان مرکز در زمینه فناوریهای نوین گفت: ما همواره تلاش کردهایم از ظرفیتهای فناوری در خدمت علوم اسلامی بهره بگیریم. این مسیری است که مرکز از دو دهه گذشته آغاز کرده و امروز به ثمر نشسته است. نکته مهم آن است که هوش مصنوعی در این مرکز نه یک ابزار تبلیغاتی یا ظاهری بلکه وسیلهای برای ارتقای کیفیت پژوهش و تسهیل دسترسی به اطلاعات معتبر است.
وی تصریح کرد: به عنوان مثال در پردازش دادههای تاریخی ما نهتنها اطلاعات را دستهبندی کردیم بلکه با طراحی مدلهای تحلیلی توانستیم خطاها را کاهش دهیم و تصویری واقعیتر از تاریخ در اختیار پژوهشگران قرار دهیم. این امر بهویژه برای طلاب و اساتید حوزه که نیازمند منابع دقیق و مستند هستند، اهمیت ویژهای دارد.
جایگاه طرح در عرصه علوم انسانی اسلامی
دانش در ادامه سخنان خود تأکید کرد: سامانه تحلیل و توصیف رویدادهای تاریخی را میتوان گامی مهم در جهت تحقق علوم انسانی اسلامی دانست. زیرا در این سامانه دادههای تاریخی نه صرفاً بهصورت خام بلکه بر پایه مبانی اسلامی و با پالایش علمی ارائه میشوند. به این ترتیب پژوهشگر به جای مواجهه با انبوهی از گزارشهای متناقض با متنی منقح و مبتنی بر منابع معتبر روبهرو خواهد بود.
وی یادآور شد: بخش مهمی از رسالت ما این است که تاریخ اسلام و حوادث مهم آن برای نسل امروز قابل درک، قابل جستوجو و قابل استفاده باشد. این سامانه توانسته این نیاز را تا حد زیادی برطرف کند و مسیر تازهای برای پژوهشگران و طلاب باز کند.
مدیر بخش پردازش هوش مصنوعی مرکز در پایان با اشاره به چشمانداز طرح گفت: امید ما آن است که در آینده نزدیک بتوانیم تمام رویدادهای بزرگ تاریخ اسلام و بلکه تاریخ بشری را در قالبی مشابه گردآوری و عرضه کنیم. این کار علاوه بر خدمت به جامعه علمی، زمینهای برای ترویج فرهنگ صحیح تاریخی در سطح جامعه نیز خواهد بود.
وی افزود: در نهایت هدف ما آن است که تاریخ بهعنوان یک منبع الهامبخش و راهگشا برای جامعه اسلامی بازخوانی شود. هوش مصنوعی میتواند در این مسیر نقش بیبدیلی ایفا کند و امیدواریم که این دستاورد مقدمهای برای طرحهای گستردهتر در عرصه علوم اسلامی باشد.