این اسم حرمت داره نه لذت / تبدیل هیأت به فضای هیجانی صرف
درحالی‌که هیأت به‌عنوان قلب تپنده فرهنگ شیعه و محفل تربیت معنوی، همواره جایگاهی برای اتصال عاشقانه با ساحت قدسی اهل‌بیت علیهم‌السلام بوده است، برخی جریان‌های نوظهور با نگاه مخاطب‌محور و رویکردهای هیجانی، در پی تغییر کارکرد این محافل‌اند.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، هیأت، قلب تپنده فرهنگ شیعه است؛ محفلی که در طول قرون، نه‌تنها شعائر حسینی را زنده نگه داشته، بلکه مأمن تربیت انسان‌های مؤمن، مجاهد، و اهل بصیرت بوده است. هیأت، فقط یک مراسم نیست؛ یک مدرسه انسان‌سازی است، یک میعادگاه با حقیقت، و یک رسانه معنوی برای تبیین راه حسین علیه‌السلام؛ اما با گذشت زمان و تغییر ذائقه‌های فرهنگی، گاهی شاهد نوعی تحول نگران‌کننده در نگاه به هیأت‌ها هستیم. برخی تلاش می‌کنند با استفاده از روش‌هایی پرزرق و برق، هیأت را به ابزاری برای جذب مخاطب صرف بدل کنند، حتی اگر این روش‌ها با سبک و سیره اهل‌بیت فاصله داشته باشد چرا که برخی از شرکت‌کنندگان در این مراسم‌ها، عمدتاً به‌دلیل لذت‌های مادی و حسی حاصل از فضا و اجرا جذب هیأت می‌شوند؛ از این‌رو طبیعی است که برخی تلاش کنند هیأت‌ها را به محلی برای تأمین لذت‌های جسمی و هیجانی تقلیل دهند. این در حالی است که شأن حقیقی هیأت، فراتر از این سطح نازل بوده و جایگاه آن، تجربه لذت‌های معنوی، سلوک باطنی و اتصال به حقیقتی متعالی است.
لذت؛ از جسم تا جان | نگاهی به مراتب لذت و جایگاه عبادت
سخن از «لذت» در زندگی انسانی، سخنی است از میل طبیعی انسان به خیر، زیبایی، و کمال. انسان، موجودی است که با تمام ابعاد وجودی‌اش در پی تجربه لذت است؛ اما این لذت، مراتبی دارد. فهم دقیق این مراتب، به ما کمک می‌کند تا جایگاه «عبادت و توصل» را در منظومه لذت‌های انسانی بشناسیم و بدانیم چرا برخی به‌اشتباه، در پی لذت‌های سطحی در محافل دینی‌اند.
۱. لذت‌های جسمانی (حسی ـ مادی)
نخستین و نازل‌ترین مرتبه از لذت، لذت‌های حسی و مادی است؛ لذت‌هایی که از طریق حواس پنج‌گانه درک می‌شوند: خوردن، نوشیدن، شنیدن، دیدن و لمس کردن. این لذت‌ها معمولاً زودگذر، وابسته به شرایط فیزیولوژیکی، و مشترک میان انسان و حیوان‌اند. خوردن غذای لذیذ، تماشای مناظر طبیعی یا شنیدن موسیقی مطبوع از نمونه‌های روشن این سطح‌اند.
۲. لذت‌های روانی (عاطفی ـ احساسی)
در مرتبه‌ای بالاتر، لذت‌های روانی قرار دارند؛ لذت‌هایی که از محبت، تعلق، پیروزی، دیده‌شدن یا احترام به‌وجود می‌آیند. این‌ها لذت‌هایی‌اند که به احساسات و هیجانات نفس انسانی گره خورده‌اند. اگرچه از لذت‌های صرفاً مادی عمیق‌ترند، اما همچنان وابسته به واکنش‌های بیرونی و ذهنی‌اند و ثبات و عمق کافی ندارند.
۳. لذت‌های عقلانی و معنوی
با رشد عقل و تعمیق شخصیت انسان، لذت‌هایی از سنخ معرفت، معنا و کمال وجودی پدید می‌آیند. درک یک حقیقت علمی، لذت خدمت به دیگران از روی نیت الهی، فهم معانی بلند انسانی و الهی، همه در این سطح قرار دارند.
۴. لذت‌های ناب معنوی و الهی
اما اوج لذت، جایی است که انسان با دل و جان، در محضر حق قرار می‌گیرد. این لذت، دیگر در قالب حواس، احساسات یا فهم عقلی نمی‌گنجد، بلکه در مرتبه قلب و اتصال وجودی با خدای متعال شکل می‌گیرد. در این مرتبه، عبادت به‌مثابه ابزار معامله با خداوند نیست، بلکه خودِ عبادت، لذت و مقصود نهایی است. ارتباطی سرشار از آرامش، انس، شکوفایی درونی و شهود حقیقت.
ذکر حسین، لذت ناب معنوی / هیأت؛ میعادگاه این لذت
در مراتب بالای لذت، جایی هست که انسان نه به واسطه‌ی لذت‌های حسی یا هیجانات روانی، بلکه به‌واسطه‌ی اتصال وجودی به یک حقیقت مقدس، لذتی عمیق و سرشار را تجربه می‌کند؛ لذتی که با هیچ چیز قابل مقایسه نیست. در این مرتبه، ذکر حسین علیه‌السلام خودْ لذت است، لکن لذتی از نوع بندگی و اتصال به سفینة النجاة نه به این عنوان که وسیله‌ای برای تهییج احساسات یا به‌عنوان بخشی از یک مراسم یا سنت اجتماعی.
حال اگر هیأت، اصیل و خالص باشد، نه محل هیجان‌سازی و فرم‌گرایی، بلکه میعادگاه عاشقان برای تجربه این لذت ناب معنوی، ذکر حسین تنها بهانه‌ای است برای وصل به محبوب حقیقی، و مداحی، روضه، سینه‌زنی، گریه، همه و همه صورت‌هایی‌اند برای اتصال به ذات حق تعالی، همانطور که حضرت آدم با حسین علیه السلام، مقرب به الی الله شد.
این در صورتی ست که برخی افراد، در هیأت‌ها به‌دنبال لذت‌های مادی و احساسی هستند؛ گویی که هیأت، محل تخلیه هیجانات یا تجربه‌ای شبیه به ورزشگاه و دیسکو است. این نگاه، ریشه در نوعی تفکر سطحی و کم‌عمق نسبت به دین و مجالس اهل‌بیت (ع) دارد؛ تفکری که می‌پندارد «به هر قیمتی باید مخاطب جذب کرد»، حتی اگر روش‌ها و محتوا، با مسیر اصیل اهل‌بیت فاصله داشته باشد. این تفاوتِ رویکرد، تفاوت بین هیأتِ اهل‌حق با هیأتِ اهل‌نمایش است.
در نگاه مخاطب‌محور، چنین می‌نماید که اصالت با جمعیت، هیجان بیرونی و جلوه‌های ظاهری است؛ نه با محتوا، معرفت و عمق معنوی مجلس. اما در منطق اهل‌بیت علیهم‌السلام، اصالت با توسل آگاهانه و معنویتی ناب است که از دل معرفت برمی‌خیزد؛ معنویتی که با حفظ حرمت اهل‌بیت علیهم‌السلام و شأن عزای سیدالشهدا علیه‌السلام معنا می‌یابد و مجلس را به محفل حضور قلب و اتصال با حقیقت بدل می‌کند.
درست است که هیأت، باید محل تجربه لذت معنوی و اتصال به حقیقت باشد؛ جایی برای پالایش روح، تعظیم شعائر، فهم راه حسین علیه‌السلام و قدم‌نهادن در مسیر او. لکن نباید این را فراموش کنیم که آنچه به هیأت عزت و قداست می‌دهد، نه نورافکن و صدای بلند است، بلکه حضور معنوی حسین بن علی (ع) و روح تربیت‌یافته‌ای است که در پرتو سیره ایشان، دل را تسلیم کرده است.
فراموش نکنیم که اگر امروز هیأت، هنوز هم مأمن دل‌های شکسته و کانون تربیت دل‌های پاک است، این را مدیون علما، عرفا و روضه‌خوانان مخلصی هستیم که مجالس را با اشک و ذکر و فهم، به جایگاه اصلی‌اش رسانده‌اند؛ نه کسانی که هیأت را با ابزار سرگرمی اشتباه گرفته و شأن آن را تقلیل داده‌اند.
مخاطب، مهم است، اما نه بیشتر از حقیقت. هیأت برای آن است که مخاطب، در مسیر حق حرکت کند؛ نه این‌که حق، قربانی ذائقه مخاطب شود.
ارسال نظرات