زبان فارسی؛ ستون هویت ایرانی و رمز استقلال فرهنگی

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، ۲۵ اردیبهشت‌ماه در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران روز پاسداشت زبان فارسی و بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی است؛ روزی که فراتر از یک یادبود تذکری است به ما برای حفظ، اعتلا و بهره‌گیری از سرمایه‌ای بی‌نظیر که سینه‌به‌سینه، نسل‌به‌نسل از دل تاریخ به ما رسیده است. زبانی که نه‌تنها وسیله‌ای برای بیان احساسات و مفاهیم است بلکه هویت ملی، ریشه فرهنگی و ستون استقلال فکری ایرانیان نیز به شمار می‌رود.

رهبر معظم انقلاب در مناسبت‌ها و دیدارهای مختلف، زبان فارسی را یکی از ارکان اصلی فرهنگ و هویت ایرانی دانسته‌اند. معظم‌له با نگاهی راهبردی و عمیق نسبت به خطرات تهدیدکننده زبان فارسی هشدار داده و بر لزوم حفظ، تقویت و گسترش آن تأکید کرده‌اند. ایشان زبان را نه‌فقط ابزار بیان بلکه بستر اندیشه، فرهنگ‌سازی و تمدن‌سازی دانسته و نسبت به تضعیف آن ابراز نگرانی کرده‌اند.

زبان فارسی؛ از پایداری تا بالندگی

رهبر معظم انقلاب در یکی از بیانات خود به نکته‌ای ژرف اشاره می‌کنند: « سلحشوران مسلمان که دین عزیز اسلام را به ما دادند -داد یکی دین گرامی به ما- وقتی رفتند به کشورهای مثلاً شمال آفریقا -حالا ‌آنجا را من مثال میزنم- زبان [آنها] عوض شد، فرهنگ عوض شد؛ ایران که آمدند، زبان [ما] عوض نشد. زبان فارسی در دوره‌ی اسلام ‌رشد و ارتقاء بیشتری از دوره‌ی قبل از اسلام دارد.» (1)

این سخن نشانگر آن است که زبان فارسی توانست در برابر طوفان‌های فرهنگی و زبانی پس از ورود اسلام به ایران نه‌تنها خود را حفظ کند بلکه با پذیرش آموزه‌های اسلامی، اعتلا و غنای بیشتری یابد. پدیده‌ای که کمتر در تاریخ ملت‌های مغلوب نظامی اتفاق می‌افتد در ایران اسلامی با زایش شعر و نثر غنی تجلی یافت و زبان فارسی به یکی از حاملان اصلی فرهنگ اسلامی بدل شد.

در دوران پس از اسلام فارسی‌زبانان با آفرینش آثاری همچون شاهنامه، گلستان، بوستان، مثنوی معنوی، منطق‌الطیر و هزاران اثر مکتوب دیگر نه‌تنها میراث فارسی را صیانت کردند بلکه آن را به قله‌های بلند رساندند.

زبان فارسی؛ زبان علم، فرهنگ و عرفان

یکی از تأکیدات مهم رهبر معظم انقلاب قابلیت‌های بی‌بدیل زبان فارسی در بیان مفاهیم عمیق علمی، عرفانی و معنوی است. ایشان تصریح می‌کنند: « معنای دقیق علمی، معنای دقیق روحی و هر مفهوم دقیق و ظریفی را با زبان فارسی می‌شود بیان کرد؛ با بعضی زبان‌ها واقعاً نمی‌شود بیان ‌کرد امّا با این زبان می‌شود» (2)

این ویژگی، زبان فارسی را به زبانی توانمند در انتقال مفاهیم بلندفکرانه، فلسفی، اخلاقی و عرفانی تبدیل کرده است. زبان فارسی به‌واسطه ظرفیت واژگانی، انعطاف‌پذیری نحوی و غنای ادبی می‌تواند ابزار انتقال اندیشه‌های نو و پیشرفته باشد. این مزیت موجب شده که از گذشته تا امروز فارسی به‌عنوان زبان دیوانی، علمی و فرهنگی در بسیاری از نقاط جهان اسلام از هند تا آسیای میانه مورد استفاده قرار گیرد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره بر نقش وحدت‌بخش زبان فارسی تأکید کرده‌اند. در کشوری با تنوع زبانی و قومیتی وجود یک زبان ملی که همه اقوام با آن ارتباط برقرار کنند از اهمیت حیاتی برخوردار است. معظم‌له در این باره می‌فرمایند:« ما در کشور زبانهای مختلفی داریم؛ اما ‌زبان ملی، فارسی است. آن کسانی که زبانهای مختلف دارند، خودشان جزو مروّجین درجه‌ی یک زبان فارسی هستند.»(3)

این سخن نه تنها تأییدی بر جایگاه زبان فارسی در ساختار ملی بلکه نشان‌دهنده درهم‌تنیدگی زبان فارسی با همه اقوام ایرانی است. برخلاف نگاه‌های تفرقه‌افکنانه‌ای که تنوع زبانی را به ابزاری برای شکاف و جدایی تبدیل می‌کنند، رهبر انقلاب بر هم‌زیستی زبانی و وحدت در عین کثرت تأکید دارند. ایشان حتی از نقش برجسته ترک‌زبان‌ها و دیگر اقوام در ترویج زبان فارسی تجلیل می‌کنند و این نگاه جامع‌نگر الگویی ارزشمند برای سایر جوامع چندقومیتی به شمار می‌رود.

تهدیدهای پیش‌رو و مسئولیت ما

در کنار این نگاه تحسین‌برانگیز رهبر معظم انقلاب همواره درباره تهدیدهایی که زبان فارسی را احاطه کرده هشدار داده‌اند. از جمله ورود بی‌رویه واژگان بیگانه به‌ویژه انگلیسی، کمرنگ شدن استفاده از واژگان اصیل فارسی در رسانه‌ها و فضای مجازی و غفلت از آموزش صحیح زبان فارسی در مدارس و دانشگاه‌ها.

ایشان در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی تصریح می‌کنند: « هرگز نبایستی از روی محصولات ما زبان فارسی برداشته بشود»(4) این جمله اشاره‌ای به روند نگران‌کننده‌ای دارد که طی آن برخی محصولات داخلی برای جلب بازار خارجی یا به تقلید از الگوهای غربی به‌جای زبان فارسی از برچسب‌ها و عناوین انگلیسی استفاده می‌کنند. این روند آرام‌آرام زبان ملی را از زندگی روزمره حذف کرده و آن را به حاشیه می‌برد.

یکی از آینده‌نگرانه‌ترین سخنان رهبر انقلاب درباره زبان فارسی، آرزویی است که ایشان برای آینده علمی کشور مطرح کرده‌اند:

« باید همت شما این باشد که در دنیا به وضعی برسیم که اگر کسی بخواهد به تازه‌های علمی دست پیدا کند، مجبور باشد زبان فارسی یاد بگیرد.»(5) این جمله رؤیای دور از دسترسی نیست اگر جوانان و نخبگان علمی کشور عزم جدی برای تولید علم به زبان فارسی داشته باشند. این هدف نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، تقویت زیرساخت‌های زبان علمی، ترجمه آثار پیشرفته، تولید واژگان تخصصی و حمایت گسترده از نشر علمی به زبان فارسی است.

نقش آموزش، رسانه و نخبگان

حفظ و ترویج زبان فارسی نیازمند مشارکت جدی همه نهادهای فرهنگی، آموزشی و رسانه‌ای است. مدارس باید زبان فارسی را با نگاهی زنده، خلاق و عمیق آموزش دهند؛ رسانه‌ها باید زبان درست، صحیح و زیبای فارسی را رواج دهند؛ دانشگاه‌ها باید زبان علمی فارسی را تقویت کنند و نخبگان فرهنگی باید در عرصه تولید محتوای فاخر پیشتاز باشند.

بی‌تردید توجه به دستور زبان، املا، واژگان اصیل، گسترش شعر و نثر فاخر و نیز پرهیز از افراط در استفاده از واژه‌های بیگانه بخشی از این مسئولیت مشترک است.

نتیجه‌گیری: زبان، هویت، استقلال

زبان فارسی نه‌تنها سرمایه‌ای فرهنگی و تاریخی است بلکه عامل اصلی پیوند نسل‌ها، هویت ملی و استقلال فکری ماست. همان‌گونه که رهبر انقلاب تأکید دارند حفظ زبان فارسی حفظ هویت ایرانی و اسلامی است. زبان را که از دست بدهیم، هویت را باخته‌ایم؛ اما اگر آن را حفظ کنیم، تقویت نماییم و به نسل‌های آینده منتقل کنیم میراثی گران‌بها را پایدار کرده‌ایم.

روز پاسداشت زبان فارسی تنها یک روز نمادین نیست بلکه نقطه عطفی برای بازاندیشی در نقش زبان ملی در مسیر توسعه، عزت و اقتدار کشور است. امید آن داریم که جوانان، معلمان، نویسندگان، شاعران، پژوهشگران و مدیران فرهنگی با الهام از بیانات حکیمانه رهبر انقلاب این سرمایه را بیش از پیش ارج نهاده برای اعتلای آن بکوشند.

.............................

پی نوشت:

(1)    بیانات در دیدار نمایندگان و کارکنان مجلس شورای اسلامی۱۳۹۷/۰۳/۳۰

(2)    بیانات در دیدار شاعران‌۱۴۰۳/۰۱/۰۶ 

(3)    بیانات در دیدار رئیس‌جمهوری و اعضای هیأت دولت‌۱۳۹۰/۰۶/۰۶

(4)    بیانات در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی‌۱۳۹۲/۰۹/۱۹

(5)    بیانات در اجتماع مردم اسفراین‌۱۳۹۱/۰۷/۲۲