مناظره استاد اسلامیان با آیت الله علیدوست در نقد جایگاه عقل در کشف احکام
مناظره استاد اسلامیان با استاد علیدوست با موضوع بررسی عقل استقلالی و مقاصد الشریعه در استنباط احکام برگزار شد.
به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، مناظر حجت الاسلام والمسلمین اسلامیان و آیت الله علیدوست از اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم که در مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام در ۱۷ بهمن برگزار شد به صورت متن کامل و صوت جلسه ارائە می شود:
استاد اسلامیان
استاد علیدوست احکام شریعت را دو قسم می‌دانند: احکام مکشوف (حکمی که دلیل عام یا خاص در شریعت در مورد آن وجود دارد) و احکام غیر مکشوف. به نظر ایشان در احکام غیر مکشوف عقل ما در بسیاری از موارد، ملاکات و مصالح و مفاسد را می‌تواند درک کند و عقل سند استقلالی است. ایشان ادله‌ای عقلی و نقلی برای اثبات این مطلب اقامه کرده‌اند.
اما به نظر ما ادله قابل خدشه است. در آیات، ارجاع به عقل تنها در مورد عبرت‌ها و مباحث اعتقادی است. حضرت استاد لطفا یک مورد به ما نشان دهند که قرآن در حوزه شناخت احکام ما را به عقل ارجاع داده باشد!
در روایات هم در امثال «إِیَّاکَ أُثِیبُ وَإِیَّاکَ أُعَاقِبُ» که خطاب به عقل شده، به این معنا نیست که عقل می‌تواند مصالح احکام را بفهمد، بلکه مقصود این است که شارع مقدس دیوانه را عقاب نخواهد کرد.
همچنین استدلال به روایت «وَعَرَفُوا بِهِ الْحَسَنَ مِنَ الْقَبِیحِ» برای اثبات استقلال عقل در کشف احکام بسیار عجیب است! چون در ذیل روایت سائل می‌پرسد: «فَهَلْ یَکْتَفِی الْعِبَادُ بِالْعَقْلِ دُونَ غَیْرِهِ ...؟» امام می‌فرماید: «فَلَمْ یَجِدْ عَقْلَهُ یَدُلُّهُ عَلَی ذَلِکَ وَعَلِمَ أَنَّهُ لَا یُوصَلُ إِلَیْهِ إِلَّا بِالْعِلْمِ وَطَلَبِهِ ...». ذیل روایت تصریح می‌کند که عقل نمی‌تواند به احکام برسد.
استاد علیدوست
سخن ما چیزی جز قاعده تبعیت احکام از مصالح و مفاسد و قاعده #ملازمه که مورد قبول همه عدلیه است، نمی‌باشد. ادله ما اگر قابل خدشه باشد، اصل دلیلیت عقل قطعی نباید زیرسوال برود. علما در موارد فراوانی عقل را به‌عنوان یکی از ادله اربعه مطرح کرده‌اند.
در بین علما تنها سه نفر (شیخ انصاری و محقق اصفهانی و محقق خویی) در استدلال به عقل اشکال کرده‌اند و معتقدند قاعده ملازمه کبرایی است که صغری ندارد. اما همین بزرگواران در موارد متعددی فقط و فقط به عقل مراجعه کرده‌اند. آقای اسلامیان! آیا شما قاعده ملازمه را قبول ندارید؟!
درست است که آسید مصطفی خمینی هم این قاعده را نپذیرفته، ولی مرحوم نائینی تصریح می‌کند که تصور قاعده ملازمه، مستلزم تصدیق آن است.
نسبت به ادله نقد شده نیز باید بگوییم: ممکن است برخی از ادله مورد خدشه باشد، اما مجموعه اسناد و نظام روایی، از باب تجمیع ظنون دال بر قاعده ملازمه است. بلکه به نظر ما در موارد تعارض، عقل قطعی حتی بر نص هم مقدم می‌شود. علامه حلی این نظریه را مطرح کرده است.
استاد اسلامیان
بهتر است به پاسخ به سوالات مطرح شده پرداخته شود، نه اینکه از مبانی ما در مورد قاعده ملازمه سوال شود. اتفاقا محقق اصفهانی که خدای علوم عقلی است، به استقلال عقل در کشف احکام اشکال می‌کند. استاد علیدوست مواردی از عبارات ایشان یا مرحوم خویی آورده‌اند که مدعای خود را ثابت کنند، اما با دقت در کلمات محققین اصفهانی و خویی مشخص می‌شود که مباحث ایشان در مقام امتثال است، نه کاشفیت حکم عقل از حکم شرع.
علاوه بر این، در هیچ جا از کتب استاد علیدوست بحث «تجمیع ظنون» در مورد ادله مطرح نشده است.
استاد علیدوست
دقت در عبارات محقق اصفهانی و مرحوم خویی مدعای ما را اثبات می‌کند. هم مقام امتثال و هم مقام تزاحم، مقام #استنباط هستند. امتثال غیر از اجراست که کاشفیت ندارد. مثل نقل و نبات در فقه مواردی داریم که فقها به دوران بین تعیین و تخییر که بحثی عقلی است، استدلال کرده‌اند. هر جا که حکم عقل مطرح شده، برای کشف حکم شرع است.
استاد اسلامیان
به نظر می‌رسد نه حرف آقای اصفهانی و نه آقای خویی ربطی به باب تزاحم ندارد. بحث وجوب تقلید اعلم و وجوب فوری و... در حیطه تزاحم نیست. در عبارات محققین اصفهانی و خویی (در دو عبارت نقل شده در کتب شما) با استدلال به دوران بین تعیین و تخییر، حکم شرعی اثبات نشده است. آقای خویی بارها تصریح کرده که نمی‌توان استقلالا به عقل مراجعه کرد.
استاد علیدوست
به نظر ما آقای اصفهانی هم از نظر عقلی و هم از نظر شرعی بررسی کرده است.
علاقه مندان برای مطالعه کامل و صوت این مناظره می توانند از لینک های زیر اقدام کنند.
ارسال نظرات