موشک ضد رادار "هارم"؛ از هیاهوی فراوان تا عملکرد نا امید کننده علیه پدافند روسیه

حمله ارتش روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ میلادی و ارسال حجم انبوهی از تجهیزات مدرن غربی توسط کشورهای عضو ناتو برای کی‌یف، موجب شد تا نخستین بار پس از فروپاشی شوروی، جهان نظاره گر تقابل برترین تسلیحات ساخته شده توسط شرق و غرب در یک میدان نبرد با شرایط برابر باشد؛ علی رغم برتری فاحش تجهیزاتی روسیه در ابتدای جنگ، با گذشت زمان کشورهای غربی به رهبری ناتو دست به تجهیز ارتش اوکراین با تسلیحات مدرن خود کردند تا امروز تقریبا دو کشور در شرایطی نسبتا برابر به نبرد با یکدیگر در جنوب و شرق اوکراین بپردازند.

در سلسله گزارشات زیر قصد داریم به معرفی مهمترین تجهیزات به کار رفته توسط روسیه و اوکراین در جنگ اخیر و جزئیات عملکرد آنها بپردازیم.

موشک ضد رادار AGM-۸۸ HARM

حوادث تلخی که در جنگ ویتنام در دهه ۱۹۶۰ میلادی برای نیروی هوایی امریکا رخ داد و سرنگونی صدها هواگرد این کشور توسط موشک های پدافندی ویتنام شمالی از جمله سام۲ های ارسال شده از سوی شوروی موجب شد تا ایالات متحده به دنبال طراحی و ساخت تسلیحات ضد رادار برای سرکوب دفاع هوایی رقیب برود.

در ابتدا موشکی به نام "شرایک" بر اساس بدنه موشک هوا به هوای اسپارو ساخته شده و در جنگ ویتنام مورد استفاده قرار گرفت اما عملکرد ضعیف و بازده پایینی در انهدام رادارهای ویتنامی داشت؛ البته در جنگ دره بقاع در سال ۱۹۸۲ میزان موفقیت این موشک تحت کاربری رژیم صهیونیستی علیه سامانه های پدافندی ارتش سوریه افزایش یافت.

در دهه ۱۹۸۰ موشک ضد رادار جدیدی تحت نام AGM-۸۸ "هارم" طراحی و تولید شد که در آن ضعف های مربوط به جستجوگر موشک شرایک برطرف شده بود و در مدل اولیه حدود ۸۰ کیلومتر برد داشت؛ در نسخه های بعدی این موشک برد آن به بیش از ۱۰۰ کیلومتر افزایش یافته و در نسخه جدید E که هنوز به تولید انبوه برای مشتری خارجی نرسیده برد موشک بیش از ۲۰۰ کیلومتر است.

موشک ضد رادار هارم

موشک ضد رادار هارم در نیروی هوایی و دریایی امریکا از پلتفرم هایی نظیر F-۴G و F-۱۶CJ و F-۱۸ سوپر هورنت شلیک می‌شد و نخستین بار در نبرد دره الدورادو علیه کشور لیبی و رهبر سابق آن معمر قذافی استفاده شد؛ نخستین استفاده انبوه از موشک ضد رادار هارم نیز در جنگ نخست خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ با ارتش بعث صدام بود که حدود ۲ هزار تیر از این موشک شلیک شده و بخش زیادی از رادارهای عراقی را منهدم کرد.

عملکرد نا امید کننده موشک هارم در جنگ اوکراین

با توجه به توان گسترده پدافند هوایی ارتش روسیه درون خاک اوکراین، پنتاگون در ماه آگوست ۲۰۲۲ میلادی تصمیم به ارسال موشک های ضد رادار هارم برای ارتش اوکراین گرفت.

مشکل بزرگ نیروی هوایی اوکراین این بود که پلتفرم مناسب برای شلیک این موشک را در اختیار نداشت؛ در سازمان رزم ارتش امریکا جنگنده هایی مخصوص با پاد هدفگیری و سنسورهای تشخیص محل حضور رادارهای دشمن وجود دارد که ارتباط مستقیمی با عملکرد و موفقیت موشک ضد رادار هارم دارد، اما اوکراینی ها ناچار بودند از جنگنده هایی نظیر میگ۲۹ و سوخو۲۷ ساخت شوروی سابق برای پرتاب این موشک ها استفاده کنند.

در واقع مکانیزم استفاده از موشک هارم بدین صورت بود که هر گاه اطلاعات محل تقریبی روشن شدن رادار روسی توسط آواکس یا سایر پلتفرم های جاسوسی ناتو به دست می آمد جنگنده اوکراین مختصات حدودی رادار مربوطه را به موشک داده و اقدام به شلیک کور می کرد تا پس از نزدیک شدن موشک به محدوده احتمالی رادار روسی، با استفاده از کاونده خود موشک هارم جست و جو برای یافتن رادار مربوطه آغاز شود.

این مکانیزم و روش شلیک در میدان نبرد کاملا ناموفق و شکست خورده بود و اکنون ماه هاست دیگر حتی شاهد لاشه و بقایای موشک هارم در مناطق خالی از سکنه تحت کنترل ارتش روسیه نیز نیستیم؛ در اکثر موارد کاونده موشک هارم پس از اتمام برد پروازی موشک در کسب اطلاعات هدف ناکام بوده و سقوط میکرد و در اندک مواردی نیز که به هدف نزدیک می شد، کاربران پدافند هوایی روسیه اقدام به خاموش کرد رادارهای مربوطه می کردند و بدین ترتیب باز هم موشک هارم خطا می رفت.

موشک هارم سقوط کرده در جنوب اوکراین

همچنین ایالات متحده اقدام به ارسال نسخه قدیمی AGM-۸۸B از موشک هارم برای اوکراین کرده بود و اگر دست کم نسخه های جدیدتر نظیر E که در آن حتی در صورت خاموش شدن رادار دشمن با استفاده از مختصات دقیق هدایت ماهواره ای توان شیرجه نهایی به سمت آخرین محل ارسال سیگنال راداری وجود دارد ارسال می شد شاید درصد موفقیت این موشک در خاک اوکراین بیشتر می شد.

شلیک موشک هارم از جنگنده اف۱۸ امریکایی

اکنون برخی کارشناسان نظامی معتقد هستند در صورت عملیاتی شدن جنگنده های اف۱۶ در نیروی هوایی اوکراین و با توجه به نصب احتمالی پاد مخصوص هدفگیری موشک هارم روی آنها احتمال بهبود عملکرد این موشک و موفقیت در شکار رادارهای روسی وجود خواهد داشت.