نقش جامعه حوزوی در مقابله با رویکردهای تسهیل سقط و قتل جنین

اشاره: در نظام حقوقی اسلام که کامل ترین و جامع ترین نظام حقوقی است و به تمام ابعاد زندگی بشر توجه دارد، سقط جنین ممنوع و حرام است. منشأ این حکم در دین مقدس اسلام، احترام و ارزش حیات انسان از بدو پیدایش و استقرار جنین است. در حقیقت بر اساس آموزه های اسلام جنین مستقر، مبدأ پیدایش انسان است لذا محترم است، با توجه به اهمیت حفظ جان جنین از منظر معنوی، اخلاقی، اجتماعی و نیز جمعیتی خبرنگار گروه جمعیت و تعالی خانواده خبرگزاری رسا گفت‌وگویی را با  آقای حجت حاجی کاظم، پژوهشگر اندیشکده مردمی حریم حیات جنین انجام داده است که در ادامه می خوانیم:

رسا ـ وضعیت سقط و قتل جنین در کشور به چه صورت است؟

متاسفانه در دهه‌های اخیر به دلیل برخی سیاست‌های نادرست و بسیاری غفلت‌های عمومی نسبت به حفظ جنین، تعداد ارتکاب سقط عمدی افزایش قابل توجهی داشته است. در چند اخیر، تخمین‌های علمی پیرامون تعداد سقط و قتل جنین در ایران در رسانه‌ها منتشر شد که موجب نگرانی و ورود جمعی از نخبگان حوزوی و دانشگاهی به موضوع شد، متاسفانه برخی از جریان‌ها حتی در حوزه، طی سال‌های گذشته به سفارش کسانی که تسهیل سقط و قتل جنین را دنبال می‌کردند، نسبت به کم توجهی به جان جنین، نظریه پردازی‌های بسیاری داشتند اما اکنون با بیداری در سطح متخصصان و مبلغان حوزوی و دانشگاهی، این روند نادرست کاهش یافته است.

یکی از علت‌های بهبود وضعیت نگرش به جنین، پرداختن به هستی شناسی جنین و جستجوی منزلت آن در معارف اسلامی بوده است، به دنبال این اتفاق مبارک، توان‌های بسیاری از رشته‌های مختلف پزشکی و علوم اجتماعی به هم پیوست و شاهد خروج وضعیت ذهنیت‌های عمومی از نگاه سهل انگارانه فراگیر و تک صدا هستیم.

رسا ـ آیا در حال حاضر جامعه حوزوی و دانشگاهی نسبت به رویکرد حفاظت از جنین یکپارچه است؟

متاسفانه خیر اما به ویژه در فضای حوزوی، غالب اندیشمندان و کنشگران، به اهمیت مراقبت از جان جنین توجه دارند و از پژوهش‌های منزلت کاوانه نسبت به جنین استقبال می‌کنند. اصراری که در برخی افراد بر نشنیدن معارف و پژوهش‌ها وجود دارد، در این عزیزان کمتر دیده می‌شود. از سوی دیگر در حوزه ترویج این موارد نیز مصمم‌تر هستند.

در کنار این فضای غالب، متاسفانه هنوز هم هستند کسانی که با مباحث هستی شناسی جنین آشنایی نداشته و تصور می‌کنند تنها رویکرد موجود و معقول در جهان امروز ما، رویکردی است که حتی الامکان تلاش دارد دایره ممنوعیت‌ها نسبت به سقط عمدی جنین را محدود کرده و حداکثر تلاش خود را برای نادیده گرفتن جان جنین به کار برد.

اینان متاسفانه موضوع شناسی و گاهی تمایلات حاکم بر اندیشه خود را از منابعی دریافت کردند که در خصوص منزلت جنین فاقد پیش فرض نبوده و سهل انگاری جدی نسبت به جان جنین دارند. این منابع، گاهی بدون اشاره به پیش فرض‌های خود و تنها در قالب دستورالعمل‌های بهداشتی، درمانی، روانشناختی و سیاست گذارانه، در عمل به جان جنین بی اعتنایی دارند.

برای نمونه، صفحه «سقط عمدی جنین» در پایگاه سازمان بهداشت جهانی، به جای پرداختن به جنین و مادر در کنار یکدیگر، صرفاً به موضوعی می‌پردازد که غیرمنصفانه نام آن را «سقط ایمن» گذاشته است در حالی که نه تنها هیچ سقطی در معنای واقعی خود ایمن نیست و نیز ایمن بودن یا نبودن آن مسئله اصلی نبوده و ابعاد اخلاقی آن شاید مهم‌تر از ابعاد ایمنی آن باشد، بلکه اندک اعتنایی هم به جنین نشده است.

متاسفانه جریان تسهیل سقط و قتل جنین، سال‌ها تلاش کرده با تولید محتواهای شبه علمی، پایگاهی را در فضای علمی برای خود دست و پا کند اما رویکرد حامی جنین دارای، استدلال‌های استوار و پیوندهایی با فطرت است که به سرعت می‌تواند رویکردهای نادرست را درنوردیده و پشت سر گذارد. ان شاء الله.

علامه جعفری یکی از کسانی است که سال‌ها پیش در ارتباطاتی که با اندیشمندان غربی داشت متوجه خطر مسئله تسهیل قتل جنین شد و در رسائل فقهی خود اشارات ارزشمندی به ماهیت جنین دارد. این جریان پژوهشی به لطف خدا توسط پژوهشگران حوزوی ما ادامه پیدا کرد و به لطف خدا امروز شاهد بارور شدن محتوایی عمیق در خصوص منزلت و ماهیت جنین هستیم.

رسا ـ به نظر شما جامعه حوزوی چه اقداماتی را می‌تواند در ادامه انجام دهد؟

به نظرم جامعه حوزوی، پاسدار اخلاق و باورهای حقیقت گرا در جامعه است. از سوی دیگر نقطه اتکای اصلاح و ارتقاء جامعه، پژوهش است. تأمین اندیشه‌ای که بتواند نقطه اتکاء حرکت جامعه گردد، وظیفه حوزه است. هنوز هم بسیاری از مردم تصور می‌کنند جنین قبل از ورود روح کامل ارزشی ندارد و اگر حرمتی دارد این حرمت ارتباطی به جنین نداشته است. حتی برخی از مردم تصور می‌کنند سقط و قتل جنین قبل از ولوج روح کامل، حرام نیست و متاسفانه ما در ابعاد فهم و تبیین شدت حرمت نیز در این موضوع کوتاهی‌های بسیاری داشته‌ایم.

رسا ـ از نظر شما آیا دست یافتن به وضعیتی مطلوب ممکن است؟

بله مطمئناً چنین امکانی وجود دارد و نشانه‌هایی هم از این امکان در دسترس ماست یکی از نشانه‌ها، پذیرش وصف ناپذیر گفتمان حمایت از جنین در میان کسانی است که چند ساعتی را پای مباحث دقیق می‌نشینند. یادمان باشد برای اثرگذاری عمیق لازم است گره‌های ذهنی برطرف شود. بدون وقت گذاشتن برای تبیین، تحولی محقق نخواهد شد.

از سوی دیگر دیه قتل جنین در زمره بازدارنده‌هایی است که اگر مردم از آن اطلاع داشته باشند بسیاری از جنین‌ها از قتل نجات پیدا می‌کنند. نکات بسیاری در فهم دیه داشتن قتل جنین نهفته است. برای نمونه، اینکه دیه برای جنایت بر انسان یا عضو انسان وضع شده است و دیه داشتن قتل جنین، نشان دهنده منزلت انسانی جنین از ابتدای لقاح است.

از سوی دیگر هیچ موجودی در شریعت ما انسان‌ها غیر از انسان، چیزی به ارث نمی‌گذارد در حالی که جنین‌ها دیه قتل خود را میان وارثان خود غیر از قاتلان به ارث می‌گذارند. خود این موضوع نشان دهنده اهمیت جان جنین است. نکته دیگر اینکه مبلغ دیه، مبلغ کمی نیست. بسیاری از فقها معتقدند مبلغ دیه قتل جنین فقط می‌تواند بر اساس طلا محاسبه شود. در این صورت مبلغ دیه قتل جنین بر اساس سن جنین در کمترین میزان خود با محاسبه سال ۱۴۰۲ بیش از ۱۰۰ میلیون خواهد بود و این مبلغ بر اساس سن جنین می‌تواند تا چند میلیارد تومان افزایش یابد.

رسا ـ نهادهای حوزوی در این زمینه چه نقشی می‌توانند ایفا کنند؟

رسالت تبلیغ و پژوهش در حوزه‌های علمیه بسیار روشن و جایگزین ناپذیر است. از این موضوع که بگذریم، اعلام موضع مجموعه‌های حوزوی علیه دیدگاه‌های سهل انگارانه و نادقیق اما به ظاهر علمی، می‌تواند نقش بزرگی در راستای تغییر رویکرد سهل انگارانه نسبت به جنین ایفا نماید.

به لطف خدا مدیر حوزه‌های علمیه حضرت آیت الله اعرافی عنایت ویژه‌ای به موضوع داشته و در مقاطع حساسی با رعایت ملاحظات و دقت‌های علمی، به کمک جبهه حامیان جنین شتافتند. رهنمودهای ایشان در این راستا کمک شایانی برای جریان حمایت از جنین بوده است.

رسا ـ اساتید حوزه‌های علمیه چگونه می‌توانند به جریان حمایت از جنین کمک کنند؟

مهم‌تر از همه چیز، شکل گیری پژوهش‌های حوزه هستی‌شناسی جنین است و پس از آن تبیین و گسترش بیان صحیح و دقیق نسبت به قبح اسقاط و قتل جنین اهمیت دارد. در گفتگوهایی که با برخی متخصصان پزشکی زنان و مامایی داشتیم، آنان ضمن اشاره به متفاوت بودن ذهنیت‌های گذشته جامعه پزشکی درباره جنین و منزلت آن، اظهار می‌داشتند که در مواجهه با سقط‌های نادرست به ظاهر قانونی، با مقاومت جنین‌ها و صحنه‌هایی بسیار دردناک مواجه بودند اما تصورشان این بوده که این‌ها توضیح و توجیه دینی و علمی داشته است. اکنون یکی از خدمت‌های جریان حمایت از جنین، حفاظت از پزشکان و بقیه کادر درمان از ارتکاب نابجای قتل جنین در قالب روندهای رسمی است. تبیین‌ها توسط اساتید می‌تواند، این رهانش را برای جامعه محترم پزشکی ایجاد کند.

رسا ـ وضعیت همراهی قوه محترم قضاییه را در مجموع چگونه ارزیابی می‌کنید؟

خوشبختانه ریاست محترم قوه، توجه بسیار خوبی به این موضوع دارند. بخش‌هایی همچون دادستانی نیز اهتمام ویژه‌ای به حمایت از جنین داشتند اما متأسفانه برخی از بخش‌ها، تحت تأثیر ذهنیت‌های گذشته و حضور کسانی که توجه کافی به موضوع ندارند هنوز هم در کشمکش یافتن مسیر خویش هستند و امیدواریم کسانی که در مقام آموزش در قوه قضائیه قرار می‌گیرند، اصل را تحفظ بر جان جنین قرار داده و تصمیم بگیرند لااقل یک بار زمانی کافی اختصاص دهند و پژوهش‌های تازه در حوزه حمایت از جنین را از زبان پژوهشگران این حوزه بشنوند و ورودی مجموعه‌های خود را بر فهم هایی که شاید با ذهنیت‌های سابق آنان هماهنگ نیست نبندند.