گوهرهای معرفت در خطبه امام مجتبی

یکی از مطالبی که در زندگی امام حسن مجتبی(ع) کمتر به آن توجه می‌شود، خطبه‌ها و سخنرانی‌های آن مظلوم است که در این نوشتار به‌طور خلاصه به یکی از خطبه‌های آن حضرت پس از شهادت پدرش‌امیرالمؤمنین(ع) اشاره می‌کنیم.

این خطبه را جناب حاکم نیشابوری شافعی مذهب در کتاب المستدرک و شیخ مفید در الارشاد با اندک تفاوتی نقل کرده است. گوهرهای بسیار نفیسی در این خطبه کوتاه وجود دارد حاکم به سندش از حسین بن زید از عمر بن علی از پدرش از علی بن الحسین زین العابدین(ع) نقل می‌کند که امام حسن بن علی(ع) پس از شهادت علی(ع) خطبه ایراد کرد و فرمود:

1.مردم! در این شب کسی به شهادت رسید که پیشینیان با عمل خود و آخرین او را درک نخواهند کرد. در این بیان نورانی امام مجتبی(ع) به اعلمیت و افضلیت پدرش اشاره می‌کند.

2.پیشتاز در جنگ: به تحقیق که رسول خدا(ص) همیشه پرچم را در جنگ‌ها به او می‌سپرد و آن حضرت نبرد می‌کرد در حالی که جبرئیل در طرف راست و میکائیل در طرف چپ او بود. از میدان نبرد برنمی‌گشت مگر خداوند فتح و پیروزی را نصیبش می‌کرد.

3.نداشتن چیزی از مال دنیا: زهد ‌امیرالمؤمنین(ع) زبانزد دوست و دشمن بود و همگی به آن اعتراف می‌کردند. در این خطبه امام حسن(ع) به این موضوع پرداخته و می‌فرماید: چیزی از زردی و سفیدی درهم و دینار روی زمین باقی نگذاشت مگر هفتصد درهم که از عطایای او زیاد آمده بود و قصد داشت برای اهلش خادمی تهیه کند.

4.معرفی خود برای حاضران: امام(ع) در این معرفی کوتاه به ویژگی‌های منحصر به فرد خود اشاره می‌کند و خود را فرزند رسول خدا(ص) معرفی می‌کند: ای مردم! کسی که مرا می‌شناسد بشناسد و هر کس مرا نمی‌شناسد پس من حسن بن علی و فرزند پیغمبر هستم.

5.فرزند وصی پیامبر: در این فراز، حضرت خود را به عنوان وصی معرفی می‌کند: من فرزند وصی رسول خدا هستم. این در واقع اشاره‌ای است به خلافت و وصایت و جانشینی بلا فصل‌امیرالمؤمنین(ع).

۶. مجدداً خود را فرزند رسول خدا معرفی می‌کند: من فرزند پیغمبر، من فرزند وحی و من فرزند بشارت دهنده و من فرزند انذارکننده و من فرزند دعوت‌کننده به سوی خدا و من فرزند چراغ روشنِ هدایتگر هستم.

این بیان نورانی امام مجتبی(ع) اشاره به آیه قرآن است که می‌فرماید: «یاای‌ها النبی انا ارسلناک شاهدا و مبشرا و نذیراً و داعیا الی الله باذنه و سراجا منیرا» در این آیه، پروردگار عزوجل به مقامات بسیار مهم پیغمبر اکرم(ص) اشاره می‌کند که شامل پنج مقام است.

7.توصیف اهل بیت(ع): در این خطبه حضرت فرمود: من جزو اهل بیتی هستم که همواره جبرئیل بر ما فرود می‌آمد و از نزد ما به بالا می‌رفت. خاندان رسول خدا(ص) همواره محل نزول فرشتگان الهی بوده و تا زمانی که پیغمبر اکرم(ص) زنده بود، ‌امین وحی جبرئیل از این خانه انقطاع پیدا نمی‌کرد. امام و پیشوای اهل حدیث احمد ابن حنبل در کتاب فضائل الصحابه به سندی از ابن عباس مفسر معروف حدیثی نقل کرده که روزی نام علی(ع) نزدش برده شد. گفت: شما شخصی را نام می‌برید که صدای جبرئیل را بر روی خانه‌اش می‌شنید.

8. امام مجتبی(ع) مصداق آیه تطهیر: در این خطبه حضرت می‌فرماید: من از اهل بیتی هستم که خداوند ناپاکی را از آن‌ها دور کرده است.

امام(ع) در جای دیگر مردمان عراق را مورد خطاب قرار داده و فرمود: ای مردم عراق تقوای الهی در مورد ما پیشه خود کنید که ما ‌امیران و میهمانان شما هستیم. ما جزو اهل بیتی هستیم که خداوند درباره ما فرمود: همانا خداوند اراده کرده تا ناپاکی را از ما دور می‌کند و ما را پاکیزه نموده است. حضرت همواره این سخنان را تکرار فرمود به طوری که تمام اهل مسجد را به گریه انداخت.

10.وجوب دوستی و مودت اهل بیت(ع): در فراز دیگری از خطبه حضرت این چنین فرمود: از مفسر معروف ابن عباس روایت نقل کرده‌اند هنگامی که این آیه بر رسول خدا(ص) نازل گردید. اصحاب پرسیدند یا رسول الله! نزدیکان شما کیانند که مودت و دوستی آن‌ها بر ما واجب گردیده است؟ حضرت فرمود: علی و فاطمه و فرزندان آن‌ها. پس ثابت شد که این چهار نفر خویشان پیامبر(ص) می‌باشند و وقتی این ثابت گردید واجب است که احترام ویژه‌ای داشته باشند.

از آنچه تاکنون از این گوهرهای معرفت استفاده می‌شود اینکه امام حسن مجتبی(ع) فرزند رسول خدا(ص) و امیرالمؤمنین(ع) و یکی از مصادیق اکمل آیه تطهیر است و جزو اهل بیتی است که احترام و تعظیم او بر همه مسلمانان واجب گردیده است و افسوس که پس از رحلت رسول خدا(ص) مسلمانان به وظیفه خود عمل نکردند و اقدام به شهادت آن حضرت کردند.

حجت الاسلام محمدجعفر طبسی استاد حوزه علمیه قم