اربعین، ساحتی مخالف فرآیندهای جهان معاصر

اشاره: یکی از مهم ترین ظرفیت های تمدنی اسلام در طول تاریخ، اربعین حسینی است که توانسته الهام بخش و الگوساز در احیای تمدن اسلامی باشد و مسیر صحیح را از مسیر غلط روشن سازد، درک صحیح و روشن مؤید این است که پیاده روی اربعین ظرفیت های فراوان مذهبی، فرهنگی، سیاسی را دارد و می تواند بدون شک باعث وحدت و همگرایی جوامع اسلامی شود؛ پیاده روی اربعین مختص یک مذهب یا فرقه خاص نمی باشد بلکه خیل عظیمی از مردم تحت لوای پرچم اسلام در این همایش عظیم حضور دارند، از این رو خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، گفت‌وگویی را با حجت الاسلام علی اصغر اسلامی تنها استادیار مطالعات فرهنگی و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام انجام داده است که در ادامه می خوانید:

رسا: چگونه می توان از ظرفیت راهپیمایی اربعین جهت وحدت آفرینی در جهان اسلام بهره برد؟

پدیده اربعین، پدیده ای میان فرهنگی، عظیم و گسترده است که جلوی چشم همه جهانیان قرار دارد و با توجه به ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که این همایش عظیم دارد، می توان از منظرهای مختلف به آن نگاه کرد که بنده از منظر مطالعات میان فرهنگی به این پدیده مهم می پردازم.

اگر پدیده اربعین را با مهمترین پدیده میان فرهنگی جهان اسلام یعنی حج مقایسه کنیم، وجه مشترک هر دو پدیده زیارت است که یکی زیارت خانه خدا و دیگری زیارت امام حسین علیه السلام می باشد؛ به تعبیر دقیق‌تر یکی زیارت بیت الله الحرام و دیگری زیارت ثارالله است.

وقتی صحبت از ثارالله یعنی خون خدا می شود برای فهمیدن آن باید جاری شدن خون خدا در اربعین را مورد بررسی قرار دهیم؛ پیاده روی زائرین از نجف به کربلا مانند رودی انسانی به سمت کربلا است که در استمرار جریان خون خدا می باشد.

این پیاده روی نه تنها ساحت آفاقی دارد بلکه جلوه های ظاهری و مردمی آن به زیبایی به چشم  می آید و ساحت انفسی آن بیشتر و عمیق‌تر از ساحت آفاقی جلوگر می باشد؛  توجه به بعد انفسی جریان جاری شدن زیارت ما را به این نکته توجه می دهد که مهم‌ترین نتیجه زیارت اربعین توجه به احیای معنویت، ماوراء طبیعت و توجه به خداوند می باشد که در جهان معاصر به آن کمتر توجه می شود.

جهانی که همه فرآیندهای آن انسان را به دنیوی بودن و جهانی بودن و سکولاریسم دعوت می کند؛ ظرفیت وحدت آفرین مراسم پیاده روی اربعین، ظرفیتی بسیار مناسب در جهت ساختن ساحتی است که مخالف فرآیندهای جهان معاصر است و این ساحت انسانی فراتر از ساحت اسلامی است.

اکثر زائران راهپیمایی اربعین شیعه هستند ولی این پدیده انحصار به شیعیان ندارد و این حضور پررنگ شیعیان ساحت انسانی را تحت الشعاع قرار نمی دهد و همه انسان ها از این ظرفیت بسیار مهم می توانند استفاده کنند.

رسا: چگونه ظرفیت راهپیمایی اربعین می تواند سبب تمدن سازی بر اساس منویات رهبر معظم انقلاب شود؟

اگر به وجه انسانی پدیده اربعین توجه شود، پدیده اربعین کنش تعارفی است؛ خدای متعال در آیه 13 سوره حجرات که یکی از غرر آیات قرآنی است و چهار چوب مفهومی برای فهم پدیده های اجتماعی را در اختیار انسان قرار می دهد، می فرماید که ما شما را متنوع آفریدیم.

این آیه شریفه اشاره به تنوع در ساختار درونی انسان دارد و میل به انشعاب و گسستن در وجود انسان را همراه میل به پیوستگی در نهاد انسان را بیان می کند و  امیال متضاد جزئی از سرشت انسان را معرفی می کند.

خروجی میل به گسست و انشعاب که در وجود انسان قرار داده شده است، پدید آمدن گروه های انسانی در قالب شعوب، ملت ها و گروه های اجتماعی گوناگون است و نتیجه میل به پیوستگی، اتصال و اقبال به همدیگر  و شکل گیری گروه های به هم پیوسته و قبائل است و خداوند ساختار وجودی انسان را اینگونه آفریده است.

تنوع و گوناگونی انسان ها در قالب قبائل و گروه ها به اراده خداوند است و این مسئله پدیده ای نیست که تاریخ آن را فراهم کرده باشد؛ هدف خداوند از این تنوع ها این است که ما کنش تعارفی داشته باشیم یعنی تعامل بالمعروف و تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى داشته باشیم.

در پیاده روی اربعین به بهترین شکل، کنش تعارفی شکل می گیرد و همه زائران تمام تلاش‌ خود را می کنند که به هر شکل ممکن در لایه های گوناگون کنش تعاونی را مجسم و متجلی کنند و از کمک کردن به همدیگر و پذیرفتن سختی ها، ایثارگری و همیاری در پیاده روی اربعین استقبال می کنند.

کنش تعاونی، امت ساز است یعنی کنش تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى، کنشی امت ساز است و مراسم باشکوه اربعین این کنش را به شکل بسیار واضحی قابل رؤیت می کند؛ یکی از ویژگی های خاص و ممتاز اربعین این است که صحنه های باشکوه را به نمایش می گذارد.

تعاملات انسان عراقی بیشتر با خود انسان است و در ذیل توجهات امام علیه السلام تمام توجه انسان عراقی به خود زائرین می باشد به اندازه ای که گویا زائرین با یکدیگر  تعامل دارند، اما زائرین ایرانی بیشتر به امام علیه السلام توجه دارند و به زائرین دیگر کمتر توجه دارند.

در کشور عراق زائر شأن و جایگاه بسیار بالای دارد و همه خدمت موکب‌دار و مهمان‌پذیران در خدمت زائر قرار می گیرند، جهت گیری موکب داران به سمت زائرین است و تعاملات انسانی به شاسته ترین شکل صورت می گیرد و اتفاقا جامعه ایمانی داری اینگونه کنش ها است و این کنش های تعارفی امت را می سازد.

کنش هایی که انسان ها را در مسیر تقوا و کمک به هم‌نوع قرار می دهد، امت انسانی را تشکیل می دهد که مقدمه ای برای تشکیل تمدن فراگیر اسلامی است و این مراسم با شکوه اربعین زمینه ساز وقوع تمدن انسانی، اسلامی می باشد.

رسا: چگونه راهپیمایی اربعین می تواند باعث بیداری اسلامی و بالا بردن روحیه استکبار ستیزی شود؟

وجه کنش تعارفی دقیقا در مقابل کنش تعارضی است و وقتی شما کنش تعارفی داشته باشید سویه دیگر این است که در مقابل شیاطین گوناگون باشید که می خواهد تعارض و تقابل در روابط بین انسان ها حاکم باشد و با فضایل و ارزش های انسانی، الهی مخالفت دارند.

اولین شیطان به تعبیر روایات دشمن درون است و استکبار ستیزی باید در لایه های عمیق‌تر رخ دهد و همچنانکه قیام سیدالشهداء در ساحت انفسی و آفاقی ماهیت استکبار ستیزانه دارد، حضور در پیاده روی اربعین این روحیه مبارزه با استکبار ستیزی را باید در وجود انسان ها تقویت کند.