۲۰ نکته درباره اهمیت نهج البلاغه

به گزارش خبرنگار گروه سیره امامین انقلاب خبرگزاری رسا، نهج البلاغه یکی از منابع مهم شیعه در ساحت بیانات امیرالمومنین علی علیه السلام است که نقشی مهم در تاریخ سازی و تمدن سازی نوین اسلامی دارد از همین رو مقام معظم رهبری تاکیدی ویژه بر انس با نهج البلاغه به عنوان چراغی در مسیر مقدمه سازی ظهور دارند. 

کتاب خود سازی و جامعه سازی

ما جامعه ى ایرانى متأسفانه قرنهاى متمادى از کتاب شریف و روشنگر مبین نهج البلاغه محروم بودیم. یک زندگى سعادتمند انسانى به لحاظ تمام ابعاد و با همه ى خصوصیات، از نهج البلاغه قابل درس گرفتن است. اگر بخواهیم خودمان و جامعه اى را که شایسته ى انسان است بسازیم و به اخلاق و خصال و عقاید نیکو و نشاط و امید و آینده نگرى و خودسازى شخصى دست یابیم و به وظایف و تکالیفمان عمل کنیم و جامعه اى سراپا عقل و حق داشته باشیم و با امید و جهاد و تلاش و پیروزى و موفقیت و بر مبناى یک فلسفه ى عالمانه و درست حرکت کنیم، مى بایست همه‌ى این درس‌ها را از نهج البلاغه بیاموزیم. [۱]

مکتب عرفان شیعه

خودسازى فردى و سازندگى زندگى اجتماعى براى انسان لازم است. البته نهج البلاغه یک ابعاد عرفانى هم دارد که من خود را کوچکتر از آن مى دانم که آن ابعاد را بفهمم و درک کنم. مجبورم به ظواهر آن کلمات اکتفا کنم و بگذرم. آن‌ها را هم اهل الله و مردمان عارف و انسان هاى حکیم و دل هاى آشنا با خدا مى توانند بفهمند. [۲]

حکمت از زبان علی

امیرالمؤمنین علیه السلام در سخنرانیهاى خود چه مى گوید؟ این امیرى که هم حاکم جامعه ى اسلامى است و هم پایه و مایه اى از حکمت دارد چه گفته است؟ بدیهى است که سخن او مطابق با نیازهاست و چیزى را که نیاز قطعى آن مرحله از تاریخ اسلام طلب مى کند مى گوید و ممکن نیست غیر از آن چیزى بگوید. ممکن نیست که آن طبیب حاذق دلسوز نسخه اى بنویسد که بیمار او به آن احتیاج ندارد. بنابراین ما از نسخه ى امیرالمؤمنین على علیه السلام یک چیز دیگر پیدا مى کنیم و آن وضعیت جامعه ى اسلامى آن روز است. [۳]

راه مبارزه با انحراف 

حقیقت دیگرى که وجود دارد و امروز ما را بیشتر از گذشته به نهج البلاغه مشتاق و محتاج مى کند این است که در طول تاریخ اسلام، متاسفانه با انحرافى که از کج فهمى و جهالت از یک سو، و غرض ورزى و دشمنى از سوى دیگر حاصل شده است، در آنچه که از معارف اسلامى در اختیار ماست سردرگمی هایى داشته ایم. [۴]

بر روی نهج البلاغه تحقیق کنید

با این که مدت هاست تا حدود زیادى نهج البلاغه از فراموشى بیرون آمده و نام آن به گوش مردم رسیده و به نحوی در دسترس مردم قرار گرفته است، ولى باز اعتقاد دارم که در اطراف این کتاب باید تحقیقات علمى و همه جانبه اى انجام بگیرد. البته کارهایى که تاکنون انجام گرفته و شمه اى از آن‌ها در کتابنامه ى نهج البلاغه درج شده است، قابل توجه و سزاوار تقدیر و تشکر مى باشد. [۵]

گنجینه معرفت

درباره ى توجهى که باید به نهج البلاغه پیدا کنیم، مى خواهم هشدار بدهم: ما این توجه را امروز کم داریم، مثل این که نمى دانیم چه گنجینه ى معرفت بى پایانى در این کتاب وجود دارد، یا هنوز براى مردم ما  حتى محققین اهمیت دستیابى به منبع عظیم این کتاب بى نظیر، به طور کامل کشف نشده است. [۶]

قدر نهج البلاغه را بدانید

محققان، نهج البلاغه را براى این زمان بسیار قدر بدانند. حقیقت این است که اگر ما امروز هزاره ى نهج البلاغه را مى گیریم، باید بدانیم که این کتاب عزیز از این هزار سال اقلا نهصد و پنجاه سال را در انزوا و سکوت بوده است. جز دانشوران و خواص، کسى از نهج البلاغه نامى نمى دانست. [۷]

رکن پیروزی انقلاب

این انقلاب در سایه ى آموزش هاى امیرالمؤمنین علیه السلام و با اتکا به قرآن و نهج البلاغه، به پیروزى رسیده است. امروز تقریبا همان جامعه‌ى اسلامى و علوى تشکیل شده و تقریبا همان شرایط در بیشتر ابعاد در جامعه و کشور ما حاکم است. امروز روز استفاده هر چه بیشتر از نهج البلاغه است. [۸]

روزگار نهج البلاغه 

امروز شرایطى مشابه شرایط حکومت دوران امیرالمؤمنین علیه السلام است. پس روزگار، روزگار نهج البلاغه است. امروز مى شود از دیدگاه دقیق و نافذ امیرالمؤمنین علیه السلام به واقعیتهاى جهان و جامعه نگاه کرد و بسیارى از حقایق را دید و شناخت و علاج درد‌ها را پیدا کرد. همین است که به نظر ما امروز بیش از همیشه به نهج البلاغه محتاج تریم. [۹]

گنجینه تمام نشدنی

امروز براى ما نهج البلاغه از جهات مختلفى است. تاءکید مى کنم که این کتاب، گنجینه ى بى نظیر و تمام نشدنى است و امروز هم بیشتر از همیشه ملت و جامعه ى اسلامى ما به آن نیازمند است. [۱۰]

تالی تِلو قرآن

انس با قرآن و نهج البلاغه چیز عجیبى است. نهج البلاغه واقعا تالى تِلوِ قرآن است. انسان وقتى با نهج البلاغه یا با صحیفه سجادیه انس پیدا مى کند مى بیند که چیزهاى نابى از اسلام در اختیار دارد. [۱۱]

درسِ همیشه‌ی بشریت

ایمان مخلصانه، جهاد فداکارانه، ذوب شدن در امر و نهی الهی، اطاعت و عبودیت مطلق در مقابل خداوند، بی‌اعتنایی به زخارف دنیوی و جهات مادی، رحم و انصاف و عدالت نسبت به عموم مردم، نگاه عطوفت‌آمیز به مظلومان، به ضعیفان، به مستضعفان، ایستادگی و قاطعیت در مقابل دشمنان دین، رفتن به دنبال وظیفه در همه‌ی شرائط و با هرگونه سختی و دشواری؛ اینها کلمات حکمت‌آمیزی است که بشر دیروز و امروز و فردا به این کلمات نیازمند است. نهج‌البلاغه‌ی امیرالمؤمنین عليه الصلاة و السلام درسِ همیشه‌ی بشریت است. این شخصیت ظاهری امیرالمؤمنین علیه ‌الصّلاة و السّلام است که چشم کوته‌بین ما می‌تواند آن را ببیند و حس کند و زیبایی‌های آن را ادراک کند. ابعاد معنوی و قدسی و ملکوتی، مخصوص قدیسین و مخصوص صدیقین است، که آنها می‌بینند؛ و چشم‌های ما توانایی ندارد که مانند اولیاءاللَّه و بندگان مقرب الهی آنها را درک کنند. [۱۲]

قبله امید فکری

براى من خیلى دلنشین بود، اگر این توفیق را پیدا مى کردم که مثل یکى از شما در جلسات این کنگره ارزشمند شرکت فعال بکنم و مانند همیشه که نهج البلاغه یکى از قبله هاى امید فکرى ما بود و بسیارى از اوقاتمان به مطالعه ى آن مى گذشت و در حوزه ى تدریس و تدرس و فکر و مطالعه ى ما جایگاه عمده اى داشت، در این محفل شریف علمى و ارزشمند هم مانند یک جستجوگر از اعماق این اقیانوس عظیم بحثى را بررسى مى کردم و همه روزه در جلسات آن حاضر مى شدم. [۱۳]

گنجینه معرفت بی پایان

درباره توجهى که باید به نهج البلاغه پیدا کنیم، مى خواهم هشدار بدهم ما این توجه را امروز کم داریم، مثل این که نمى دانیم چه گنجینه معرفت بى پایانى در این کتاب وجود دارد، یا هنوز براى مردم ما -حتى محققین- اهمیت دستیابى به منبع عظیم این کتاب بى نظیر، به طور کامل کشف نشده است. عواملى که در درون جامعه به وجود مى آید و جامعه را به ضعف انحطاط دچار مى کند و موجب زوال جامعه و دولت حق مى شود، در قرآن و حدیث شمرده شده است. اگر قرآن و نهج البلاغه و احادیث را مطالعه کنیم، خواهیم دید که خداى متعال و اولیاى معصومین این موضوع را بسیار مهم دانسته اند و به قدر کافى به ما مردم درباره ى آن توصیه کرده اند و راه و چاه را نشان داده اند. [۱۴]

اوج هنر و زیبایی

سخن او (علی) نهج‌البلاغه است؛ فصیح‌ترین کلام آدمی در میان عرب. نهج‌البلاغه اوج هنر و اوج زیبایی است؛ زیبایی لفظ و زیبایی معناست. انسان مبهوت می‌ماند! هیچ شاعر بزرگ عرب، هیچ نویسنده‌ی هنرمند عرب، نتوانسته بگوید که من از مراجعه‌ی به نهج‌البلاغه بی‌نیازم. [۱۵]

علی آن است که در نهج‌البلاغه است

يکی دیگر از خصوصیّات و شاخصه‌های حکومت امیرالمؤمنین تقواست. ببینید؛ این‌ها هر کدام یک پرچم است، هر کدام یک علامت است. تقوا یعنی چه؟ یعنی آن شدّت مراقبتی که انسان در اعمال شخصی خود از راه حق هیچ تخطّی نکند؛ این معنی تقواست. یعنی کاملاً مراقب خود باشد. در دست زدن به پول مراقبت کند؛ در دست زدن به آبروی انسان‌ها مراقبت کند؛ در گزینشها مراقبت کند؛ در طرد کردنها مراقبت کند؛ در حرف زدن مراقبت کند که برخلاف حق سخنی نگوید. یعنی شدّت مراقبت. شما نهج‌البلاغه را نگاه کنید، پُر است از این مطالب. حالا متأسفانه در بین بعضی‌ها معمول شده که هر غلطی می‌خواهند بکنند، به اسم این که امیرالمؤمنین این‌گونه بود و امیرالمؤمنین این طوری عمل می‌کرد، انجام می‌دهند. به چه دلیل؟ از کجا؟ امیرالمؤمنین در نهج‌البلاغه است. امیرالمؤمنین در روایات فراوانی است که از آن بزرگوار و اولاد طاهرینش باقی مانده است. کو این چیزهایی که بعضی می‌گویند علی این طور بود، علی آن طور بود!؟ نخیر؛ علی آن است که در نهج‌البلاغه است. شما نهج‌البلاغه را از اوّل تا آخر نگاه کنید! سرتاپای نهج‌البلاغه تحریضِ بر تقواست؛ دعوت به تقوا و پرهیزکاری است. تا انسان پرهیزکار نباشد نمی‌تواند اقامه دین خدا کند. آلوده دامانی بد دردی است. آلوده بودنِ دل انسان به گناه، نمی‌گذارد انسان حقیقت را درک کند، چه برسد به این که دنبال حقیقت حرکت کند.[۱۶]

حقیقت ایدئولوژی اسلام

امیرالمؤمنین علیه السلام در نهج البلاغه درباره ى توحید، نبوت، امامت، قیامت و معاد و قدرت خدا و مسایل اعتقادى بحثهاى مفصلى کرده اند که اگر اندیشمندان فقط به ترجمه ى درست و توضیح مختصر همین مطالب بپردازند، حقایق بسیارى از ایدئولوژى اسلام در اختیار ذهن و دل شنوندگان و خوانندگان قرار خواهد گرفت. على علیه السلام در این خطبه‌ها به فکر آن است که مغز‌ها را بسازد و هدایت کند. [۱۷]

عامل هراس دشمنان

اگر قرار باشد همین طورى که شما دارید با دین و قرآن و نهج البلاغه و اسلام خودتان را آشنا مى کنید، پیش بروید، پایه هاى امپراطوری هاى زر و زور در دنیا به وسیله ى شما متزلزل خواهد شد؛ لذا از شما مى ترسند. [۱۸]

تجسم امیر المومنین

در حقیقت نهج البلاغه شخصیت خطى و رسمى امیرالمؤمنین است؛ یعنى على علیه السلام خود نهج البلاغه‌ى مجسم است و این یکى دیگر از خصوصیات امیرمؤمنان است. به آنچه که مى گوید عمل مى کند و آنچه را که مى خواهد در زندگى خود پیاده مى کند. شخصیت امیرالمؤمنین خود، کلمه به کلمه و سطر به سطر تفسیر نهج البلاغه و قرآن است؛ لذا شما وقتى نهج البلاغه را مى خوانید، هم تاریخ و زندگى على علیه السلام را دانستید و هم اسلام را شناختید. [۱۹]

احیاگر باشید

همان طور که مسلمان‌ها خودشان را موظف مى دانند با قرآن انس پیدا کنند و ندانستن قرآن را براى خود نقص مى شمارند، ندانستن نهج البلاغه هم باید نقص به حساب بیاید. این کتاب وقتى در کنار قرآن قرار بگیرد، یقینا تالىِ قرآن است، یعنى ما دیگر کتابى نداریم که داراى این حد از اعتبار و جامعیت و قدمت باشد؛ لذا احیاى نهج البلاغه فقط وظیفه ما شیعیان نیست، بلکه وظیفه ى همه ى مسلمانهاست، یعنى هر کس على بن ابى طالب علیه السلام را قبول دارد و مسلمان است -، چون در اسلام کسى نیست که این بزرگوار را قبول نداشته باشد - به عنوان احیاى یک میراث بى نظیر اسلامى باید نهج البلاغه را زنده کند؛ و این احیا نه فقط به معناى کثرت چاپ - که زیاد هم چاپ شده - بلکه به معناى کار کردن و تحقیق کردن در زمینه ى آن است. همچنان که در زمینه ى قرآن کریم کار شده و تفسیرهاى زیادى نوشته شده است، درباره ى نهج البلاغه هم باید این کار‌ها انجام گیرد. همان طور که قرآن خوانده مى شود، نهج البلاغه هم باید خوانده شود؛ چون تالى و دنباله ى قرآن است. همان طور که مسلمان‌ها خودشان را موظف مى دانند با قرآن انس پیدا کنند و ندانستن قرآن را براى خود نقص مى شمارند، ندانستن نهج البلاغه هم باید نقص به حساب بیاید. [۲۰]

[۱] بیانات در جمع دانش آموزان شرکت کننده در مسابقات نهج البلاغه (۱۳۶۵/۰۵/۳۰)

[۲] بیانات در جمع دانش آموزان شرکت کننده در مسابقات نهج البلاغه (۱۳۶۵/۰۵/۳۰)

[۳] بیانات در کنگره پنجم نهج البلاغه (۱۳۶۴/۰۱/۱۹)

[۴] بیانات در کنگره چهارم نهج البلاغه (۱۳۶۳/۰۱/۲۶)

[۵] بیانات در کنگره چهارم نهج البلاغه (۱۳۶۳/۰۱/۲۶)

[۶] بیانات در کنگره پنجم نهج البلاغه (۱۳۶۴/۰۱/۱۹)

[۷] بیانات در کنگره هزاره نهج البلاغه (کنگره اول) (۱۳۶۰/۰۲/۲۹)

[۸] بیانات در کنگره چهارم نهج البلاغه (۱۳۶۳/۰۱/۲۶)

[۹] بیانات در کنگره چهارم نهج البلاغه (۱۳۶۳/۰۱/۲۶)

[۱۰] بیانات در کنگره پنجم نهج البلاغه (۱۳۶۴/۰۱/۱۹)

[۱۱] بیانات در کنگره پنجم نهج البلاغه (۱۳۶۴/۰۱/۱۹)

[۱۲] بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم در سالروز میلاد امیرالمؤمنین(ع) (۱۳۸۵/۰۵/۱۷)

[۱۳] بیانات در کنگره چهارم نهج البلاغه (۱۳۶۳/۰۱/۲۶)

[۱۴] بیانات در کنگره هزاره نهج البلاغه (کنگره اول) (۱۳۶۰/۰۲/۲۹)

[۱۵] بیانات در خطبه‌های نماز جمعه‌ی تهران (۱۳۷۸/۱۰/۱۰) 

[۱۶] بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم (۱۳۸۱/۰۶/۳۰)

[۱۷] بیانات در کنگره چهارم نهج البلاغه (۱۳۶۳/۰۱/۲۶)

[۱۸] بیانات در جمع دانش آموزان شرکت کننده در مسابقات نهج البلاغه (۱۳۶۵/۰۵/۳۰)

[۱۹] بیانات در کنگره چهارم نهج البلاغه (۱۳۶۳/۰۱/۲۶)

[۲۰] بیانات در کنگره پنجم نهج البلاغه (۱۳۶۴/۰۱/۱۹)