شرایط برای قیام علیه رضاخان در دوره شیخ عبدالکریم مهیا نبود
به گزارش سرویس سیاسی خبرگزاری رسا، دکتر موسی حقانی، رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر، در نشست علمی «زمینهها و بسترهای سیاسی و فرهنگی حوزه علمیه قم» طی سخنانی گفت: اگر بخواهیم تکاپوی روحانیت شیعه را در عرصه سیاسی و فرهنگی مورد بررسی قرار بدهیم، باید به شرایط و اوضاع زمانه توجه ویژه کنیم؛ به این معنا که هر دورهای شرایط خاصی دارد و امکانات منحصر به خودش را هم در اختیار یک مجتهد فعال شیعه میگذارد.
وی ادامه داد: قطعا دوران میرزای شیرازی با دوران مرحوم سید مجاهد هم از جهت وضع ایران، هم موقعیتی که استعمار توانسته بود در کشور ما پیدا کند و هم ظرفیتی که برای اقدام سیاسی در اختیار مرجعیت شیعه است، با یکدیگر تفاوت زیادی دارد. یا مرحوم آیت الله بروجردی یا مرحوم آشیخ عبدالکریم حائری زمانه و شرایطش خاص بود و امکاناتش هم منحصر در همان مقطع بود. نه بسط ید آخوند خراسانی را داشت، از این جهت که فتوا بدهد، ستارخان و باقرخان بیایند و عشایر قیام کنند که توقع داشته باشیم مرحوم آشیخ عبدالکریم بیاید و فتوا بدهد و عشایر ایران قیام کنند. اصلا عشایری به آن معنا وجود نداشت و سرکوب گستردهای صورت گرفته بود که از سال ۱۳۰۳ تا سال ۱۳۱۷ ادامه داشت.
دکتر حقانی گفت: مثلا آیتالله بروجردی حول و حوش سال ۱۳۰۶ش خودش حامل پیام مراجع نجف برای قیام برای عشایر است؛ یعنی امکانی هست و مرحوم آسید ابوالحسن اصفهانی و مرحوم میرزای نائینی وقتی دست رضاخان برایشان رو میشود، پیام میدهند و مرحوم آیتالله بروجردی یکی از حاملان این پیام است و دستگیر هم میشود، چون برخی گزارش حرکت ایشان از نجف را به تیمورتاش میدهند ــ اسناد اینها منتشر شده است ــ و متأسفانه مرحوم آیتالله بروجردی دستگیر میشود و پیام هم نمیرسد. آن امکانی که مرحوم آخوند خراسانی داشت مرحوم آسید ابوالحسن اصفهانی نداشت. مرحوم نائینی هم که در مشروطه با مرحوم آخوند همراه بود نداشت. شخصیتی تا پایان مشروطه هست، ولی در جایی امکانی دارد که در جای دیگر ندارد. اگر مرحوم آخوند میتوانست به تهران بیاید و آن مرگ مشکوک حادث نمیشد شاید باز امکانات مرجعیت شیعه فراتر از اینی بود که مرحوم آیتالله نائینی یا مرحوم آیتالله سیدابوالحسن اصفهانی با آن مواجه شدند. نمیتوان شرایط زمانه و امکاناتی را که در اختیار یک مرجع قرار دارد نادیده گرفت.
رئیس پژوهشکده تاریخ معاصر ادامه داد: مرحوم آیتاللهالعظمی بروجردی در سال ۱۳۱۸، ۱۳۱۹ حوزه را با سیصد نفر تحویل گرفت؛ یعنی کل استادان و طلبهها سیصد نفر بودند. رضاخان بعضی از حوزهها را تعطیل کرد. دوره رضاخان چه ضدیتی با روحانیت شیعه و حوزههای علمیه وجود داشت. بعضیها از مرحوم آشیخ عبدالکریم حائری توقع دارند یا اینگونه استنباط میکنند که اگر ایشان علیه رضاخان قیام نکرد پس سیاسی نیست؛ درحالیکه باید توجه داشت که اساسا شرایط برای قیام مهیا نیست.
منبع: پژوهشکده تاریخ معاصر