دستاوردهای صنعتی و کشاورزی انقلاب اسلامی

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، ایجاد نظام ولایی(مردم‌سالاری دینی)، حل بحران مشارکت سیاسی، گسترش معنویت و اخلاق، از بین بردن ماهیت طبقاتی دولت در ایران، ایجاد نسبی برابری فرصت‌ها، قطع نفوذ خارجی و تأمین استقلال ملی، پاسداشت آزادی بیان و انجمن و دستیابی به دانش‌های راهبردی از مهمترین دستاوردهای بنیادین و معنوی انقلاب اسلامی است که به هیچ‌وجه کمتر از دستاوردهای مادی و ملموس آن نیست.

مجموع این دستاوردها از یک سو به انسانی‌تر شدن شرایط زندگی در کشور کمک کرده و از سوی دیگر، درجه‌ی اعتماد به نفس، خودباوری و حتی خودشکوفایی ملی در ایران را ارتقا داده است. براین اساس، اگر امروز در حوزه‌های دفاعی و علمی، جوانان این مرزوبوم، مرزهای دانش را جابجا کرده‌اند، این در سایه‌ی خودباوری و اعتماد به نفسی است که موتورمحرکه آن انقلاب اسلامی است.

طی سال‌های بعد از انقلاب افزایش قابل‌توجهی در دسترسی به خدمات اساسی و لوازم خانگی رخ داده، به طوریکه باوجود گسترش شهرنشینی که اغلب به افزایش اجاره‌نشینی منجر می‌شود، مالکیت مسکن همچنان بالا باقی مانده و مساحت سرانه خانه‌ها افزایش یافته است(به استثنای سه سال اخیر)، شکاف شهری – روستایی در دسترسی به خدمات اساسی مانند آب، برق، گاز، تلفن، راه، بهداشت و درمان و... به طور چشم‌گیری کمتر شده است و در نهایت، شکاف نهایی میان مناطق روستایی و شهری نیز کمتر شده است.

دستاوردهای صنعتی و کشاورزی

حوزه صنعت

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، تحولات حوزه صنعت نیز دچار تحول شد که در اینجا به عنوان نمونه به چند صنعت پایه در کشور اشاره می‌شود.

 تولید فلزات اساسی: فلزات اساسی ازجمله مهمترین بخش‌های مهم صنعتی هستند که در اینجا به عنوان نمونه به تحول در تولید دو مورد از اساسی‌ترین و زیربنایی‌ترین این فلزات اشاره می‌شود.

 آلومینیوم: «شرکت آلومینیوم ایران» در سال 1346 توسط سه شرکت ایرانی، پاکستانی و آمریکایی در اراک تأسیس شد. عملیات اجرایی و نصب تأسیسات در سال 1348 شروع و در 23 اردیبهشت ماه 1351 با دو خط تولید و ظرفیت 45 هزار تن در سال به بهره‌برداری رسید. با احداث این کارخانه، ایرالکو به اولین تولیدکننده انواع شمش آلومینیوم در ایران و منطقه خاورمیانه تبدیل گردید.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و خروج کارشناسان آمریکایی و افزایش مصرف آلومینیوم در ایران، خطوط تولید کارگاه بدست متخصصان ایرالکو احیا و از دو خط به پنج خط در سال 1370 افزایش یافت و ظرفیت تولید آلومینیوم به 120 هزار تن در سال رسید.  براساس آمار سال 1396، عملکرد تولید آلومینیوم در سه واحد بزرگ ایرالکو، المهدی و هرمزال 305 هزار و 501 تن بود ؛ یعنی نسبت به قبل از انقلاب، رشد حدود هفت برابری داشته است.

 فولاد: براساس اطلاعات منتشرشده در سالنامه‌ی آماری 2020 انجمن جهانی فولاد(World Steel Association)، ایران با تولید حدود 6/25 میلیون تن فولاد در سال 2019، دومین تولیدکننده فولاد در سطح منطقه است و از این جهت، فاصله‌ی معناداری با سایر کشورهای منطقه دارد.  نزدیک‌ترین آمار تولید سالانه‌ی‌ فولاد در منطقه به رقم تولیدی کشورمان، مربوط به عربستان است؛ با رقم حدود 5/5 میلیون تن.

 سیمان

 توسعه کارخانه‌های سیمان یکی از اولویت‌های برنامه‌های اول تا پنجم عمرانی قبل از انقلاب بوده است، به گونه‌ای که در پایان سال 1357، 12 شرکت سیمانی، 15 کارخانه سیمان وجود داشت و ظرفیت اسمی کوره‌ها به 7/7 میلیون تن در سال و ظرفیت پروژه‌های در دست اقدام به 9 میلیون تن در سال رسیده بود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ظرفیت تولید سیمان در کشور بتدریج سیر صعودی به خود گرفت؛ در سال 1365، کل ظرفیت تولید سیمان کشور به نزدیک 17 میلیون تن رسید.

در برهه‌ها‌ی بعدی ، مصرف بالای سیمان در کشور به دلایلی چون بازسازی خرابه‌های ناشی از جنگ، رشد جمعیت، افزایش ساخت و سازها و...، همواره کمبود عرضه‌ی سیمان در کشور وجود داشت تا اینکه در سال 1378، تولید سیمان، ظرفیت و توانایی پاسخگویی به نیاز و مصرف داخلی را پیدا کرد. پس از سال 1382 نیز صنعت سیمان در کشور به میزان چشم‌گیری رشد کرد، به طوری که از 1383 تا 1395، ظرفیت سیمان کشور با 156 درصد رشد، از 6/32 میلیون تن به 5/83 میلیون تن در سال رسید. در سند چشم‌انداز کشور در افق 1404 نیز کسب جایگاه سوم جهانی با ظرفیت تولید سالانه 120 میلیون تن و رتبه اول در صادرات جهانی برای صنعت سیمان کشور تعیین شده است که باتوجه به ظرفیت‌سازی‌های صورت گرفته در این حوزه، تحقق آن دور از انتظار نیست.

جالب آنکه در مقیاس جهانی، بنا به آمار سال 2015، ایران هفتمین تولیدکننده‌ی سیمان در سطح جهان می‌باشد؛ در سطح منطقه، تنها ترکیه، آنهم با اختلاف جزئی، رتبه‌ی بهتری در تولید سیمان، نسبت به ایران دارد. عربستان در این رتبه‌بندی، در جایگاه 12 و مصر در جایگاه 13 قرار دارند. سایر کشورهای منطقه نیز جایگاه قابل‌ذکری ندارند.

کاشی و سرامیک:  قبل از هر چیز، توجه به دو نکته مهم درباره‌ی وضعیت تولید کاشی و سرامیک در زمان رژیم شاه ضروری است؛ اول اینکه میزان استفاده از کاشی و سرامیک در آن برهه، کم بوده و به هیچ وجه قابل‌مقایسه با شرایط کنونی نیست و دوم اینکه بخشی از مصرف داخلی کاشی و سرامیک کشور؛ یعنی سالانه حدود 5/1 میلیون متر مربع، از کشورهای ایتالیا و اسپانیا وارد می‌شد.

با این حال، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، توسعه‌ی این صنعت، روند رو به رشدی به خود گرفت، به گونه‌ای که تا سال 1379، ظرفیت تولید کاشی و سرامیک کشور، به حدود 20 میلیون متر مربع در سال رسید. در برنامه سوم توسعه به ارتقای توان تولیدی صنعت کاشی و سرامیک توجه جدی شد، به گونه‌ای که فقط در دو سال اول اجرای این برنامه(1381 و 1382) برای تولید بیش از 500 میلیون متر مربع کاشی و سرامیک، مجوز صادر شد که بیش از 220 میلیون متر مربع آن، وارد فاز اجرایی شد. طبق آمار سال 2015، ایران در تولید کاشی و سرامیک، با تولید سالانه 320 میلیون متر مربع، در زمره‌ی 10 کشور برتر در تولید کاشی و سرامیک قرار دارد.  ظرفیت تولید در این بخش، اکنون بالغ بر 400 میلیون متر مربع است.

 محصولات پتروشیمی: تولید محصولات پتروشیمی از یک میلیون و ۶۰۴ هزار و ۱۰۰ تن در سال ۱۳۵۷  به بیش از 53 میلیون و 630 هزار تن محصول پتروشیمی و فرآورده پلیمری در سال 1396 رسیده است؛  یعنی تولید محصولات پتروشیمی در کشور بیش از 30 برابر شده است. جالب آنکه در این حوزه، به خودکفایی بالای 90 درصدی رسیده‌ایم و این در حالی است که عربستان سعودی، به خودکفایی پنج درصدی هم نرسیده است.

در مجموع، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، سهم صنعت در تولید ناخالص ملی از 18 درصد به 4۰ درصد رسیده و صادرات غیر نفتی ایران از ۵۴ میلیون دلار به ۳۱ میلیارد دلار؛ یعنی ۵۷ برابر افزایش یافته است.  در همین زمینه باید از رشد تولید ناخالص داخلی نیز یاد کرد. براساس اطلاعات منتشر شده توسط بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی ایران از رقم زیر 100 میلیارد دلار در سال 1357، به حدود 440 میلیارد دلار در سال 1396 رسیده است. این رقم در سال 1357، 90 میلیارد دلار بوده است.  البته در سال‌های اخیر با افت و خیزهایی مواجه بوده است، به گونه‌ای که در سال 1390، این رقم به 600 میلیارد دلار هم نزدیک شده بود.

ممکن است اکنون سؤال شود که چرا اکنون اثرات این پیشرفت‌ها را به طور ملموس در زندگی خود احساس نمی‌کنیم؟ اتفاقاً باید گفت که این پیشرفت‌ها به طور ملموس و محسوسی در زندگی آحاد جامعه نمایان است؛ به شرطی که وضعیت کنونی را با گذشته مقایسه کنیم. به عنوان مثال، ساخت و ساز مسکن در مقایسه با گذشته(قبل از انقلاب و حتی دو دهه اول انقلاب) رشد نمایانی داشته است و اگر پیشرفت‌ها در حوزه‌هایی چون تولید مصالح ساختمانی نبود، نیازهای فزاینده به مصالح ساختمانی براحتی تأمین نمی‌شد یا اینکه در حوزه‌ی محصولات غذایی و کشاورزی باید گفت که از ابتدای انقلاب تاکنون علی‌غم حدود دو نیم برابر شدن جمعیت کشور، اما هم‌اکنون انواع و اقسام مواد غذایی از قبیل میوه و سبزی و... در کشور به وفور یافت می‌شود.

کشاورزی

 کشاورزی از جمله بخش‌های اقتصادی است که پس از انقلاب اسلامی احیا شد؛ قبل از انقلاب بخش کشاورزی ایران تقریباً نابود و ایران به واردکننده بزرگ محصولات کشاورزی تبدیل شد، اما پس از انقلاب اسلامی، با توجه ویژه نظام به توسعه بخش کشاورزی، ایران به سمت خودکفایی در کالا‌های استراتژیک مثل گندم حرکت کرد. بر اساس اعلام وزارت جهاد کشاورزی، تولیدات محصولات کشاورزی ایران در سال 1396 به ۱۱۸ میلیون تن رسیده است. به این ترتیب، ۸۰ درصد از نیاز کشور از طریق تولید داخلی تأمین شده و خودکفایی ۸۰ درصدی در بخش کشاورزی ایجاد شده است.

بررسی جزئیات تولید کالاها حکایت از آن دارد که در سال‌های اخیر نیز تولید گندم همواره رقمی میان ۱۰ تا ۱۴.۵ میلیون تن بوده است. امسال نیز تا پایان آبان ماه و پایان سال زراعی، ۹ میلیون و ۶۰۰ هزار تن گندم خرید تضمینی شده است. تولید سایر کالاهای اساسی نیز از وضعیت خوبی برخوردار بوده است. بر اساس اعلام معاونت بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی، در سال ۹۶ رکورد تولید شکر در ۱۲۰ سال گذشته زده شد. براین اساس، دو میلیون و ۱۵ هزار تن شکر تولید شد، در حالی که نیاز کشور به این محصول ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تن است.

در مجموع، ایران به لحاظ جمعیتی در رتبه ۱۸ جهان قرار دارد، اما در تولید ۲۱ محصول کشاورزی رتبه‌های تک رقمی را بین کشورهای جهان به خود اختصاص داده است. بر اساس گزارش فائو، ایران در زمینه تولید ۳۰ محصول مهم کشاورزی جزو ۲۰ کشور نخست دنیا قرار گرفته که نشان دهنده ضریب بالای امنیت غذایی و خوداتکایی این کشور در تأمین نیازهای غذایی ساکنان خود است. ایران در زمینه تولید دو محصول مهم خرما و پسته رتبه ۲ جهان را داراست. رتبه سوم جهان در زمینه تولید گیلاس، خربزه، هندوانه، گردو، بادام و زردآلو نیز به ایران اختصاص دارد. در زمینه تولید خیار، انجیر و کیوی نیز ایران در رتبه چهارم جهان قرار گرفته است. رتبه پنجم بزرگ‌ترین تولید کننده هلو، پیاز و بادمجان نیز به ایران اختصاص دارد. در حوزه تولید سیب درختی و اسفناج رتبه ششم جهان، در زمینه تولید قارچ و گوجه فرنگی رتبه هفتم، در زمینه تولید انگور، لیمو و پرتقال نیز رتبه نهم در دنیا به ایران اختصاص دارد. همچنین رتبه ایران در زمینه تولید چغندر قند و چای ۱۱، سیب زمینی ۱۳، جو و گندم ۱۵، کنجد ۱۶، سبزیجات ۱۹ و زیتون و توت فرنگی ۲۰ اعلام شده است.

این در حالی است که نسبت جمعیت شهرنشین به جمعیت روستایی کشور، بنا به سرشماری سال 1395، سه برابر است و در برهه‌ی قبل از انقلاب، حدود 53 درصد جمعیت کشور در روستاها ساکن بوده‌اند؛ یعنی افزایش تولید محصولات کشاورزی در حالی در ایران رخ داده است که به مرور زمان، از جمعیت‌ تولیدکننده محصولات کشاورزی در روستاها کاسته شده و در مقابل، بر جمعیت مصرف‌کننده در شهرها افزوده شده است.