تکلیف اساسی علم اقتصاد اسلامی/ تعریف نظام اقتصادی

به گزارش خبرنگار سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، در راستای برگزاری همایش ملی فلسفه فقه نظام‌ساز(با تأکید بر افکار و آرای شهید آیت‌الله محمدباقر صدر)، کرسی علمی با موضوع “نظام اقتصادی اسلام(چیستی، هستی و امکان استنباط آن)” دوشنبه مورخ ۲۳ آبانماه سال جاری توسط گروه اقتصاد پژوهشگاه به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

ارائه دهنده این کرسی علمی حجت الاسلام والمسلمین سیدحسین میرمعزی گفت: نظام اقتصاد اسلامی با دو مفهوم  نظام و دستگاه های اقتصادی مطرح شده است. در سابقه این ادبیاتی که در رابطه با نظام اقتصادی وجود دارد به این نحو که مطرح می شود جدید است و اولین کسی که به صورت رویکردی به این موضوع می پردازد، شهید صدر است.

عضو هیأت علمی گروه اقتصاد پژوهشگاه افزود: شهید صدر در دستگاه اقتصاد، مذهب و نظام را به جای هم استفاده می کند. ایشان بین مذهب و نظام تفاوتی قائل نبوده است. وی با بیان اینکه ابهاماتی در تعبیر ایشان وجود دارد چراکه بین مذهب و نظام تفاوتی قائل نبوده است؛ در اینجا این موضوع مطرح است که آیا این نظام اقتصادی یک ثابتاتی دارد و یا مذهب اقتصادی جهان شمول داریم یا نظام اقتصادی را باید براساس مذهب ساخت؟

وی ادامه داد: ما یک مذهب اسلامی داریم، یک نظام اقتصادی اسلامی داریم و یک علم اقتصادی اسلامی داریم و در اینجا بحث ما درباره نظام اقتصادی اسلام است.

عضو هیأت علمی گروه اقتصاد پژوهشگاه با بیان اینکه نظام اقتصادی یکی از زیرمجموعه های نظام اجتماعی است، گفت: اگر اثبات کنیم که نظام اقتصادی داریم که تعریف آن نظام رفتاری است در جهت اهداف که این در متن شریعت وجود دارد و در مقام اثبات هم قابل کشف است.

حجت الاسلام والمسلمین میرمعزی با ارائه تعریفی از نظام اقتصادی، خاطرنشان کرد: مجموعه رفتارها و روابط اسلامی در عرصه تولید، توزیع و مصرف در راستای اهداف که هماهنگ و سازگار هستند را نظام اقتصادی می گویند. شریعت در مقام ثبوت دارای چنین نظامی است. در این مقاله به دو روش مبانی اقتصادی اسلام را اثبات کرده ایم.

عضو هیأت علمی گروه اقتصاد پژوهشگاه تاکید کرد: چون اسلام دارای اخلاق و فقه ثابت است بنابراین دارای نظام رفتارها و روابط است و باید بدانیم نظام رفتارها و روابط با نظام احکام چه تفاوتی دارد؟ این بحث مهمی است. درحالیکه به درستی به آن توجه نشده است. بنابراین فهم این مساله برای بسیاری مشکل است.

وی با بیان اینکه رفتارها و روابطی که می گوییم ضوابطش در فقه گفته شده است، ‌خاطرنشان کرد: اگر احکام و اخلاق باهم متفاوت باشند مجموعه رفتارها و روابط در کنار هم چگونه منجر به اهدافی مثل نظام اقتصادی اسلام می شود؟ رفتارها و روابطی که در چارچوب اخلاق شکل گرفته است.

این عضو هیأت علمی گروه اقتصاد پژوهشگاهادامه داد: در مقام ثبوت ما نظام رفتاری داریم و در مقام اثبات هم که چون مکلف به اجرا هستیم و مکلف به این هستیم که اسلام را در خارج پیاده کنیم، مکلفیم به اینکه نظام اقتصادی را که در مقام ثبوت اثبات کردیم که هست در مقام اجرا هم اجرا کنیم. اگر ما مکلفیم باید فهم کنیم و اگر فهم کنیم باید ابلاغ شده باشد و امکان استنباطش وجود داشته باشد. تحقق احکام در خارج بدون تحقق نظام اخلاقی میسر نمی باشد. از این راه هم اثبات کنم که احکام را در خارج پیاده کنیم و تحقق احکام در خارج بدون فهم نظام اقتصادی و طراحی و اجرای نظام اقتصادی ممکن نیست بنابراین نیازمند به فهم هستیم. چون مکلف به پیاده سازی هستیم مکلف به فهم هستیم و بنابراین خداوند باید به ما ابلاغ کرده باشد.

وی با بیان اینکه راه های تحقق این نظام را در مراحل ۵ گانه علم اقتصاد اسلامی می دانیم، گفت: یکی از تکالیف علم اقتصاد اسلامی آن است که نظام اقتصادی مطلوب را تحلیل کرده و اثبات کند نظام اقتصادی مطلوب کارآمد است و به سمت اهداف حرکت می کند. در گام دوم نظام ثابت جهان شمول را بومی کند و الگوی زمانی و مکانی از آن ایجاد کند و جهت تحقق این الگو در خارج راهبردشناسی کرده و به سیاست ها و راهبردهای مورد نظر برسد. در گام پایانی نیز از یک نظام جهان شمول به یک نظام عینی خارجی تحقق یافته برای کشور برسد که تبدیل نظام رفتارها به یک الگوی زمانی و مکانی و راه های تحقق این الگو هر کدام روش می خواهد.

در ادامه این نشست دکتر حسن آقا نظری و دکتر عطاالله رفیعی آتانی به عنوان منتقد به ارائه نظرات و دیدگاه های خود پرداختند.