کتاب «مراکز علمی و مؤسسات آموزشی شیعه» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، کتاب «مراکز علمی و مؤسسات آموزشی شیعه(در ایران و عراق تا پایان قرن پنجم هجری)» اثر قدرت الله گراوند است که به همت پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در 358 صفحه منتشر شد.

شناخت تاریخ تعلیم و تربیت شیعه امامیه از موضوعاتی است که به دلیل شناخت بیشتر مراکز علمی و مؤسسات آموزش شیعیان اثنی عشری و چگونگی فعالیت علمی و آموزشی پیروان این مذهب که همواره در زمان و مکان مورد نظر پژوهش در محدودیت بوده اند، اهمیت بسزایی دارد.

پژوهش حاضر با نگاهی به چگونگی نفوذ و گسترش تشیع در مناطق گوناگون و عوامل مؤثر بر آنها، فعالیت های آموزشی، مؤسسات و مراکز علمی شیعیان را بررسی کرده است.

نویسنده ضمن تبیین جایگاه تشیع در مناطق مختلف ایران و عراق، مراکز علمی و مؤسسات آموزشی و پژوهشی این مناطق را شناسایی کرده و نقش عالمان، دانشمندان، حاکمان، وزیران و امیران شیعه را در این توسعه علمی تبین کرده است.

این پژوهش به فعالیت های علمی شیعیان امامیه از آغاز تا پایان قرن پنجم هجری می پردازد و گسترده علمی این پژوهش، ایران و عراق است.

در این پژوهش از شیعه اثنی عشریه با اصطلاح «امامیه» نیز یاد می شود و منظور از امامیه در این پژوهش آن گروه از شیعیانی هستند که از خط امامت جدا نشده اند و قایل به امامت امامان اثنی عشریه(ع) شده اند؛ یعنی گروه های زیدیه، اسماعیلیه، فطحیه و دیگران که از خط امامت جدا شده اند، مد نظر این پژوهش نیست.

ساختار اثر

پژوهش حاضر یک مقدمه، سه فصل و یک نتیجه دارد. در مقدمه پژوهش محدوده مکانی و زمانی، همچنین محدوده مذهبی و فرقه ای پژوهش مشخص و معین شده است؛ پس از آن ضرورت تحقیق، سؤالات و فرضیات تحقیق، روش تحقیق و اهداف آن و پیشینه تحقیق، بررسی منابع و واژه شناسی عرضه شده است.

فصل اول با عنوان «مراکز علمی شیعه امامیه در ایران و عراق تا قرن پنجم هجری» دارای دو قسمت است: در قسمت اول، تشیع عراق و مراکز علمی آن برسی می شود؛ این بخش به نفوذ و گسترش تشیع در عراق و شهرهایی می پردازد که تشیع در آن فعالیت آموزشی داشته است. این قسمت با مرکز علمی کوفه شروع می شود و با مناطق شیعه نشین دیگر در عراق خاتمه می یابد. قسمت دوم به بررسی تشیع در ایران و مراکز علمی آن پرداخته است؛ در این قسمت ابتدا چگونگی نفوذ و گسترش تشیع در ایران بررسی شده و سپس به ذکر مراکز علمی آن به اجمال پرداخته شده که با مرکز علمی قم آغاز می شود و با مناطق شیعه نشین دیگر در ایران خاتمه می یابد.

فصل دوم با عنوان «مؤسسات آموزشی» در مقدمه این فصل به بررسی اجمالی مؤسسات آموزشی شیعه امامیه پرداخته می شود، پس از آن مؤسسات آموزشی گوناگونی مانند مکتبخانه، مؤسسه آموزشی مسجد، منازل علما، مجالس علم و علما، کتابخانه و دارالعلم و مؤسسه آموزشی مدرسه بررسی می شود.

فصل سوم پژوهش حاضر به «منابع مالی و هزینه ای مؤسسات آموزشی شیعه» اختصاص یافته که در آن به نقش فقها، مردم، سلاطین، وزرا، امرای محلی و... در تأمین مالی مؤسسات آموزشی شیعه پرداخته می شود.

 برشی از اثر

تاریخ تعلیم و تربیت شیعه امامیه

پس از امامان معصوم(ع) امر آموزش شیعیان به علما و بزرگان شیعه واگذار شد و آنان علوم اهل بیت(ع) را جمع آوری کردند و به دیگران آموزش دادند و این امر موجب شد شیعه مراکز آموزشی خاص خود را تأسیس و برای آموزش، متون و مواد درسی ویژه خود را تحریر کند و هزینه های آموزشی خود را از محل وجوهات شرعی و موقوفات و کمک های مردمی تأمین کند تا به حکومت وابسته نباشد.

نظام تربیتی شیعه بر لزوم آموزش همگانی بودن آن تأکید می کند و در طول تاریخ فرهنگ شیعه، پیوسته بر این اصل پایبند بوده است و همگانی بودن آموزش را لازمه مبارزه با جهل و گسترش دانش در میان مردم دانسته است. احادیث فراوانی از امامان(ع) مؤید این مطلب است.

عامل سیاسی در رویکرد آموزشی شیعه مؤثر بوده است؛ امامان معصوم(ع) پس از شهادت امام حسین(ع) به خاطر مصالح امت اسلامی به ویژه شیعیان و پیروان خود در ظاهر از سیاست کناره گرفتند و به وعظ و تدریس و تربیت اخلاقی و تهذیب نفس پرداختند؛ اما حاکمان و برخی عالمان سنّی بر شیعیان سخت می گرفتند و عالمان شیعه را شکنجه می کردند و انواع اهانت ها را بر آنها روا می داشتند. این تنگناها موجب شد شیعه در پی برپایی مراکز آموزشی خاص خود بر آید؛ مراکزی که گاه غیر رسمی و حتی نیمه پنهان بود.

وجود منابع مالی نزد امامان(ع) و نواب آنها نیز در رویکرد آموزش شیعه مؤثر بوده است. امامان (ع) و در عصر غیبت، نواب آنان و مراجع تقلید وجوهات شیعی را دریافت می کردند و بخشی از آن را در امور آموزشی شیعه هزینه می کردند.

علاقه مندان برای خرید اینترنتی این کتاب می توانند به نشانی اینترنتیhttp://shop.isca.ac.ir/  مراجعه کنند.