شماره ۱۵۰ فصلنامه علمی پژوهشی «تعلیم و تربیت» منتشر شد

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، صد و پنجاهمین فصلنامه علمی پژوهشی«تعلیم و تربیت» به صاحب امتیازی وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران با مدیرمسئولی علی لطیفی و سردبیری حسن ملکی منتشر شد.

این فصلنامه در 9 مقاله و در 176صفحه منتشر شده و عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات به شرح زیر است:

 سنتزپژوهی عناصر برنامه‌درسی تربیت ‌جنسی در دوره آموزش عمومی

پروین صمدی، زهره قلاوند 

چکیده: تربیت جنسی یکی از پیچیده و حساس ترین ساحتهای تعلیم و تربیت است که همواره به دلیل وجود پاره‌ ای از ابهامها و سوء تفاهم های نظری و فکری با موانع زیادی در عرصه عمل مواجه بوده است و همین امر، زمینه‌ ساز ایجاد و بروز بسیاری از معضلات اجتماعی و انحرافهای رفتاری در میان نسل جوان شده است. از این رو، پژوهش حاضر با هدف تبیین عناصر دهگانه برنامه درسی تربیت جنسی در دوره آموزش عمومی انجام شده است. در این راستا، مطالعات انجام شده طی سالهای 1399-1380 در داخل و سالهای 2020-1990 در خارج از کشور با موضوعات تربیت‌ جنسی، سلامت جنسی، عناصر برنامه‌درسی تربیت‌ جنسی و آموزش جنسی به عنوان جامعه اطلاع‌ رسان جستجو شده و پس از مطالعات لازم، 66 پژوهش بر اساس ملاکهای خروج برای نمونه انتخاب شده و با روش سنتزپژوهی شش مرحله‌ای روبرتس، ترکیبی بهینه از نتایج آنها ارائه شده‌است. برای فراهم آوردن اطلاعات موردنیاز، از فرم کاربرگ و برای اطمینان از میزان پایایی، از ضریب کاپای کوهن استفاده شده است. همچنین برای تحلیل داده‌ها نرم‌افزار NVivo-8 به‌کار رفته است. بر اساس یافته‌ها، اهداف تربیت جنسی شامل تدارک دانش، مهارت و نگرش لازم برای هدایت صحیح  امور جنسی در فرد و زندگی اجتماعی است. محتوا در هر دوره منطبق بر اهداف بوده است و رویکردهای فعال تدریس مناسب‌اند. معلم نقش مشاور را دارد و می‌توان از منابع متنوع استفاده کرد. زمان و مکان انعطاف‌پذیر بوده است و فعالیتها باید در قالب گروههای کوچک انجام پذیرند و انواع روشهای ارزشیابی کیفی اهمیت دارند.

تحلیل محتوای اسناد بالادستی بر اساس مؤلفه‌های مطلوب آموزش زبان انگلیسی به روش آنتروپی شانون

خدیجه احمدی، شهرام رنجدوست، محمد عظیمی  چکیده:

هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای اسناد بالادستی (سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، سند نقشه جامع علمی کشور و سند برنامه درسی ملی) بر اساس مؤلفه های مطلوب آموزش زبان انگلیسی به روش آنتروپی شانون بوده است. محتوای طرح از نظر پاسخگو (سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، سند نقشه جامع علمی کشور و سند برنامه درسی ملی) و هفت مؤلفه اصلی و 45 مؤلفه فرعی آموزش زبان انگلیسی در سال 1398 مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحلیل محتوای آنتروپی شانون نشان داد که از بررسی کل سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، سند نقشه جامع علمی کشور و سند برنامه‌ درسی ملی، مؤلفه مربوط به عوامل مؤثر در یادگیری زبان انگلیسی با 429 مورد بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده و کمترین مقدار مربوط به چالشها و آسیبهای یادگیری زبان انگلیسی با صفر فراوانی است. ضریب اهمیت مؤلفه چرایی یادگیری زبان انگلیسی بیشتر از مؤلفه های دیگر است و مؤلفه چالشها و آسیبهای یادگیری زبان انگلیسی در اسناد بالادستی مورد توجه قرار نگرفته است. یافته‌های حاصل از فراوانی مؤلفه‌ ها نشان داده است که مؤلفه های آموزش زبان انگلیسی از توزیع نرمال برخوردار نیستند، به طوری که در حد خیلی کم به آموزش زبان انگلیسی در این اسناد پرداخته شده است.           

ساخت و اعتباریابی سیاهه رهبری مدارس موفق دوره ابتدایی

زهره مشایخی، محمدعلی نادی، فریبا کریمی 

چکیده: این پژوهش با هدف ساخت و اعتباریابی سیاهه رهبری مدارس موفق دورۀ ابتدایی انجام شده است. به منظور دستیابی به هدف مذکور ابتدا در بخش کیفی از طریق نمونه گیری هدفمند و با معیار اشباع نظری مصاحبه هایی نیمه ساختارمند با 24 نفر از مدیران مدارس موفق دوره ابتدایی و مطلعان کلیدی شهرهای اصفهان و تهران به عنوان مشارکت کنندگان پژوهش انجام و پیاده سازی شده است. از تجزیه و تحلیل داده‌ های مرحله کیفی، سیاهه ای با 131 گویه تدوین و پژوهش وارد مرحله کمّی شد. روایی محتوایی ابزار را ده نفر از صاحب نظران و اساتید حوزه مدیریت آموزشی دانشگاهها و آموزش و پرورش مورد بررسی قرار دادند. نسبت روایی محتوایی لاوشه(1975) برای هرگویه محاسبه و با مقدار جدول (0/62 برای ده نفر) مقایسه شد. شش گویه که هر کدام دو مقوله را می سنجید، تفکیک و به 12 گویه تبدیل شد و هشت گویه نیز بنابه ضرورت، بازنگری و اصلاح شد. جامعه آماری بخش کمّی شامل مدیران مدارس ابتدایی شهر اصفهان به تعداد 322 نفر بود. نمونه آماری براساس جدول تعیین حجم نمونه کوهن و همکاران (2001) 176 نفر تعیین، سهم هر ناحیه به روش نمونه گیری طبقه‌ ای نسبتی مشخص و به صورت برابر و تصادفی در دو گروه مدارس موفق و عادی توزیع شد. سیاهه با مشارکت مدیران اجرا و 167سیاهه با نرخ بازگشت 95 درصد بازگردانده شد. برای تعیین پایایی ابزار از شاخصهای ضریب آلفای کرونباخ و قابلیت اعتماد ترکیبی استفاده شد که مقادیر به دست آمده (0/70 تا 0/94) بیانگر دقت اندازه‌گیری بالای ابزار سنجش هر مقوله (خرده مقیاس) بود. تجزیه و تحلیل داده های کمّی با استفاده از شاخصهای توصیفی و آزمون تحلیل عاملی تأییدی انجام قرار گرفت و نتایج حاکی از اعتبار مدل و ابزار بود.

مطالعه تجارب ژرف‌نگری معلمان متخصص دورۀ ابتدایی و ارائه الگویی برای توسعه آن در دانشجو- معلمان

شاهرخ محمدی، محمود مهرمحمدی، مجید علی عسگری، مصطفی قادری 

چکیده: هدف مقاله حاضر مطالعه تجارب ژرف‌نگری معلمان متخصص دورۀ ابتدایی و ارائه الگویی برای توسعه آن در دانشجو- معلمان است. پژوهش حاضر از نظر روش، کیفی با رویکرد روایت پژوهی است. جامعه پژوهش شامل معلمان دورۀ ابتدایی، روش انتخاب مشارکت کنندگان نمونه‌گیری گلوله‌برفی و ابزار گردآوری و تحلیل داده ها به ترتیب مصاحبه نیمه ساختاریافته و روش تحلیل مضمون است. یافته های پژوهش نشان دادند که الگوی روایت پژوهی مبتنی بر کاربست سه گام اصلی "مهارت فهم "، "اصول فهم" و "مضامین تربیتی" است. بر این اساس، مشاهده انفعالی- تأملی، خلاقیت، مدارا، پرسشگری و سکوت مهم ترین مهارتهایی اند که معلمان متخصص در تعامل با رخدادهای زندگی حرفه ای مورد استفاده قرار می دهند. بنیان فکری این مهارتها مبتنی بر کاربست اصولی همچون وجه بی‌همتای انسان، محبت، ژرف اندیشی و مواجهه زیباشناسانه با هر تجربه زیسته است. تحقق‌پذیری این گام، زمینه‌ ای مناسب برای نگاه ژرف‌ نگرانه معلم متخصص در حوزه‌های شناخت، یادگیری، تدریس، ارزشیابی و رهبری آموزشی فراهم می سازد. دانشجو- معلمان می‌ توانند با بهره گیری از الگوی پیشنهادی، بینشی ژرف تر از تجارب معلمان متخصص کسب کنند و آن را در زندگی حرفه ای خویش به کار بندند.

نقش کارکردهای فضای سبز مدارس در پیش‌بینی عملکرد تحصیلی و اختلالات رفتاری دانش‌آموزان مقطع ابتدایی

الناز سادات حسینی، حجت الله رشیدکلویر، اکبر عطادخت، عبدالباقی مرادچله  چکیده:

 هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیرات کارکردهای فضای سبز در محیطهای آموزشی و نقش آن در عملکرد تحصیلی و رفتاری دانش آموزان مدارس ابتدایی بوده است. روش پژوهش، توصیفی- همبستگی بوده و جامعه آماری آن، شامل همۀ مدارس منطقه 2 شهر اردبیل در سال تحصیلی 98-1397 و دانش‌آموزان شاغل به تحصیل در آنها بودند که از میان آنها 291 نفر، با توجه به جدول مورگان انتخاب شدند. داده‌های مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه‌ استاندارد عملکرد تحصیلی فام و تیلور، پرسشنامه اختلالات رفتاری راتر (فرم معلم) و پرسشنامۀ محقق ساخته کارکردهای فضای سبز گرد‌آوری و با ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه تحلیل شدند. از میان نمونۀ بررسی‌شده مشخص شد که رابطه ای معنادار میان کارکردهای فضای سبز با عملکرد تحصیلی و اختلالات رفتاری دانش آموزان مقطع ابتدایی وجود دارد. یافته‌های حاصل از رگرسیون نیز نشان دادند که با توجه به ضرایب بتا، کارکردهای فضای سبز، 0/08 اختلالات رفتاری و 0/45 عملکرد تحصیلی را پیش‌بینی می‌کنند. وجود فضای سبز در مدارس بر عملکرد تحصیلی و رفتاری دانش آموزان تأثیرگذار است. توصیه می‌شود ضرورت افزایش فضای سبز و ارتقای کیفیت فضاهای سبز در فضاهای داخلی و بیرونی محیطهای آموزشی برای بهبود کیفیت آموزشی- روانی دانش‌آموزان مورد توجه قرار گیرد.           

شناسایی شاخصهای مدرسه موفق در مقطع متوسطه شهر کرمانشاه (مدرسه ای برای زندگی): یک مطالعه دلفی

مرضیه سلطانکوهی، محمدسجاد صیدی، محسن گل محمدیان 

چکیده: پژوهش حاضر با هدف شناسایی شاخصهای مدرسه موفق در مقطع متوسطه انجام شده است. روش پژوهش کیفی و از نوع مطالعه دلفی به روش کلاسیک بود. جامعه پژوهش حاضر متشکل از همۀ متخصصان حوزه کودک و نوجوان شهرستان کرمانشاه بود و شرکت کنندگان در این پژوهش به عنوان گروه پانل 15 نفر از اساتید دانشگاه و مشاوران و معلمان آموزش و پرورش بودند. این پژوهش در چهار گام انجام شده است. در گام اول پرسشنامه ای با یک سؤال باز طراحی شد (از نظر شما یک مدرسه موفق دارای چه ویژگیهایی است؟). از تحلیل داده های کیفی حاصل از پاسخهای شرکت کنندگان به این سؤال 120 کد، 16 زیرشاخص، سپس 4 شاخص اصلی (رشد هیجانی، رشد اجتماعی، رشد شغلی، رشد شناختی- تحصیلی) استخراج شدند. در گام دوم با استفاده از کدهای استخراج شده، یک پرسشنامه 66 سؤالی برای تصمیم‌گیری گروه پانل طراحی شد و ملاک برای پذیرش هر گویه کسب ضریب توافق 80 درصدی تعیین شد. در نهایت پس از طی سه مرحله پاسخگویی مجدد، 4 سؤال حذف شد و گروه پانل در مورد 62 سؤال به توافق نهایی رسیدند. نتیجه اینکه، مدرسه ای موفق است که بتواند نوجوانان را برای زندگی آینده از طریق پرداختن و برنامه ریزی در چهار بعد رشد هیجانی، رشد اجتماعی، رشد شغلی و رشد شناختی- تحصیلی آماده کند و هدف خود را صرفاً آماده کردن دانش‌آموزان برای موفقیت در کنکور قرار ندهد.

مدل نیمرخ صلاحیتهای حرفه‌ای معلمان تربیت‌بدنی شهر تهران

شهرام نظری، سیده فریده هادوی، وحید ساعتچیان 

چکیده: هدف این پژوهش، تدوین مدل نیمرخ صلاحیتهای حرفه‌ای معلمان تربیت‌بدنی شهر تهران بود. روش پژوهش از نوع آمیخته بوده و پژوهشگر ضمن شناسایی عوامل موجود، به انجام دادن مصاحبه‌های عمیق با 19 نفر از نخبگان و متخصصان برجستۀ مرتبط با موضوع، به روش نمونه‌گیری هدفمند پرداخته است. همزمان با انجام دادن مصاحبه‌ها، تحلیل و کدگذاری آنها در قالب مقولات اصلی انجام شده و در نهایت، مدل کمّی مبتنی بر شاخصهای استخراج‌شده بر اساس داده‌های 306 نفر از معلمان تربیت‌بدنی شهر تهران مورد برازش قرار گرفت. بر اساس یافته‌های پژوهش، کدهای استخراج شده در قالب 30 سؤال و سه صلاحیت ضروری با عنوان سازه‌های شخصی (عاطفی)، دانش تخصصی (شناختی) و مهارتهای حرفه ای (روانی‌حرکتی) تقسیم بندی شده‌اند. در ادامه هر یک از این صلاحیتها در سه عامل مورد سنجش قرار گرفت که در زمینه صلاحیت سازه های شخصی به عوامل دقت و توجه، ارزشگذاری و سلسله مراتب، در صلاحیت دانش تخصصی به عوامل کاربرد، درک و فهم و تحلیل و در نهایت در صلاحیت مهارتهای حرفه‌ای به عوامل دقت حرکت، هماهنگی و اجرا اشاره می شود. آگاهی از  صلاحیتهای مبتنی بر سازه های شخصی، دانش تخصصی و مهارتهای حرفه ای توانست متغیرهای اصیلی را به دامنه اطلاعات حوزه تربیتی آموزش تربیت بدنی بیفزاید. با این حال ضرورت دارد که این اطلاعات با مبانی پیشین، مورد مقایسه قرار گیرد و بر اساس چارچوبی قابل سنجش برای معلمان تربیت بدنی (منتج از نتیجه پژوهش حاضر) در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، مورد توجه قرار گیرد.

اثر بخشی آموزش هوش معنوی بر مقابله با استرس وخودشکوفایی دختران نوجوان

بهنوش آرام فر، سعیده السادات حسینی، کریم افشاری نیا، کیوان کاکابرایی 

چکیده:پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی آموزش هوش معنوی بر مقابله با استرس و خودشکوفایی دختران نوجوان انجام شده است. طرح پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با روش پیش‌آزمون پس آزمون با گروه گواه و مرحله پیگیری بود. جامعه آماری شامل همۀ دانش‌آموزان دختر پایه هشتم منطقه 12 آموزش و پرورش شهر تهران در سال تحصیلی 97-1396 بود. 56 دانش آموز به روش خوشه‌ای چندمرحله‌ای به‌عنوان حجم نمونه انتخاب و در دو گروه آزمایش و گواه به‌شکل تصادفی جایگزین شدند. بسته آموزش هوش معنوی بر اساس پروتکل آموزشی بوئل(2004) ارائه شد. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه مقابله با استرس اندلر و پارکر(1990) و پرسشنامه شکوفایی سلیمانی و همکاران(۱۳۹۴) بود. برای تحلیل داده‌ها از نرم افزار آماری SPSS، روشهای آمار توصیفی(میانگین و انحراف استاندارد) و آمار استنباطی(تحلیل کوواریانس چندمتغیری، تحلیل واریانس با اندازه‌¬گیری مکرر) استفاده شد. مفروضه همگنی ماتریسهای واریانس- کوواریانس با استفاده از آماره  Mباکس آزمون شد. تحلیل آماری داده ها نشان داد که 9 جلسه مداخله آموزش هوش معنوی موجب افزایش معنادار در مقابله مسئله- مدار، هیجانهای مثبت، روابط، معنایابی و پیشرفت در پس‌آزمون نسبت به پیش‌آزمون در گروه آزمایش شد و در مقایسه با گروه کنترل موجب کاهش مقابله هیجان- مدار و مقابله اجتنابی شد. با توجه به آثار مثبت آموزش هوش معنوی، می‏توان از یافته‌های این پژوهشها در تدوین محتوای برنامه درسی آموزش مهارتهای زندگی با هدف پیشگیری از آسیب های اجتماعی به ویژه رفتارهای پرخطر در نوجوانان بهره جست.             

 فراتحلیل اثربخشی مداخلات روان‌شناختی بر کاهش مشکلات هیجانی دانش‌آموزان با اختلال یادگیری ویژه در سالهای 97-1388

بهار رشیدی، احمد عابدی، سید حسین سیادتیان

چکیده: دانش‌آموزان دارای اختلالات یادگیری ویژه، بر اثر خطاهای یادگیری همواره دچار علائم اضطراب می‌شوند و نسبت به دانش‌آموزان عادی، مشکلات هیجانی بیشتر و عزت‌نفس پایین‌تری از خود نشان می‌دهند. این امر اهمیت کشف مناسب‌ترین مداخلات روان‌شناختی در کاهش مشکلات هیجانی این دانش‌آموزان را برجسته می‌نماید. هدف از پژوهش حاضر بررسی اثربخشی مداخلات روان‌شناختی بر کاهش مشکلات هیجانی دانش‌آموزان با اختلال یادگیری ویژه است. این پژوهش به روش فراتحلیل یا یکپارچه کردن نتایج پژوهشهای گوناگون، انجام گرفته است. به¬‌عنوان حجم نمونه 25 پژوهش از میان 35 پژوهش که از لحاظ روش‌شناختی مورد قبول بودند، انتخاب شد و فراتحلیل انجام گرفت. ابزار پژوهش نمونه برگ فراتحلیل است. پژوهشهای مورد استفاده در این فراتحلیل، مبتنی بر 807 نمونه و 25 اندازه ‌اثرند. نتایج فراتحلیل نشان داد که میزان اندازه اثر مداخلات روان‌شناختی بر کاهش مشکلات هیجانی دانش‌آموزان با اختلال یادگیری ویژه 1/122= d است (0/001 ≥p). این اندازه اثر طبق جدول کوهن دارای اثر بالایی است. یافته‌ها نشان دادند که پژوهش قاضی‌عسگر و همکاران (1388) تحت عنوان "تأثیر آموزش ایمن‌سازی در مقابل استرس بر میزان اضطراب و عملکرد ریاضی دانش‌آموزان دختر با ناتوانی یادگیری ریاضی"، بالاترین اندازه اثر(1/81) و پژوهش بیگدلی و همکاران(1396) با عنوان "اثربخشی آموزش حل مسئله ریاضی با روش بازی بر انگیزش درونی حل مسئله در دانش‌آموزان مبتلا به اختلال‌ یادگیری ریاضی"، پایین‌ترین اندازه اثر(0/61) را دارد. نتایج حاکی از آن است که با توجه به اینکه مداخلات روان‌شناختی بر کاهش مشکلات هیجانی دانش‌آموزان با اختلال یادگیری ویژه مؤثر بوده است، لذا پیشنهاد می‌شود از مداخلاتی که اندازه اثر بیشتری دارند، بهره گرفته شود.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره فصلنامه علمی پژوهشی«تعلیم و تربیت» می توانند به نشانی تهران، خیابان سپهبد قرنی، نرسیده به پل کریم خان زند، نبش کوچه شهید قصرالدشتی، پلاک ۱۸۱، طبقه ششم، دفتر فصلنامه تعلیم و تربیت و با شماره تلفن شماره تماس ۸۸۳۲۷۳۵۰ یا به نشانی اینترنتی این فصلنامه به آدرس  http://qjoe.ir/ مراجعه کنند یا تماس بگیرند.