با اصلاح تدریجی می‌توان به سمت بانکداری اسلامی رفت

بانکداری اسلامی نوعی بانکداری یا فعالیت بانکی است که با احکام اسلام به‌ویژه مقررات ربا و رباخواری همخوانی دارد و در قالب اقتصاد اسلامی تعریف می‌شود.

بانکداری یا فعالیّت بانکی است که مطابق قوانین دین اسلام(فقه اسلام) است و کاربرد عملی آن در توسعه اقتصاد اسلامی است.

فقه اسلامی، اجازه نمی‌دهد که برای دریافت وام، بهره‌ای (به شرطی که از پیش تعیین شده باشد)، پرداخت شود (در اصطلاح فقهی به آن ربا می‌گویند)، همچنین از نظر دین اسلام، سرمایه‌گذاری در تجارتی که فراهم‌کننده سود یا خدمتی باشد ولی با قوانین اسلام ناسازگار باشد نیز ممنوع بوده و حرام است، بانک داری طبق قوانین اسلام می‌تواند حالات متفاوت داشته باشد.

به همین خاطر خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، به گفت و گو با محمد زمان رستمی عضو هیأت علمی دانشگاه قم نشسته است، که متن آن را در ادامه خواهد آمد.

رسا_ آیا بانکداری ما اسلامی است؟

اگر بخواهیم بانکداری را به عنوان یک پدیده که در خدمت نظام جمهوری اسلامی است، به حساب بیاوریم باید بگوییم برحسب آنچکه به گوش می رسد به صورت 100 درصد اسلامی نیست، منتها بانک یکی از موهبت هایی است که خدمات بسیاری را به نظام جمهوری اسلامی عرضه کرده است.

هر پروژه بزرگی که بخواهد انجام شود نیازمند انباشت پول دارد و این انباشت پول توسط بانک صورت می گیرد و هر کارخانه، سد، پتروشیمی و نیروگاه در هر کجای دنیا مدیون بانک است و در ایران هم نظام بانکی چه قبل از انقلاب و چه بعد از آن خدمات گرانقدری را به کشور انجام داده است، تقریباً تمام فعالیت های مفید اقتصادی دولت یا بخش خصوصی مرهون و مدیون بانک است، منتها به دلایلی صددرصدی نیست مثلا اگر بخواهم وزنی به بانک بدهم شاید 50 درصد اسلامی باشد.

نمی توان سیاه و سفید گفت که بانک ها عملکرد اسلامی یا غیراسلامی دارند بلکه به میزان خدماتی که به نظام اسلامی دارند، باید ارزیابی کرد و بانک ها را اسلامی دانست، اسلام به خدمات ارزنده افراد نگاه می کند و وقتی بانک به نظام اسلامی خدماتی دارد مسلماً درجاتی از اسلامی بودن را دارد.

رسا-آیا ما توانسته ایم بانکداری اسلامی را گسترش دهیم؟

بله، انقلاب در گسترش نظام بانکی بسیار موفق عمل کرده است و خدمات زیادی در این چهار دهه از گذشت انقلاب به نظام اسلامی داشته است؛ حجم پدیده های اقتصادی نسبت به دوران قبل از انقلاب بسیار زیاد شده است و این پدیده های اقتصادی به واسطه کمک بانک ها صورت گرفته است، بانک یک پدیده عظیم و بی نظیر در کل تاریخ است و هرکجا باشد خدماتی را انجام می دهد منتها گرچه بانک این ظرفیت را دارد که خدمات بزرگ را انجام دهد از طرف دیگر ظرفیت این را نیز دارد که فساد یا ناکارآمدی بزرگ در آن لانه کند، فضای بانک به گونه ای است که هم می تواند زمینه خدمات بزرگ و هم فساد و ناکارآمدی را به وجود آورد.

رسا- چرا علملکرد بانک های خصوصی دربنگاه داری ربوی خلاصه می شود؟

علت عمده آن ضعف نظارت بانک مرکزی در بانک های دولت و خصوصی بوده است، بانک مرکزی هدایتگر خوبی نبوده و شاید سیاست خوبی را هم در برنامه خودش نداشته است، انباشت پول باید به سمت فعالیت های مولد حرکت کند اما آنچکه امروز در اقتصاد ایران ناشناخته مانده، گسیل پول های جمع آوری شده مردم توسط بانک به سمت فعالیت های مولد است و بانک ها سرمایه های مردم را به سمت بنگاه داری و دلالی برده است؛ متأسفانه نگاه بانک به منفعت و مصلحت شخصی خود است و کمتر توجهی به منفعت و مصلحت نظام و جامعه دارد.

رسا_ آیا لازم نیست برای بحث دیرکرد و ربوی بود آن کاری شود؟

بنده نگاه و عرض جدیدی را دارم وقتی که قرار است در رابطه با نظام بانکی صحبت کنیم باید خدمات نظام بانکی را هم در نظر بگیریم، شاید کمتر اندیشمند دانشگاهی و حوزوی با نظام بانکی آشنا باشد و برخی از فرمایشات چون از جامعیت نسبت به نظام بانکی برخوردار نبوده، موثر و عملی هم نخواهد شد، نظام بانکی نظام خاصی است و نمی توان با تحقیقات کتابخانه ای راه حل مناسبی برای آن بدست آورد، خوبی و بدی نظام بانکی را کسی تشخیص خواهد داد که در این نظام غوطه ور باشد و از بیرون نمی توان در این رابطه اظهار نظر کرد چرا که؛ نظرات جامع و تام نخواهد بود.

باید خدمات نظام بانکی را هم دید، بانک یک موهبت الهی است اما برای اصلاح برخی ازعملکردهای ناصحیح نظام بانکی به تدریج عمل کرد، نمی شود در یک شب بحث ربوی بودن را حل و فصل کرد بلکه باید زیرساخت های آن را برطرف و برای آن راه حل هایی ارائه داد، اگر این اتفاقات محقق شود به تدریج موضوع ربوی نیز از بین خواهد رفت، متأسفانه ما حاضر نیستیم از تجربیات غرب نیز استفاده کنیم و اگر در این زمینه سخنی به میان بیاید انگ ضد نظام به میان می آید در حالیکه در نظام غربی نیز با ربوی بودن و بهره مخالفت می شود و با سازکارهای تدریجی نرخ بهره را به صفر رساندند و دست رباخوران را کوتاه کردند.

برخی از اندیشمندان حوزوی با مفاهیم اقتصادی آشنایی ندارند و بدون علم از لوازم اقتصاد نظریاتی را مطرح کرده اند در حالیکه نگاه اقتصاددانان قطعاً چیز دیگری است، باید بانکداری جهان و ایران را بشناسیم و موهبت های آن را بدانیم و هر کاری که قرار است اتفاق بیفتد باید به صورت تدریجی باشد، در غیر اینصورت بانکداری اسلامی شکل نخواهد گرفت.

رسا- چرا با تجربه موفق غرب و حکم دینی که در موضوع  وجود دارد، حذف دیرکرد اتقاق نمی افتد؟

ما در کشور به تجربیات بانکداری غرب توجهی نداریم و عملاً نه بانکداری در ایران را می شناسیم و نه به تجربیات غرب وقعی می نهیم، مرحوم حجت الاسلام والمسلمین موسویان که سرآمد بانکداری اسلامی در کشور بودند، اواخر عمرشان براساس تحقیقاتی که داشتند به من می فرمود باید به تجربیات غرب در بانکداری هم توجه شود، ما غرب گرا و لیبرال نیستیم و عاشق اقتصاد اسلامی هستیم و آرزو داریم روزی به این جایگاه اقتصادی برسیم اما در روایات هم آمده است که علم را از هر کجا که باشد باید فرا گرفت، خداوند به هر مغزی موهبتی داده است، اگر دشمن ما در این زمینه خوب عمل کرده است، می توانیم از دستاورد و نتیجه زحمات آن ها استفاده کنیم، همانطور که در زمینه های نظامی و مکانیکی از علوم غربی استفاده و در یک جاهایی نیز اسلامی کرده ایم در موضوع بانکداری نیز از تجربیات آن ها استفاده کنیم و به تدریج براساس آیین اسلام آن را اصلاح کنیم.

رسا- سخن پایانی:

به بخش مولد باید توجه ویژه داشت، اساس اسلام کارآیی وتغییر تحول است و بزرگترین رمز کارایی اختراع و نوآوری است که در ایران این موارد را نداریم، بانکداری اسلامی با توجه به مولد بودن نظام بانکی به دست خواهد آمد.

رسا- باتشکر از حضرتعالی که این فرصت را در اختیار ما قرار دادید.

خبرنگار: حمیدرضا شاکر