بازار کاغذ همچنان ناآرام

به گزارش سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، کاغذ به عنوان شالوده و ماده اصلی بازار نشر همواره اهمیت خاصی برای اهالی این حوزه داشته و با توجه به جایگاه ریشه‌ای که در این حوزه دارد هرگونه نوسان در قیمت آن و ایجاد اشکال در دسترسی ناشرین به آن می‌تواند مشکلات عدیده دیگری من جمله عدم تعادل قیمت کتاب را به دنبال داشته باشد و قیمت تمام شده بیشتری را شامل حال خریدار و مخاطب کتاب کند.

در خلال انتصابات فرهنگی

در روزهای آخر مهرِ سال جاری محمد مهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ، مسئولیت معاونت فرهنگی وزارت ارشاد را به یاسر احمدوند سپرد؛ این سمت در وزارت ارشاد به عنوان قلب تپنده جریان نشر کشور است و دارای 41 بند اختیارات و سیاست گذاری‌هایی است که مستقیما یا غیر مستقیم بر وضعیت نشر کشور تاثیر می گذارند.

باتوجه به گفته‌های اخیر اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص بسیج همه بخش های دولتی برای رسیدن به خودکفایی در بحث کاغذ و دادن امید به اهالی حوزه نشر انتظار می رود احمدوند هجدهمین معاون فرهنگی وزارت ارشاد با سیاست گذاری‌ها و اقدامات خود فضای این حوزه را به وضعیتی مناسب‌تر سوق دهد و بتواند شرایط را در دست بگیرد و به خوبی به موانع و مشکلات مربوطه رسیدگی کند.

از جمله اختیارات و وظایف موثر سمت معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

اختیاراتی از جمله تعیین و تدوین ضوابط تاسیس، اداره یا انحلال مؤسسات و دفاتر نشر، همچنین این سمت در صدور پروانه نشر (مکتوب و الکترونیک) و رتبه‌بندی و سطح‌بندی ناشران و نظارت بر فعالیت آنان نیز نقش دارد.

تعیین و تدوین ضوابط مربوط به چگونگی تأسیس، اداره، انحلال، حمایت و صدور مجوز انواع چاپخانه‌ها (افست، دیجیتال، سیلک) هم در حوزه اختیارات این سمت می‌گنجد.

اختیار دیگری که معاون فرهنگی وزارت ارشاد در آن نقش دارد تعیین و تدوین ضوابط مربوط به چگونگی و شرایط برگزاری نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها، همایش‌ها، مجامع، تشکل‌ها، مسابقات فرهنگی و صدور مجوز فعالیت‌ و نظارت بر آن‌ها است.

در این راستا می توان به اختیار صدور پروانه نشر، نشر، انتخاب و خرید کتب، چاپ و نشر، رسیدگی به تخلفات، کمیته‌های تخصصی «ارزشیابی شعرا و نویسندگان»، بررسی و انتخاب کتب ارزشمند و بررسی و انتخاب طرح‌های فرهنگی و هنری معاون فرهنگی نیز اشاره کرد.

کاغذ، دغدغه اصلی اهالی نشر

فعالین و اهالی حوزه نشر همان افرادی هستند که دغدغه های اساسی این حوزه را دارند و از آنجایی که بیشترین سطح تماس را با اجزا مختلف این حوزه دارند به خوبی مشکلات و معضلات این حوزه را درک کرده و از آن‌ها اطلاع دارند.

یک فعال حوزه نشر و ناشر در گفتگویی گفت:«به طور کلی انتصابات مسئولین حوزه فرهنگ و وزارت ارشاد انتخاب‌های ضعیفی بوده اما همچنان به بهبود اوضاع امید داریم و انتظار داریم با بهره گیری از خرد جمعی و تجربیات و توجه به ضربه‌هایی که به این فضا وارد شده است به اوضاع رسیدگی شود و اتفاق‌های خوبی برای این حوزه آسیب دیده رقم خورد.»

وی ادامه داد:«اوضاع فعلی کاغذ مساعد و در خور سطح کارهای فرهنگی نیست و ما با اینکه تمام تلاشمان را برای تغییر نکردن قیمت پشت جلد چاپ های جدید کردیم اما در نهایت موفق نشدیم و افزایش قیمت‌هایی در بین کتاب‌های چاپ جدیدمان داشتیم.»

این فعال فرهنگی در ادامه گفتگویی اظهار داشت:«علت افزایش قیمت‌ها مشخص نبوده وضعیت تخصیص ارزهای نیمایی و غیرنیمایی به کاغذ،کاهش واردات آن به بهانه تولید و امثالهم است که نهایتا موجب گرانی مجدد آن شده.»

مسئله اساسی و مهم این روزها و تقریبا هرروزه حوزه نشر بحث تامین کاغذ است که به نظر می رسد به نسبت میزان مصرف کاغذ کشور در همه حیطه‌ها میزان ناچیزی باشد و تامین آن دشواری خاصی را به همراه نداشته باشد اما آنچه عملا مشاهده می شود کمبود و مشکل در دسترسی مناسب به کاغذ است.که مجموعا منجر به مشکلاتی من جمله افزایش قیمت تمام شده کتاب و امثالهم می شود.

وضعیت کاغذ همچنان وخیم است

میثم رشیدی، روزنامه نگار و فعال رسانه‌ای نیز درباره وضعیت کاغذ در گفتگویی اظهار داشت:«متاسفانه وضعیت کاغذ همچنان وخیم است و ناشران با مشکلات زیادی روبرو هستند اما نکته قابل توجه آن است که میزان کاغذ مصرفی در صنعت نشر کتاب کشور به نسبت همه کاغذ مورد نیاز کشور، بسیار اندک است و به راحتی می‌شود آن را مدیریت و ساماندهی کرد اما گویا فعلا مدیر توانمندی در این زمینه وجود ندارد.»

همچنین افزایش های مداوم قیمت کتاب در بازه های اندک نشان از وخامت اوضاع کاغذ یا ایراد و اشکالی اساسی تر در این حیطه است.

محمد صادق میر صالحیان، مدیر عامل انتشارات حدیث راه عشق، نیز در گفتگویی از نوسانات شدید قیمت کاغذ شکایت کرد و اظهار داشت:«ما اصلا نمی‌توانیم قیمت‌گذاری صحیحی در بحث کاغذ داشته باشیم و انتظار داریم دست واسطه‌ها و دلالان حوزه کاغذ از این بازار کوتاه شود و کاملا واضح است که در حال حاضر این واسطه‌ها هستند که در قیمت گذاری کاغذ دست دارند چرا که قیمت دلار ثابت است اما قیمت کاغذ مدام در حال افزایش است و به مرور در حال نابودی و ضربه به اوضاع ناشرین است.»

افزایش قیمت کتاب در سال جاری به دنبال افزایش قیمت کاغذ و سایر خدمات چاپ تا اندازه‌ای قابل انتظار و طبیعی به نظر می‌رسد،‌ اما از آنجایی که گویی شاخص درستی برای قیمت‌گذاری کتاب در کشور هنوز وجود ندارد،‌ ناشران در ماه‌های گذشته با برچسب‌گذاری حتی روی کتاب‌هایی که در سال گذشته منتشر شده‌اند، قیمت کتاب‌های خود را افزایش داده‌اند.

افزایش قیمت 33 درصدی کتاب در دو بازه زمانی 6 ماهه نخست سال جاری با 6 ماهه نخست سال قبل از آن در حالی رخ داده که قیمت کتاب در سال‌های اخیر با افزایش‌‌های قابل توجهی روبرو بوده و دولت یارانه‌هایی را برای حمایت از مصرف‌کننده در اختیار ناشران قرارداده است.

کاغذ در بند مافیا

آنچه پرواضح است این است که وضعیت فعلی بازار کاغذ به دلایل متعددی من جمله زد و بندها و مافیا و دلالان کاغذ، در وضعیت مناسب و مساعدی به سر نمی‌برد اما با توجه به وعده‌های وزیر ارشاد و انتصابات اخیر این وزارت در خصوص معاون فرهنگی وزارت که شاهرگ حوزه نشر است و می‌تواند با اقدامات مناسب فضا را به سمت و سویی دیگر ببرد اهالی این حوزه به رخ دادن اتفاقات خوب در این حوزه امیدوارند و انتظار دارند بیش از پیش شنیده و دیده شوند و به مشکل کاغذشان رسیدگی شود تا بتوانند ضربه‌ها و آسیب‌هایی که در گذر زمان،علی الخصوص در دوران پاندمی کرونا، متوجه بدنه این حوزه شد را جبران کنند.

وضعیت قیمت کاغذ نسبت کاملا مستقیمی با وضعیت بازار کتاب دارد و با گذر عادی از کنار کتابفروشی‌های سطح شهر متوجه قیمت‌های نامتعارف کتاب و گرانی‌های نامعقول آن می‌شویم؛ به نظر می‌رسد به جز مشتری‌های همیشگی، سایر مخاطبین ترجیح می‌دهند از کتابفروشی‌ها به عنوان مکان گردشگری و لوکیشن عکاسی‌های هنری پست‌های اینستاگرامی و خرید لوازم تحریراستفاده کنند تا خود را خریدار کتاب فلان و اندی تومانی دست بهمان بلاگر سرشناس یا حتی کتاب خوان حرفه‌ای و علاقمند به خواندن کتب فاخر فارسی و خارجی معرفی کنند.

کتاب، کالای دیدنی به جای کالای خواندنی! 

سرجمع این وقایع موجب می شود علاوه بر آسیب مالی و اقتصادی بدنه‌ی نشر و اهالی آن به مرور آسیب‌هایی ریشه‌ای‌تر و فرهنگی دامن‌گیر روح و بطن کتابخوانی و مخاطبین کتاب شده و کتاب تبدیل به کالایی لوکس و دیدنی شود.

حل کردن مسئله کاغذ در حوزه نشر به خودی خود بیش از نیمی از مشکلات این حوزه را رفع می کند و رسیدگی و ریشه یابی آن از اهمیت بی اندازه ای برخوردار است.اما در عمل این افزایش قیمت های بی حد و اندازه و بدون چهارچوب و معیار آن هم در شرایطی که دلار شریک تجاری اقلام بازار در وضعیت ثبات قیمتی به سر می برد قابل درک و هضم نبوده و نیازمند بررسی و پیگیری اصولی از سمت معون فرهنگی وزارت ارشاد و حل کردن آن است.

طرح‌های حمایتی دست و پا شکسته و با الفبای حمایتی غلطی که در دوره قبلی وعده داده شد و به عرصه ظهور نرسید تا حدی بی اعتمادی و دلهره را در اهالی حوزه نشر ایجاد کرده است اما همچنان امید و انتظار بهبود ز اوضاع جهان در دل‌های اهالی نشر حاکم است و منتظر اقدامات معاون فرهنگی مربوطه هستند.

بر همین اساس از هجدهمین معاون فرهنگی وزارت فرهنگ انتظار می‌رود با تعامل بیشتر با اهالی این حوزه و بهره گیری از تجارب خود و دیگران و کوتاه کردن دست دلالان و سواستفاده گران این بازار دست به اقداماتی اساسی در زمینه کاغذ زده و جانی تازه در این بازار سرگردان و رو به خموشی بدمد،چراکه مشکلات حوزه نشر مثل مشکل کاغذ و طرح های حمایتی و سهمیه‌بندی‌ها غالبا مشکلاتی واضح و غیرقابل انکار هستند که بر همگان آشکارند.