مقصود رهبری از مجری بودن وزارت خارجه چیست؟

به گزارش خبرگزاری رسا، رهبر انقلاب دوازدهم اردیبهشت ماه در سخنانی که تذکر جدی به محمدجواد ظریف بود نکاتی را بیان کردند که جریان‌هایی در فضای سیاسی آن را مصادره به مطلوب کردند. رهبر انقلاب در این سخنرانی درباره نقش وزارت خارجه در سیاست خارجی چنین بیان کردند:

«این را هم همه بدانند که سیاست خارجی در هیچ جای دنیا در وزارت خارجه تعیین نمی‌شود. سیاست خارجی در همه جای دنیا مربوط به مجامع بالادستی وزارت خارجه است؛ مجامع بالادستی و مسئولین عالی‌رتبهٔ کشور هستند که سیاست خارجی را [تعیین می‌کنند]؛ البتّه وزارت خارجه هم در این‌ها مشارکت دارد، لکن این جور نیست که تصمیم‌گیری، تابع وزارت خارجه باشد؛ نه وزارت خارجه مجری است؛ سیاست‌های خارجی را [اجرا می‌کند]؛ اینجا در کشور ما هم همین‌جور است؛ در شورای عالی امنیت ملّی که همهٔ مسئولین در آنجا حضور دارند، تصمیم‌گیری می‌شود و وزارت خارجه با شیوه‌های خودش بایستی آن‌ها را عملی بکند و پیش ببرد. به‌هرحال نباید ما جوری حرف بزنیم که معنایش این است که سیاست‌های کشور را باور نداریم و قبول نداریم. باید مراقب باشیم؛ مراقب دشمن‌شاد کردن هم باشیم؛ واقعاً جوری نباشد که دشمن را شاد کنیم. من امیدوارم ان‌شاءالله خداوند به همهٔ مسئولین کشور که واقعاً مایلند به‌نظام جمهوری اسلامی، به کشورشان، به میهنشان، به مردمشان خدمت کنند، توفیق بدهد تا بتوانند این کار را با بهترین وجهی انجام بدهند[۱] ».

این سخنان رهبری برای عده‌ای این‌گونه معنا داشت که فضاحت برجام و سیاست‌های شکست‌خورده دولت یازدهم و دوازدهم تصمیم رهبری بوده است:

اما چرا این برداشت از سخنان رهبری نادرست است؟

۱- نخست همان‌طور که رهبری بیان کردند سیاست خارجی کشور توسط نهادهای بالادستی تعیین می‌شود نه اینکه «کیفیت اجرای» آن یعنی کیفیت اجرای این سیاست‌ها بر عهده مجری است. رهبری همان‌طور که پیش‌ازاین بیان داشته‌اند در جزئیات مذاکرات نیز دخالت نکرده‌اند. ایشان در تاریخ بیستم فروردین ۱۳۹۴ در بحبوحه مذاکرات منتهی به برجام درباره دخالت رهبری در مذاکرات و این سخن نادرست که رهبری بر همه‌چیز نظارت دارد این‌طور فرمودند:

«بنده در جزئیات مذاکره دخالتی نکردم، بازهم نمی‌کنم؛ من مسائل کلان، خطوط اصلی، چهارچوب‌های مهم و خطّ قرمزها را به مسئولین کشور همواره گفته‌ام؛ عمدتاً به رئیس‌جمهور محترم که ما با ایشان جلسات مرتّب داریم و موارد معدودی هم به وزیر محترم خارجه؛ خطوط اصلی و کلّی. جزئیات کار، خصوصیّات کوچک که تأثیری در تأمین آن خطوط کلان ندارد، مورد توجّه نیست؛ این‌ها در اختیار آن‌ها است، می‌توانند بروند کار کنند. اینکه حالا گفته بشود که جزئیات این مذاکرات تحت نظر رهبری است، این حرف دقیقی نیست؛ البتّه بنده احساس مسئولیت می‌کنم، نسبت به این مسئله به‌هیچ‌وجه بی‌تفاوت نیستم، کلیاتی وجود دارد که حالا اشاره هم خواهم کرد[۲] .»

پس منظور از تعیین‌کنندگی در سیاست خارجی نه متن برجام بلکه اصل مذاکره و کلیات آن است؛ که عده‌ای دوست دارند متن برجام و تعهدات بیشمار ما در مقابل تضمین‌های بی مبنایی که از طرف مقابل گرفته‌شده را بر دوش رهبری بگذارند که این امری نادرست است و خود ایشان شش سال قبل این مسئله را بیان کردند.

۲- رهبری همان‌طور که بارها اشاره‌کرده‌اند بنای بر حمایت از دولت‌ها و تصمیماتشان را داشته‌اند و تا جایی که امکان داشته است از دولت‌ها حمایت کرده‌اند. ایشان در سخنرانی نوروزی سال ۹۳ درباره حمایت از دولت‌ها فرمودند:

«من این را صریحاً به ملّت عزیزمان عرض می‌کنم – قبلاً هم گفتم – من از همهٔ دولت‌ها در دوران مسئولیت خودم حمایت کردم؛ از این دولت هم حمایت می‌کنم. هر جا هم لازم باشد تذکّر می‌دهم؛ البتّه چک سفید امضا هم به کسی نمی‌دهم[۳] .»

در اردیبهشت ماه ۱۳۸۴ نیز فرمودند: «کسی را که مردم انتخاب کنند و رئیس‌جمهور قانونی کشور شود، همیشه مورداحترام و تکریم و حمایت جامع رهبری در همهٔ دولت‌ها بوده؛ بعدازاین هم باید باشد[۴] .»

بنابراین دولت تدبیر و امید که با شعار مذاکره با آمریکا آغاز به کار نمود نیز مورد حمایت رهبری قرار گرفتند؛ اما در مسیر مذاکرات تذکراتی نیز به آنان داده شد و تأیید برجام از طرف رهبری مشروط به شروط نه‌گانه بوده است.

۳- اما ایشان علی‌رغم حمایت از دولت مخالفت خود با دیدگاه مذاکراتی با آمریکا را به‌صورت علنی اعلام کردند. در همان فروردین‌ماه ۱۳۹۴ ایشان در مورد مذاکرات این‌طور اعلام موضع کردند:

«من البتّه هیچ‌وقت نسبت به مذاکرهٔ با آمریکا خوش‌بین نبودم. نه از باب یک توهّم بلکه از باب تجربه؛ تجربه کردیم. حالا اگر یک روزی ــ ما که در آن روز قاعدتاً نخواهیم بود ــ شماها ان‌شاءالله در جریان حوادث و جزئیات و یادداشت‌ها و نوشته‌های این روزها قرار بگیرید، خواهید دید که این تجربهٔ ما از کجا حاصل‌شده؛ تجربه کردیم. لکن باوجوداینکه من خوش‌بین نبودم به مذاکرهٔ با آمریکا، با این مذاکرات موردی، مخالفت نکردم، موافقت کردم؛ از مذاکره‌کنندگان هم با همهٔ وجود حمایت کردم، الآن هم حمایت می‌کنم[۵] .»

رهبری درباره عدم اعتماد به آمریکا نیز چنین بیان داشته‌اند:

«گفتیم به‌طرف مقابل اعتماد نکنید، به لبخند او فریب نخورید، به وعدهٔ نقد که می‌دهد ــ وعدهٔ نقد، نه عمل نقد ــ اعتماد نکنید، [چون] وقتی خرش از پل گذشت، برمی‌گردد و به ریش شما می‌خندد! این‌قدر این‌ها وقیح‌اند. [۶] »

۴- بنابراین این برداشت که تمام بار مسئولیت فضاحت برجام و همه‌چیز را وابسته به مذاکرات دانستن، به دوش رهبری انداخته شود خلاف سخنان ایشان است. ایشان همان‌طور که اشاره‌کرده‌اند با کلیت مذاکره موافقت داشته‌اند و در جزئیات دخالتی نکرده‌اند و مجری این امور وزارت خارجه بوده است. رهبر انقلاب که همواره بنای حمایت از مسئولین را داشته‌اند با درخواست رئیس‌جمهور برای مذاکره موافقت نموده‌اند و نکات کلی پیرامون مذاکرات را به آنان تذکر داده‌اند؛ و این جریان‌های سیاسی و فعالان سیاسی امنیتی باید به این توجه کنند هیچ طیف سیاسی مخالف مذاکره نیست بلکه انتقادات دلسوزان کشور این است که چرا در مقابل تعهدات بی‌شماری که به‌طرف مقابل داده‌شده است تضمینی عینی اخذ نشد و آمریکا از پاره کردن برجام متحمل هیچ هزینه‌ای نشد. این فرار به جلو حامیان دولت نمی‌تواند بار مسئولیت هزینه‌های تحمیل‌شده به کشور را از دوش آنان بردارد.