اما و اگرهای مراحل پیچیده فرزندخواندگی

 به گزارش خبرگزاری ر سا،‌ فرزندخوانده کسی است که دیگری (غیر از پدر و مادر واقعی) او را به فرزندی پذیرفته باشد. بر اساس فرزندخواندگی، رابطه خاصی میان فرزندخوانده و پدرخوانده و مادرخوانده به وجود می‌آید. در اصطلاح فقهی، فرزندخواندگی این است که شخص بر اساس ادعا و بدون دلیلی برای اثبات فرزندی، فرزند دیگری را فرزند واقعی خود بگیرد؛ چه این فرزند، نسبتش با والدینش ناشناخته باشد، مانند بچه سرراهی یا معلوم باشد، مثل بچه یتیم.  نزول آیاتی درباره فرزندخواندگی، نشان می‌دهد که در عصر نزول قرآن نیز فرزندخواندگی رواج داشته است.

قرآن، در دو جا با جمله «شاید به ما سودی برساند یا او را به فرزندی بپذیریم» به سابقه این موضوع در پیش از اسلام اشاره می‌کند. مورد اول آیه نهم سوره قصص است؛ هنگامی که حضرت موسی را از آب گرفتند همسر فرعون (آسیه) این جمله را درباره موسی می‌گوید. مورد دوم آیه ۲۱ سوره یوسف است؛ وقتی که عزیز مصر یوسف را خرید، به همسرش زلیخا این جمله را درباره یوسف می‌گوید.

در ایران نیز براساس قانون و لوایح آن بحث فرزندخواندگی با احکام شرعی و و بررسی ویژگی زن و مرد و همسران صورت می گیرد و این اتفاق از سوی سازمان بهزیستی رقم می خورد. با توجه به آمار ناباروری بیش از 25 درصد زوجین در ایران خیلی از مردم تمایل به گرفتن فرزند از بهزیستی دارند که البته عدم آگاهی با آگاهی نادرست درباره آن آنها را دچار مشکل می کند همینطور ذهنیت نادرست خیلی از خانواده ها اجازه چنین کاری را به زوجین نمی دهد.

در ارتباط با مراحل، راه ها و موانع گرفتن فرزند از بهزیستی و سوالاتی که عموم مردم در این رابطه دارند و با توجه به سوژه ای که مردم در زمینه رسیدگی به تأخیرهای بیش از حد مراحل فرزندخواندگی در سامانه فارس من ثبت کرده بودند، با سعید بابایی مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور به گفت وگو نشستیم که در ادامه می خوانیم: 

*لطفا در ابتدا درباره مراحل گرفتن فرزند از بهزیستی از ثبت نام تا دریافت فرزند برایمان بگویید؟

ابتدا زوجین می بایست در سامانه ملی فرزندخواندگی به آدرس http://adoption.behzisti.net/ ثبت نام کنند. در ثبت نام باید مدارک مورد نیاز در سامانه آپلود شود. بهتر است متقاضیان از قبل مدارک را آماده داشته باشند و مدارک را با کیفیت مطلوب از روی اصل سند درخواستی بارگزاری کنند و سپس پیامکی به متقاضی مبنی بر دریافت کد مربوطه توسط متقاضیان ارسال می شود.

مدارک مورد نظر شامل 1.تصویر کلیه صفحات شناسنامه ایرانی متقاضیان 2.تصویر کارت ملی متقاضیان 3.تصویر کارت پایان خدمت یا کارت معافیت از خدمت (برای آقایان) 4.تصویر سند ازدواج زوجین متقاضی 5.تصویر آخرین مدرک تحصیلی متقاضیان 6.تصویر سند مالکیت یا مبایعه‌ نامه منزل یا اجاره‌ نامه 7.اصل یا تصویر گواهی مربوط اشتغال به کار یا تعیین میزان تقریبی درآمد متقاضیان مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب و ... 8.تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی 9.اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه‌دار شدن (برای زوجین فاقد فرزندی که پنج سال از ازدواج آنان گذشته باشد و بخواهند از اولویت اول برخوردار شوند. البته متعاقباً متقاضیان مذکور در این خصوص باید از پزشکی قانونی نیز گواهی دریافت کنند)- توجه کنید که تصویر مدارک فوق باید خوانا باشد و بعد از اعلام بهزیستی باید در یکی از دفاتر اسناد رسمی توسط شما برابر اصل شود.

3. مصاحبه و بازدید مددکاری اولیه که در صورت تایید ابتدایی خانواده باید منتظر باشد تا کودک واجد شرایط واگذاری در استان یافت شود. این فاصله زمانی شاید همان نکته اصلی باشد که عوامل مختلفی دارد که جلوتر عرض خواهم کرد.

4. بعد از پیدا شدن کودکی که اجازه واگذاری را داشته باشد، متقاضیان باید به روان شناس معتمد سازمان مراجعه کنند تا تاییدیه وی را اخذ کنند. همچنین گواهی های عدم اعتیاد و عدم سوء پیشینه در این مرحله اخذ می شود.5. طبیعتا دیدارهایی بین متقاضیان و کودک انجام می شود تا پذیرش طرفین مورد ارزیابی قرار گیرد. در برخی موارد در صورت عدم تعامل مناسب بین آنها تا 3 کودک نیز به خانواده پیشنهاد می شود.

6. در صورت نهایی شدن گرفتن فرزند دوره 6 ماهه موقتی حکم قاضی صادر می شود و پس از تایید کارشناسان بهزیستی این حکم به حکم قطعی تبدیل می شود.

* سئوال عموم مردم این است که چرا با وجود این همه کودک، بهزیستی کودک را تحویل متقاضیان فرزندپذیری نمی‌دهد؟

این پرسش شما پاسخ های ساده ای دارد: نخست این که بهزیستی متولی تامین کودک برای فرزندپذیران نیست. کودکی باید باشد که بشود او را به متقاضیان حائز شرایط واگذار کرد. در ضمن بی سرپرست بودن یا بدسرپرست بودن کودک باید مورد تایید مقام قضایی قرار گیرد. این پروسه‌ای است که باعث می شود همیشه صف متقاضیان طولانی باشد.

مورد دیگر احراز شرایط خانواده فرزندپذیر است. صلاحیت های این خانواده باید برای بهزیستی و دادگاه مورد تایید قرار گیرد. این کودکان امانتی هستند که باید به بهترین خانواده‌ای که می تواند آینده آنان را تامین کند سپرده شود. البته این بهترین آینده الزاما مالی نیست و شرایط فرهنگی و اجتماعی خانواده متقاضیان نیز مورد توجه جدی قرار می گیرد.ممکن است گاهی با برگزاری یک جلسه تایید روان شناس حاصل شود اما ممکن است در بعضی موارد نیاز به جلسات بیشتری در این زمینه باشد.

* به نظر شما چرا عده ای الان معترض هستند که فرایند اداری و بوروکراتیک گرفتن فرزند برای برخی سهل و برخی سخت است آیا در این بین پارتی بازی معنا دارد ؟

سازمان در تایید صلاحیت خانواده های متقاضی نباید ذره ای کوتاه بیاید. اگر کوتاه بیاید خیانت در حق این کودکان معصوم است که برخی هایشان بالاخره یک بار در زندگی سختی کشیده اند و نباید بار دیگر این اتفاق برایشان تکرار شود. از سخت ترین تجربه برای این کودکان فسخ فرزندخواندگی است. برخی خانواده ها که به هر علتی با احساس پیش می آیند و بعد تاب شنیدن حرف اطرافیان را ندارند یا دلشان را می زند، بزرگ ترین لطمه را به کودک وارد می کنند. برای همین باید از ابتدا دقیق بررسی شوند. فسخ فرزندخواندگی به مرور سال ها کمتر شده است اما یک موردش هم زیاد است چون ضربه بزرگی به کودک وارد می کند و متاسفانه شاهد این اثر نامطلوب روی کودک هستیم.

از اردیبهشت ماه امسال سامانه ملی فرزندخواندگی راه اندازی شده و کاملا شفاف روند فرزندخواندگی توسط استان ها قابل ارزیابی و رصد است. درصد خطا صفر نبوده است اما با این سامانه به صفر میل می کند. یکی از مواردی که ممکن است برخی خانواده ها فرض کنند پارتی بازی به قول معروف صورت گرفته، این است که نمی دانند شرایط هر خانواده با خانواده دیگر متفاوت است. برای مثال عرض کنم ممکن است خانواده ای در استانش 4سال منتظر نوزاد دختر باشد و این اتفاق نیفتد اما خانواده ای دیگر با قبول پذیرش سرپرستی پسری 6 ساله یا کودکی دارای معلولیت یا بیماری خاص در مدت کوتاهی به انتهای مسیر برسد. خلاصه این که شرایط هر مورد با مورد دیگر متفاوت است.

با این حال اگر خانواده ها موردی داشتند که احساس اجحافی داشتند می توانند از بخش پرسش و پاسخ سامانه فرزندخواندگی یا از طریق سامانه دیدبان سازمان بهزیستی با شماره تماس 1482 این مورد را باستاد کشوری مطرح نمایند.

* چه خانواده های می توانند و چه خانواده های نمی توانند فرزند بگیرند؟

گروه‌های ذیل می‌توانند متقاضی سرپرستی از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست تحت پوشش سازمان بهزیستی باشند: 1.زن و شوهر بدون فرزند 2.دختران و زنان بدون شوهر3.زن و شوهر دارای فرزند.

موارد فوق بر اساس اولویت است و تا زمانی که خانواده های بدون فرزند دارای صلاحیت متقاضی وجود داشته باشند، فرزندخواندگی به اولویت های 2 و 3 نمی رسد. مگر آن که متقاضی کودکان با سن بالاتر یا کودکان دارای معلولیت یا بیماری خاص باشند که البته در سال های اخیر میزان این متقاضیان افزایش یافته است. ضمنا خانواده هایی که در جلسات مشاوره حائز صلاحیت شناخته نشوند یا از منظر مددکاری و گواهی سوء پیشینه یا اعتیاد و... مورد تایید قرار نگیرند نیز از فهرست متقاضیان خارج می شوند.

* در ایام کرونا شنیدیم که همه فرایند ثبت تا مراحل دیگر اینترنتی شده در این زمینه آیا همه زیرساخت ها فراهم است ؟ چون خیلی ها الان معترض اند که روند بررسی ها کند شده یا اصلا امسال پیش نرفته است.

بله ثبت نام بر اساس سایت اینترنتی است و نوبت دهی بر آن اساس صورت می پذیرد اما در جریان این نیز باید بود که همان طور که بالاتر عرض کردم صف تابعی از تعداد کودکانی است که واجد شرایط واگذاری هستند که این امر از عهده بهزیستی خارج است.

* یک روند عادی گرفتن فرزند از بهزیستی چقدر زمان لازم دارد ؟

در صورت وجود کودک واجد شرایط واگذاری، فرایند زیر6 ماه قابل انجام است. اگر متقاضیان درخواست کننده کودک با سن بالاتر از 6سال(به ویژه پسر) باشند یا کودکان دارای معلولیت و بیماری های خاص، قطعا این زمان نیز کاهش می یابد. اکثر خانواده هایی که در صف های طولانی می مانند متقاضی نوزاد دختر هستند که طبیعتا شکل گیری آن بر عهده بهزیستی نیست.

* چه آماری از بچه ها در بهزیستی می توان ارایه داد (منظور به لحاظ سنی و جنسیتی) الان شرایط به چه صورت است و خانواده ها در چه رنج سنی و جنسیتی بهتر می توانند فرزند قبول کنند.

99درصد متقاضیان در مرحله اول نوزاد دختر می خواهند. وقتی که می بینند باید مدت زمان طولانی در صف بمانند به ناچار به سمت دختر با سن بالاتر یا نوزاد پسر متمایل می شوند. در نهایت اگر هیچ کدام از این ها میسر نشد به سمت کودک پسر رضایت می دهند. حدود 80درصد فرزندخواندگی در سال های اخیر در محدوده سنی 0 تا 3 سال صورت می گیرد و فرزندخواندگی در سنین بالای 3سال متقاضی بسیار کمتری دارد.

یکی از علت های عمده آن این است که بر اساس شرایط جامعه خیلی از خانواده ها مایلند این حقیقت را از کودک و اطرافیان خود پنهان نگه دارند در صورتی که ثابت شده است که این امر، اشتباه است و به همین علت کودکانی که در سنین بالاتر از این واقعیت با خبر می شوند، لطمه سنگینی میخورند، در صورتی که اگر از ابتدا با این واقعیت بزرگ می شدند، آسیب پذیری آنان اندک بود.

* خیلی ها اعتقاد دارند روند گرفتن فرزند در این سال ها نسبت به گذشته سخت‌تر شده علت چیست و چه ضرورتی برای آن است در حالیکه خیلی ها چشم انتظار گرفتن یک بچه از بهزیستی هستند . 

روند سخت تر نشده است. قانونمندتر شده است. در گذشته شاید خیلی از شرایط خانواده ها به درستی بررسی نمی شد و الان شرایط بهتر و سختگیرانه تر بررسی می شود. متقاضی هر کودک بیش از یک خانواده است و وظیفه داریم به نمایندگی از همین مردم، کودک را به بهترین خانواده واگذار کنیم. برخی معترضان محترم یک روی سکه را می بینند اما ما شاهد کودکانی هستیم که بعد از فسخ فرزندخواندگی از سوی خانواده فرزندپذیر چه لطمات روحی شدیدی به آنان وارد می شود.

واقعا ناگفتنی است و هر کدام برای خود داستانی دارد. مثلا در گذشته اگر دو خواهر بودند شرایطی بود که بسیار پیش می آمد دو خواهر از هم جدا می شدند، و به دو خانواده می رفتند و مشکلات بعدی... در صورتی که الان پافشاری می کنیم نباید این اتفاق جدایش در سنین پایین اتفاق بیفتد و ارتباط خواهری یا برادری کودکان بر اساس حقوق آنان باید حفظ شود.

* آقای بابایی اینکه از شرایط فرزند گرفتن به نام زدن ملک و املاک به نام بچه است هنوز هم هست یا خیر؟

از شرایط هست اما قاضی می تواند به علت رعایت مصالح کودک این شرط را در حکم نیاورد. دادگاه شرایط خانواده متقاضی را در این مورد می سنجد.

ماده 14 قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست بدین شرح است که دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می کند که درخواست کننده سرپرستی بخشـی از اموال یا حقوق خـود را به کودک یا نوجـوان تحت سرپرستی تملیک کند. تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مزبور با دادگاه است. در مواردی که دادگاه تشخیص دهد اخذ تضمین عینی از درخواست کننده ممکن یا به مصلحت نیست و سرپرستی کودک یا نوجوان ضرورت داشته باشد، دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک بخشی از اموال یا حقوق در آینده را صادر و پس از قبول درخواست کننده و انجام دستور، حکم سرپرستی صادر می کند.

یک تبصره  هم اینجا وجود دارد که در صورتی دادگاه تشخیص دهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک یا نوجوان می باشد، به صدور حکم سرپرستی اقدام می کند .علت هم این است که این کودکان از ارث بهره نمی برند به همین علت قانونگذار در این ماده تلاش نموده تا آینده کودک فرزندخوانده را در برابر سایر اعضای خانواده تضمین نماید.

*در بحث محرمیت فرزند خواندگی هم برای فرزند دختر و پسر براممان توضیحی بفرمایید

در بحث محرمیت هر خانواده‌ای می تواند از احکام مرجع تقلید خود تبعیت کند و در این میان محدودیتی وجود ندارد.

*چند درصد فرزندان بهزیستی دختر و چند درصد پسر هستند؟

تعداد فرزندان بهزیستی از نظر جنسیت حدودا ۵۰، ۵۰ است اما با توجه به اینکه بیشتر درخواست‌ها به دنبال نوزاد دختر است و همین مسئله باعث ماندن کودکان با سن بالاتر به ویژه پسران در مراکز شبه خانواده می‌شود.

* این هم یک سوال دردناک است که می‌خواهم بپرسم درباره بچه هایی که در بهزیستی می‌مانند و کسی به فرزندی قبولشان نمی‌کند ، مثلا بعضی از اینها حتی یک مشکل یا بیماری کوچیکی دارند درحالیکه خانواده ها حتما بچه صدرصد سالم میخواهند هم یک توضیحی بدهید، چرا این فرهنگ سازی در کشور ما هنوز این اندازه ضعیف است؟

فرهنگ سازی یک امر کُند اجتماعی است و به مرور به دست می آید. رسانه ها به ویژه آن هایی که با فیلم و سریال سر و کار دارند خیلی می توانند در این امر تاثیرگزار باشند. هر چند انتقادهایی به سریال بچه مهندس در فصل های 1 و 2 بود اما تاثیر آن بر علاقه مندی طیفی از جامعه برای پذیرش کودکان به فرزندخواندگی خوب استکه مورد سنجش قرار گیرد که به نظر تاثیرگزار نیز می توان ارزیابی کرد.

باید امثال این سریال ها و فیلم ها با مشاوره های خوب کارشناسان بیشتر ساخته شود. اگر با این دید به فیلم ها و انیمیشن های خارجی نگاه کنید می بینید که بسیاری از آنان به عنوان خط اصلی داستان یا به عنوان یکی از خطوط فرعی بحث فرزند خواندگی را دنبال می کنند و برای جامعه خود فرهنگ سازی می کنند.

*به عنوان سوال نهایی می‌توانید از آخرین میزان فرزندخواندگی آماری به ما بدهید؟

در ۶ ماهه نخست سال ۹۹‌، ۵۳۹ فرزند بهزیستی در سراسر کشور به فرزندخواندگی رفته‌اند، همچنین ۲۸ فرزند بهزیستی که دارای معلولیت هستند در سراسر کشور وارد خانواده‌ها شدند. استان تهران بیشترین آمار فرزندخواندگی را در ۶  ماهه نخست سال داشته است. ۱۵۵ فرزند بهزیستی در استان تهران به خانواده راه پیدا کرده اند.