مسجد پایگاهی برای رفع نیازهای جامعه اسلامی

اشاره: با نگاهی گذرا به دوران انقلاب اسلامی درمی‌یابیم که مردم حقایق انقلاب اسلامی و حوادث جهانی را از طریق مساجد دنبال می‌کردند. مسؤولان و شخصیت‌های سیاسی و مذهبی انقلاب از طریق مساجد با مردم ارتباط داشتند و مفاهیم اسلام و انقلاب را به مردم انتقال می‌دادند؛ البته کارکردهای مسجد در این موضوعات خلاصه نمی‌شود و دربارۀ نقش مسجد می‌توان به مرکزیت مسائل فرهنگی، محل مطالبات مردم، پیوند دین با سیاست و کلاس درس بودن اشاره کرد.

باتوجه به نقش مساجد در پیش‌برد جنگ، خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا با حجت الاسلام سیدمجتبی سیدسلیمانی، کارشناس دینی و فعال فرهنگی به گفت‌وگو پرداخته است.  

رسا ـ نقش و ماهیت مساجد در پیش‌برد اسلام و انقلاب چه بود؟

این‌که قرآن می‌فرماید: «أَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَداً» معنا را کاملا منتقل می‌کند؛ چیزی که از این آیه بر می‌آید این است که مسجد باید از آن خدا باشد و انسان‌ها در مساجد غیر خدا را نبینند.

نگاه حضرت امام(ره) به مساجد نیز همین بود. امام همه چیز را در طریق بندگی و عبودیت می‌دید، به نوعی که شما وقتی تعریف ایشان از بسیج را هم نگاه می‌کنید، متوجه می‌شوید که بسیج را لشکر مخلص خدا دانسته‌اند؛ اگر طبق این تعریف، بسیج لشکر مخلص خدا است، پس مساجد سنگر این بسیجی‌ها هستند. تکیه‌گاه مردم و مکانی که این مردم را رشد می‌داد، مساجد بود؛ البته مساجدی که لِله بودند و غیر خدا در آن راه نداشت زیرا تمام محاسبات اسلامی از آن خداست و غیر از خدا معنا ندارد.

آیۀ ۵۴ سورۀ مائده حقیقت ایدئولوژی حضرت امام(ره) را به ما می‌فهماند؛ «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنوا مَن يَرتَدَّ مِنكُم عَن دينِهِ فَسَوفَ يَأتِي اللَّهُ بِقَومٍ يُحِبُّهُم وَيُحِبّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى المُؤمِنينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الكافِرينَ». مسلمان واقعی قرار است دوست‌دار خدا باشد تا خدا نیز آنان را دوست بدارد، متواضع باشد و در مقابل مشرکین سرسخت بایستد که رزمندگان این ویژگی‌ها را دارا بودند.

اساسا مردم به سبب انس و الفتی که در مساجد برایشان حاصل شده بود، در آنجا احساس راحتی می‌کردند و قرار نبود کسی بر سر آن‌ها منت بگذارد. از طرف دیگر نیز یک فرد روحانی و طلبه آن‌جا حضور داشت که مورد اعتماد همه بود؛ از ناحیۀ مراجع صلاحیت داشت، مردم او را کسی می‌دانستند که از حقیقت اسلام با خبر است و کلام او را کلام درستی می‌دانستند. بنابراین مردم شمعی را برای خود قرار دادند و حول آن شمع، عبودیت، جهاد و زندگی خود را مدیریت می‌کردند.

رسا ـ این محور اتحاد در جنگ تحمیلی چه نقشی را ایفا کرد؟

باید اتاق پشتیبانی جنگ از هر لحاظ را مساجد دانست. یکی از کارهایی که مساجد به‌خوبی از عهدۀ آن برآمدند، بالنده کردن نیروها بود. وقتی جنگی به پا می‌شود، لوازم می‌خواهد؛ خیلی از جنگ‌ها را ما مشاهده می‌کنیم که به شکست منجر شده زیرا کسی نیست که به شبهات سربازان پاسخ دهد، ابزار و ادوات مورد نیاز را در اختیار آنان قرار داده و روحیۀ مناسب را به جنگنده‌ها بدهد.

مساجد به تنهایی تمام این شؤون را تأمین کرده و در مرحله اول، روحیۀ جهادی را بین مردم و به‌خصوص جوانان نهادینه کرد؛ سپس برای اینکه این روحیه تضعیف نشود، دائماً در تمام این هشت سال در روح نوجوانان و جوانان می‌دمید و ذهن و فکر آنان را می‌ساخت. اگر سربازی در وسط میدان جنگ با شبهه‌ای مواجه شود، قطعا دست از جنگ خواهد کشید و آن جنگ به شکست می‌رسد.

پوشش و ساماندهی کمک‌های مالی مردم وظیفۀ دیگر مساجد بود. این کمک‌های مالی باعث می‌شد جبهه‌ها رونق بگیرد و عقبۀ تدارکاتی رزمنده‌ها تأمین باشد. شأنیت دیگری که مساجد در آن هم به خوبی ایفای نقش کردند، رفع شبهاتی بود که در ذهن مردم مطرح می‌شد؛ سخنرانان، منبری‌ها و ائمۀ جماعت در سخنرانی‌های خود این گونه مسائل را برطرف می‌کردند که وضعیت جبهه و رزمندگان برای مردم شفاف شود.

نکته چهارم، انسجام و همبستگی بود که مردم در مساجد پیدا می‌کردند و باعث می‌شد دشمن نتواند در بین آنها نفوذ کند. بنابراین همۀ لوازمی که یک دفاع و جنگ عظیم و مقدس نیاز دارد در این کانون تأمین می‌شد. از همین لحاظ بود که حضرت امام(ره) از مساجد به عنوان سنگر نام برد؛ سنگری که هم بیت خدا، منزل مردم و هم جایی بود که لشکر مخلص خدا در اینجا آموزش می‌دید حالا چه از نظر آموزش نظامی بال و پر داده می‌شدند و چه از نظر معنوی و اعتقادی پروار می‌شدند.

رسا ـ با توجه به گذشت زمان به نظر می‌رسد مساجد از جایگاه اصلی خودشان خارج شده و شأنیتی که اکنون بدان اشاره فرمودید را از دست داده اند؛ این مسأله تصدیق می‌کنید؟

در اسلام هیچ چیزی نمی‌تواند جای مسجد را پر کند زیرا مسجد یک مرکز الهی است. مراکز دیگری وجود دارد که برای کارهای دیگر محور دانسته شده ولی مسجد چیز دیگری است.

ببینید؛ مسجد احکام دارد و یکسری بایدها و نبایدها درباره آن بیان شده که تمام امور آن الهی است. کسی که در مسجد نماز می‌خواند، کار خیر انجام می‌دهد و یا حتی نفس می کشد برای او ثواب بیشتری نوشته می‌شود. البته یکسری نبایدها هم وجود دارد؛ برای مثال انسانی که محتلم شده و از خدا دور است در مساجد نمی‌تواند رفت و آمد کند؛ درصورتی که رفتن به فرهنگسراها و مراکز دیگر فرهنگی برای او عیبی ندارد.

این احکام به این علت است که شما برای حضور در مسجد علاوه بر طهارت جسمانی، طهارت روحانی هم باید داشته باشید. مسجد تک بُعدی نیست، در صورتی که مراکز دیگر در یک بُعد فعال هستند؛ پس وقتی مسجد به محوریت می‌رسد که بتواند به محور اتحاد مردم بدل شود و مشکلات را یکی پس از دیگری برطرف کند.

اینکه خداوند فرموده «مساجد برای خداست» یعنی در مسجد باید با منیت، خودخواهی و تشریفات مبارزه کرد زیرا تمام این چیزها غیر از خداست. بنابراین ما نمی‌توانیم مسجد را محدود در مجموعۀ فرهنگی کنیم. بله؛ مجموعه هم می‌تواند در یک گوشه‌ای از مسجد به فعالیت بپردازد ولی مساجد فراگیر هستند و در هر مناسبت اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مسائل دیگر باید بدان اهتمام شود و از غیر خدا خالی شود.

رسا ـ عده‌ای چندبُعدی بودن مسجد را قبول ندارند و مسجد را صرفا برای نماز می‌خواهند.

ببینید؛ ما مبانی خود را از قرآن و اهل‌بیت(ع) گرفته‌ایم و باید این مفاهیم را برای کسانی که تلاش می‌کنند مساجد را به حاشیه ببرند تبیین کنیم. اگر ما نقش و شأنیت حقیقی مسجد را برای مردم و به خصوص جوانان و نوجوانان بیان کنیم، مساجد رونق می‌گیرد و مخاطب به مسجد جذب می‌شود.

ولی این نکته را مد نظر داشته باشید که حلقۀ اتحاد در مسجد، نماز است و مردم در نماز جماعت کنار یکدیگر جمع می‌شوند. به واسطۀ این نماز است که مابقی مبانی شکل می‌گیرد و به همین خاطر ما وقتی وحدت را بدین گونه در مسجد تعریف کنیم، مابقی اماکن غیر خدایی خالی می‌شود.

رسا ـ در گذشته نقش روحانیت در مساجد بسیار پررنگ‌تر بود؛ آیا اکنون نیز این‌گونه است و جوانانی مانند شهدای دفاع مقدس زیر دست روحانی مسجد تربیت می‌شوند؟

اکنون نسل جدید ما نسل شهدای مدافعان حرم هستند. خب این بچه‌های مدافع حرم در چه وضعیت و مکانی به این درجه رسیده‌ اند؟ این انسان‌ها در فضایی که اینستاگرام هست، ماهواره‌ها وجود دارند و در وسط این جاذبه‌های موجود مسیر خود را پیدا کرده اند. این افراد در کجا ساخته شده اند؟ این نسل ماندگار تنها در مسجد ساخته شده ولی شما اسمی از نسلی که در فرهنگستان رشد کرده و در کنار موسیقی بوده است نمی‌شنوید و این دسته افراد ماندگار نخواهند شد.

نسل غیور ایرانی در همین مساجد در حال بازفرآوری هستند؛ حرف من این است مؤلفه‌هایی که ۴۰ سال قبل در مساجد برای تربیت رزمندگان به کار رفت و نتیجه داد، امروز در مساجد ما قابل مشاهده است و نمی‌شود گفت فضای امروز، فضایی است که دچار ضعف و تزلزل شده؛ دلیلش هم این است که ساختار مسجد در اسلام ساختاری دقیق و به‌جا است که اگر در این ساختار قرار گیرد، نتیجه بخش خواهد بود./گ403/ق