تحولات در گذر از کرونا

به گزارش خبرگزاري رسا، به جرأت می‌توان گفت که بعد از جنگ جهانی دوم، هیچ واقعه تاریخی به این وسعت جهان را تحت تاثیر قرار نداده بود. البته آثار شیوع ویروس کووید 19 از جهت تاثیر گذاری در سطح وسیعی از جهان دارای نقاط مشترک با جنگ جهانی دوم است، اما از لحاظ کیفیت و ماهیت به هیچ عنوان در یک حوزه قرار نمی گیرد، چرا که جنگ جهانی دوم تمامی موجودات زمین را در حوزه‌های درگیری دچار حوادث مخرب و ویرانگر قرار داد و انسان ها را همراه با محیط زیست آنها نابود می کرد، اما کووید 19 در کنار حمله به انسان ها، به اعتقاد دانشمندان زیست شناسی، فرصتی حیاتی برای زمین فراهم آورد تا آسیب های غالباً انسان‌ساز به محیط های طبیعی ترمیم شود.

آنچه مهم است، حوادث بزرگ، روندها را در کل جهان تحت تاثیر قرار می‌دهند و تبدیل به مبدا تاریخی می‌شوند، به خاطر همین با وجود این که هنوز بررسی‌های دقیق از اثرات مثبت و منفی شیوع ویروس منحوس کرونا در جهان به دست نیامده، و هنوز جهان به طور مستقیم درگیر آن است، در زبان عموم مردم، تبدیل به یک مقطع تاریخی شده است، پس به تبع همین مسئله در این مجال کوتاه تلاش می‌کنیم جهان بعد از کرونا را در حوزه‌های مختلف به ویژه در حوزه های فرهنگی و اجتماعی مورد بررسی و مداقه قرار دهیم.

طبیعتاً نگاه به آینده و تاثیر این واقعه در مناسبت‌های آینده ضمن آن که باعث می‌شود، از غافلگیر شدن احتراز کنیم، بلکه می‌توانیم به جای ورود به آینده نامعلوم، آینده‌ های متصور خود را بسازیم و یا اینکه تاثیرگذاری روی شکل‌گیری و نحوه تاثر خود از آن ها بگذاریم.

بنابراین با ملاحظه کنشگری واحدهای سیاسی در قالب دولت ها به شیوع کرونا در کشورهای آنها می توان ملاحظه کرد که:

کنشگری دولت‌ها در مواجهه با شیوع بیماری که نشانه‌های آن را می‌توان در مصادره اقلام بهداشتی از سوی کشور‌ها و یا گلایه جدی مردم ایتالیا از اتحادیه اروپا که در شرایط سخت به حال خود رها شدند، در آینده شاهد فعالیت بیشتر گروه های ملی گرا در کشورهای مختلف به خصوص در اروپا باشیم. بنابراین به نظر می رسد که احزاب ملی گرا در کشورهای حوزه اروپا به قدرت برسند و یک نوع  ناسیونالیسم با رویکردهای اقتصادی و بهداشتی ایجاد گردد. این امر به مرور در اجتماع شکل گرفته و تبدیل به مطالبات سیاسی خواهد شد لذا احزاب از این روند برای کسب قدرت سود خواهند برد.

در آمریکا نیز نظر به انتقادهای تند فرمانداران ایالت‌ها از رئیس جمهور ایالات متحده و عدم اتخاذ یک سیاست کلی و متحدانه بین ایالت ها، اگر چه نمی‌توان انتظار استقلال‌طلبی از آنها داشت، ولی سیاست های مستقل تری در حوزه بهداشتی و در مواقعی اقتصادی در پیش خواهند گرفت و گسست های سیاستگذاری منطقه‌ای در بین ایالت ها بیشتر خود را نشان خواهد داد، بنابراین احتمال یک نوع واگرایی اجتماعی و فرهنگی در بین ساکنان ایالت‌ها دور از انتظار نیست

در حوزه قدرت به خصوص قدرت نرم، با توجه به اینکه برخلاف جنگ های جهانی که کشورها روبروی هم قرار می‌گرفتند، در مبارزه با ویروس کرونا، همه ملت ها و دولت ها در یک جبهه قرار دارند و یک موجود نادیدنی به نام ویروس که کل حجم آن را در جهان جمع آوری کنید، به 5 گرم هم نمی رسد، در یک طرف قرار دارد. بنابراین همه کشور ها اگرچه با یک دشمن در حال مبارزه هستند، اما هر کدام جبهه خاص خود را دارند و پیروزی هر کشوری به پیروزی بقیه نیز منجر خواهد شد، لذا هر کشوری بتواند زودتر به دارو و واکسن این بیماری دست پیدا کند، در بین ملت های جهان به یک اعتبار و قدرت نرم قابل ملاحظه ای دست پیدا خواهد کرد. به نظر می‌رسد در مواجهه با کرونا، اگرچه تعارضات و رقابت های موجود در بین کشورها همچنان ادامه دارد،اما با این وجود در مقابل جبهه کرونا، همه در یک طرف ایستاده اند و این دشمن مشترک، انسانها را به اندیشه‌هایی همانند داشتن سرنوشت مشترک سوق خواهد داد که نتیجه آن می‌تواند در ابعاد اجتماعی، ملت ها را به همدیگر نزدیک تر کند.

افزایش احتمال شکل‌گیری همکاری‌های امنیتی و اقتصادی در بین کشورهای منطقه‌ای و ظهور قدرت های جدید در راس هرم قدرت های جهانی  دور از ذهن نیست، چرا که در شرایط حاد کرونایی، اعتماد ها و نحوه همکاری ها دچار بازنگری خواهند شد و تعاریف توسعه و همچنین شعار های انتخاباتی متناسب با شرایط جدید شکل خواهند گرفت، لذا احزاب و گروه‌های سیاسی در تبلیغات انتخاباتی خود بیشتر روی اقتصاد داخلی تاکید خواهند کرد  و سیاست داخلی نقش پررنگ خود را تقویت خواهد کرد. اما آنچه مهم است اینکه کشف احتمالی عامل انسانی ساخت ویروس کرونا، منجر به کاهش اقتدار فرهنگی، سیاسی و اقتصادی کشور دخیل در آن شده و منجر به افزایش احساس مسئولیت بیشتر در دولت ها برای این گونه فعالیت ها خواهد شد و آنها را محتاط تر خواهد ساخت. بهره گیری سیاسی کشورها برای تضعیف رقیب، کشور سازنده کرونا را به یک انزوای غیر ارادی در بین ملت‌ها و بخصوص با تبلیغات گروههای تندرو، به دشمن فرضی جدید نظام های سیاسی تبدیل خواهد کرد.

در حوزه های اجتماعی، کرونا منجر به شکل گیری نهادها و ساختارهای جدید خواهد شد، چراکه فعالیت‌های اجتماعی غالباً توام‌ با اجتماع آدم ها همراه است و کرونا این شرایط را دچار دگرگونی کرده است، لذا نحوه فعالیت های فرهنگی و اجتماعی دچار یک دگرگونی شکلی و ساختاری خواهد شد و در آینده شاهد شکل گیری نهادهای اجتماعی متناسب با شرایط جدید و بیشتر با تکیه بر فضای مجازی خواهیم بود، همانطور که امروزه شاهد تشکیل جلسات مجازی و کلاس های مجازی هستیم که طبیعتاً این اتفاقات فرهنگ و سبک زندگی جوامع را نیز دچار تغییرات ساختاری خواهد کرد.

از سوی دیگر شاهد آن هستیم که برای کنترل بیماران و کنترل محل های تردد بیماران کرونایی از ابزارهای پیشرفته الکترونیکی استفاده می شود. این ابزارها در فضای پسا کرونا، به ابزارهای امنیتی و کنترلی تبدیل خواهد شد، چرا که دولت ها همیشه تمایل دارند تا شهروندان خود را کنترل و بر محیط های اجتماعی اشراف داشته باشند. این امر نیز روی فرهنگ فعالیت های اجتماعی تاثیرات خود را بر جای خواهد گذاشت و شاهد شکل گیری اپوزیسیون های مختلف با توجه به شرایط امنیتی جدید خواهیم بود.

عرصه ی دیگری که به شدت تحت تاثیر ویروس منحوس کرونا قرار گرفت و اتفاقاً بسیار سریعتر از سایر حوزه ها واکنش نشان داد، حوزه اقتصاد است. در حوزه اقتصاد، از یک سو ایجاد موازنه روزانه بین عرضه و تقاضا دچار چالش جدی شد و انبارداری را که از سالیان دور منسوخ شده بود، در حوزه کالاهای بهداشتی و درمانی،احیا خواهد کرد. البته در خصوص کالاهای دیگری مثل نفت، نشان داد که با تکیه بر انبارداری، نمی توان موازنه بین تولید و مصرف برای آن برقرار کرد. بنابراین کشورها تلاش خواهند کرد نگاهی جدی تر به سوی خودکفایی در تمام زمینه ها پیش بروند و شعار «دیگران برای ما ارزان تر تولید می کنند»، جای خود را به تقویت اقتصادهای ملی خواهد داد، در نتیجه روند گسترش شرکت های چند ملیتی کُند خواهد شد.

تعریف کالاهای استراتژیک تغییر کرده و در عصر پسا کرونا، در کنار اقلام غذایی، کالاهای بهداشتی نیز به جایگاه استراتژیک ارتقا پیدا خواهند کرد و از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهند شد.

البته می توان گفت که در شرایط حاضر که شاهد ضعیف شدن اقتصادی کشورها هستیم، در صورت قوت گیری عقلانیت در سیاستمداران و سیاست گذاران اقتصاد بین الملل،  همکاری‌های اقتصادی مناسب‌تری برای شرایطی مثل شرایط شیوع ویروس کرونا ابداع و طراحی شود که این امر منجر به طراحی اقتصادهای نوین با نگاه به عدالت اجتماعی می گردد، چرا که در تضعیف اقتصاد های خُرد و خانواده ها، ضرر و زیان هنگفتی به اقتصاد شرکت‌های بزرگ و کارتل های اقتصادی وارد می کند. بنابراین تولید ناخالص ملی کشورها برای مدت چندین سال افت کرده و این روند شرایط عمومی را برای مردم کشورها دچار تغییرات جدی خواهد کرد، که مطالبات اقتصادی یکی از آنهاست.

طبیعتاً هر تغییری در حوزه های اقتصادی، سیاسی و... بازخورد های اجتماعی و فرهنگی خواهد داشت. بنابراین در حوزه فرهنگی و اجتماعی نیز به طور مستقیم شاهد تغییرات عمده خواهیم بود که می‌توان به طور خاص به موارد زیر اشاره کرد:

• افزایش وسواس های رفتاری در بین مردم و ماندگاری انزوای اجتماعی و تبدیل شدن آن به رفتارها و عادت های روزمره
• کاهش رفتارهای فرهنگی و اجتماعی جمعی و بروز رفتارهای اجتماعی در صفحات اجتماعی بیش از پیش
• افزایش ارتباطات اجتماعی از طریق فضای مجازی همراه با کاهش رفت و آمدهای خانوادگی و دوستانه
• افزایش زمینه فرهنگی در مردم کشور ها برای بسیج عمومی در برابر عوامل مختلف طبیعی برای مهار تبعات آن ها
• باز تعریف توسعه و پیشرفت در اذهان عمومی مردم به خصوص ایران
• کاهش اعتماد و اتکا به دانش موجود در برابر حوادث آینده و تلاش برای تغییر در ساختارهای موجود در حوزه تولید دارو و واکسن
• اشتیاق به دریافت اخبار کرونا از طریق شبکه های مجازی، باعث افزایش سواد رسانه‌ای عمومی و گرایش بیشتر به بهره‌گیری از این فضا می کند. این امر باعث تغییرات عمده‌ای در عادات فرهنگی مردم خواهد شد.
• مردم کشور ها به واسطه مواجه شدن با یک دشمن مشترک، حس هم ذات پنداری نزدیک‌تری با همدیگر داشته و به یک وابستگی متقابل بین سایر ملت ها توجه بیشتری خواهند کرد. اگرچه ریشه این حس مشترک ترس از بیماری است ولی می تواند به همبستگی بیشتر ملت ها در جهان منجر شود.

با توجه به آنچه گفته شد، طبیعتاً ایران اسلامی هم به عنوان یک واحد بزرگ جغرافیایی، سیاسی و به خصوص فرهنگی و اقتصادی، متاثر از وضعیت شیوع کرونا قرار گرفته است و لازم است ضمن تشکیل کانون‌های تفکر قوی برای بررسی آثار این بیماری همه گیر، برنامه های آینده در حوزه داخلی و بین المللی با تکیه بر داده‌های علمی تاثیرات ویروس کووید 19 بر کشور و منطقه مورد بررسی و پیوست های فرهنگی همراه با برنامه‌های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و ... تهیه گردد تا زمان کاهش آسیب های مترتب، فرصتی برای پیشرفت کشور و گشایش امور عموم مردم فراهم شود ./1360/