نظام اداری مَرکبی برای اجرایی شدن اهداف نظام سیاسی

به گزارش خبرگزاری رسا، کرسی علمی- ترویجی “مرور مبانی محتوایی نظام اداری از منظر آموزه‌های اسلامی” توسط گروه مدیریت اسلامی پژوهشکده نظام‌های اسلامی پژوهشگاه با همکاری انجمن علمی مدیریت اسلامی حوزه علمیه قم و با حضور اساتید و صاحبنظران این حوزه در قم برگزار شد.

در ابتدای این کرسی علمی حجت‌الاسلام علی‌ آقا پیروز عضو هیات علمی گروه مدیریت پژوهشگاه که به عنوان ارائه دهنده در جلسه حضور داشت نظام اداری را مَرکبی برای اجرایی شدن اهداف نظام سیاسی دانست و گفت: بنا بر آیه ۲۵ سوره مبارکه حدید هدف اصلی نظام سیاسی اسلام، اقامه عدل و قسط است.خطوط کلی دولت اسلامی را، ولایت، اطاعت، شورا و خیر خواهی دانسته‌اند. نظام اداری ایران که در امتداد این نظام قرار می گیرد نمی تواند بیگانه از این مفاهیم باشد. نظام اداری هر کشور به مثابه‌ی سازمان تنظیم کنندۀ کلیۀ فعالیت ها برای نیل به اهداف تعیین شده می باشد. نظام اداری متشکل از اجزایی همچون منابع انسانی،سازماندهی و تشکیلات، روش ها و رویه ها، قوانین و مقررات و امکانات و منابع است که دارای یک رابطۀ متقابل وارگانیک هستند و جامعه را برای تحقق اهداف و آرمانهای خود راهبری می نمایند. برخی برای نظام اداری عناصری را احصاء کرده اند که عبارتند از: مدیریت منابع انسانی، ساختار، فرآیندها، رویه‌ها، قوانین و مقررات؛ فرهنگ اداری و خدمت رسانی؛ الگوها و شیوه‌های مدیریتی؛ نوآوری‌ و بهبود‌ مستمر؛ فناوری اطلاعات و ارزیابی و نظارت. هدف از این نوشتار، بیان پیش فرض ها یا مبانی بعیده نظام اداری اسلام نیست برای مثال این که دین از سیاست و اداره جدا نیست و دیانت عین اداره و سیاست است و سیاست نیز عین دیانت است بنابراین نمی توان سیاست و مدیریت را بریده از دین و به اصطلاح سکولار دانست.

وی با طرح این سوال که آیا پُست های مدیریت، فضیلت و امتیاز محسوب می شود و مدیران را در جایگاهی برتر از دیگران قرار می دهد گفت: بر اساس آموزه های اسلامی تقوی، مجاهدت و علم فضیلت هستند اما گزاره ای مبنی بر فضیلت بودن مدیریت ها یافت نمی شود.(مدیریت غیر از ولایت است) امّا سخن حضرت علی (ع)خطاب به مالک اشتر که فرمود: «فانّکَ فَوقَهُم و والِی الاَمر عَلیک فوقَک و اللهُ فوقَ مَن وَلّاک »(نهج البلاغه/ نامه۵۳) در مقام بیان مناسبات و روابط انسانی بر اساس مراتب قدرت است زیرا سلسله مراتب قدرت لازمه مدیریت است، بدون رعایت سلسله مراتب سازمانی، کارها به سامان نمی رسد، به هیچ وجه، فوقیّت به معنای برتری نیست. معنای دقیق این عبارت آن است که تو نسبت به مافوق خود مسئول هستی، بر این اساس، مدیریت ها ذاتاً فضیلت نیستند هر چند معمولاً آن را فضیلت تلقی می کنند و هنگامی که فردی به ریاست منصوب شد به او تبریک و تهنیت می گویند. بله گر چه مدیریت ها فضیلت ذاتی ندارند اما به اعتبار هدف، می توانند کسب فضیلت کنند. همچنانکه اندکی بعد خواهد آمد.

حجت آقا پیروز افزود: مدیریت وسیله ای برای آزمایش مدیران است، و مدیران با پذیرش مسئولیت، مورد امتحان الهی قرار می گیرند آن گونه که امیرمومنان (ع) خطاب به مالک اشتر فرمود: «و قَد استکفاک امرَهم و ابتلاک بهم»(نهج البلاغه/ نامه ۵۳) و بی گمان(خداوند) از تو خوب اداره کردن و کفایت نمودن امور آنان را خواسته و تو را به وسیله ایشان در آزمون قرارداده است. معنای این عبارت آن است که : مدیریت جای آزمون شدن است نه جای آزمون و خطا کردن! نکته جالب و بلکه تکان دهنده آن که حضرت پس از آن که فرمود: تو را به وسیله آنان امتحان می کند، می فرماید: «و لاتَنصبنّ نفسَک لحَرب الله فانّه لایَدَ لک بنقمته و لاغنی بک عن عفوه و رحمته» مبادا خود را در مقام جنگ با خداوند قرار دهی که نه توان برتافتن کیفر او را داری و نه از بخشش و آمرزش او بی نیازی. کسانی که توان انجام این آزمون را ندارند و در این مسیر، بد عمل می کنند گویا خود را در مقام جنگ با خداوند قرار داده اند!

عضو هیات علمی پژوهشگاه در پایان با اشاره به اینکه بسیاری از صاحب‌نظران ویژگی‌های مثبت را به جنبه الهی و بُعد معنوی انسان و ویژگی‌های منفی را به طبیعت و بُعد مادی انسان مربوط دانسته‌اند تصریح داشت: آیت‏اللّه‏ جوادی آملی، با استفاده از آموزه ‏های تفسیری علامه طباطبایی؛ باور دارد، تکوین و پیدایش انسان در بردارنده دو دسته از عناصر است؛ عناصر فطرتی که در بر دارنده ویژگی‌های الهی و معنوی انسان است و اوصاف مثبت برای همین بخش از انسان قابل تطبیق است. عناصر طبیعی که از طبیعت انسان و در بر دارنده غریزه‌های انسانی و ویژگی‌های مادی وی ناشی است. همین بخش از وجود انسان باعث می‏شود انسان‌ها همدیگر را استثمار کنند و به تسخیر هم درآورند و ویژگی‌های منفی برای این بخش از وجود انسان قابل تطبیق است.

در ادامه این کرسی ترویجی دکتر محمداسماعیل رستمی‌نیا و دکتر وحید وثوقی‌راد به نقد صحبت های دکتر پیروز پرداختند که گزارش تفصیلی آن بزودی منتشر خواهد شد./1370/د102/ب1