نگاه و قلم نویسنده نباید با نیاز‌های جامعه فاصله داشته باشد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، گعده‎ سیزدهم یادداشت‎خوانی نویسندگان حوزوی رسا با حضور اعضا و مشاوره نویسنده‌ی پیشکسوت حوزوی، حجت الاسلام والمسلیمن جواد محدثی در سالن جلسات این خبرگزاری برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین محدثی در بیان نکاتی که باعث تقویت قلم نویسندگان می‌شود، گفت: از اولین مسائلی که قلم را قوی‌تر می‎کند نوشتن زیاد و مستمر آنهم در موقعیت‌های مختلف است که کمک می‏‎کند قلم سیال و جوشان شده و خشک نشود.

وی در توضیح این نکته با بیان تجربه‎ی خود و چند نفر از دوستانش در سال‌های اول انقلاب گفت: سال ۵۸ بر اساس شناختی که روی ما بود سه چهار نفر را فرستادند به چالوس؛ رادیو دریا که قبل از انقلاب ساز و آواز بود و نمی‌شد بعد از انقلاب آنتن را تعطیل کرد. ما موظف بودیم در طول روز ۷،۸ مطلب بنویسیم تا مجری در خلال برنامه‌ها آن‌ها را استفاده کند. جهت‎گیری مطالب ما هم موضوعات مختلف اجتماعی و فرهنگی بود. در واقع این مقدار نوشتن بگونه ای بود که می‎شود گفت ما چند نفر جان می‌کندیم و می‌نوشتیم؛ اما همین بیش‎نویسی و متنوع‎نویسی باعث قوت یافتن هرچه بیشتر قلم ما شد.

اهمیت سوژه‌

استاد محدثی با بیان این نکته که «اینکه چه بنویسیم خودش یک محور مستقل در نویسندگی است»، انتخاب و کشف سوژه را دارای اهمیت ویژه خواند و گفت: سوژه باید چیزی باشد که متناسب با شرایط زمانی و مکانی، متناسب با عموم مخاطبان که از همه‌ی اقشار هستند باشد؛ و این وقتی تحقق پیدا میکند که نویسنده جامعه را رصد کرده و مزاج مخاطب را بدست بیاورد و متناسب با آن قلم بزند؛ از نظر محدثی حتی سبک قلم یک نویسنده هم به این رصد‌های اجتماعی مرتبط است.

مشاور گعده اهمیت رصد ذهن مخاطب و ارتباط با مخاطب را به قدری دانست که گفت: زمانی ستونی در کیهان به نام «از هم دلی تا همراهی» بود که مخاطبش جوانان بودند. ما برای اینکه حرف این ستون بیشتر و واقعی‎تر با مخاطب ارتباط برقرار کند نامه‌هایی که مخاطب‌ها برای کیهان می‌فرستادند را می‎خواندیم و از خواندن آن نامه‌ها سوژه‌هایی را متناسب با حال و هوای مخاطبان انتخاب می‌کردیم.

محدثی ادامه داد: توجه به سن و سال مخاطب، حضور در جامعه، شناخت ملموس و محسوس مسائل عینی جامعه کمک می‎کند تا سبک نوشتاری مناسب‌تری انتخاب کنیم.

استاد نویسندگی یک تذکر متناسب با جمع طلبگی هم داد و گفت: دقت کنید که ممکن است فضای ذهنی طلبه‌ها فضای ذهنی جامعه نباشد؛ اغلب طلبه‎ها آنچه را که در فضای ذهنی خود دارند فکر می‌کنند که مشکل و مسئله جامعه است در حالی که بین این دو ممکن است فاصله‎ی زیادی وجود داشته باشد؛ ادبیات و سبک نگارشی هم همین گونه است. نوع نگاه و قلم نباید با افکار و نیاز‌های جامعه فاصله داشته باشد.

نکته بعدی مورد تاکید محدثی اما کوتاه نویسی بود؛ از نظر محدثی موضوع هر چه باشد، اخلاقی یا سیاسی یا هر موضوع دیگری، اختصار، یکی از اصول نوشتن امروز بوده و تاثیرش در مخاطب بسیار زیاد است؛ به گونه ای که وقتی مطلب کوتاه باشد دست هر کسی برسد آن را می‎خواند، ولی هرچه طولانی‌تر باشد خواننده‌ی کمتری خواهد داشت.

محدثی نمونه بارز این موضوع را برگه‌های مطالعه‌ی یک دقیقه ای ذکر کرد که برای انتقال فوری مطلب مخصوصا در کار‌های تبلیغی مناسب است.

نوشته باید ویژگی‌هایی داشته باشد که مثل یک صحنه‌ی عجیب در وسط شهر بتواند مخاطب را جذب کند.

البته مشاور گعده سبک یک نوشته را مهمتر از کوتاهی ذکر کرد و ادامه داد: یک نوشته باید جاذبه‌هایی داشته باشد تا مخاطب را جذب کند. شروع یک نوشته بسیار مهم است و ارتباطی که با مخاطب برقرار می‌کند برای ادامه خواندن خیلی مهم است. اغلب ما برخی نوشته‌ها را نگاه نکرده رد می‎شویم چرا که احتمالا هیچ عنصری از عناصر اولیه‎ی جذب را ندارد.

محدثی گفت: گاهی عنوان و تیتر و گاهی اولین کلمه‌ای که متن با آن شروع می‎شود و گاهی نیز خودِ کوتاهی متن عنصر جذب کننده است. سبک نوشتن و حتی موضوع نیز می‎تواند از عوامل جذب باشد. یعنی موضوع باید به گونه‌ای باشد که خواننده نگوید خودم می‎دانم و نیاز به خواندن نیست.

استاد گعده گفت بعضی از نوشته‌ها پفکی هستند. یعنی حجم دارند، ولی بعد از خواندن می‎بینیم چیزی دستگیرمان نشد. نوشته باید در پایان نکته‌ی جدیدی به خواننده‌ی خود بدهد. به مسئله‌ای توجه بدهد که مخاطب قبلا توجه نداشته است.

نکات ریز با تاثیرات بزرگ

محدثی با تاکید بر اینکه در نوشته‌ها حتما باید به اغلاط تایپی دقت شود گفت: یک غلط تایپی به ظاهر کوچک ممکن است یک بحران ایجاد کند. وی با اشاره به تجربه شخصی خود که جمله‎ی «مجرم محرم شده مسلم شدنی نیست» سهوا زیر تصویر یک شخصیت مذهبی چاپ شده بود گفت: چینش مطالب و عکس‌ها در مطبوعات نیز هم در جذب مخاطب و هم در تاثیرات روانی و چندلایه ای آن حائز اهمیت است، بعضی وقتها قرار گرفتن یک تیتر در زیر یک تصویر ممکن است معنی خاصی را در ذهن مخاطب القا کند که اصلا مد نظر ما نبوده است.

این نویسنده‌ی پیشکسوت حوزوی گفت: اگر عبارت یا کلمه‌ی جدید یا تخصصی در متن وجود دارد باید توضیح داده شود. همچنین با اشاره به عبارت «شمر یک فرد نبود بلکه حرکتی انحرافی بود» که در یکی از متون مورد بررسی گعده ذکر شده بود گفت: زبان ادبی در متن نباید باعث شود که مسائل تاریخی و واقعی را تحریف کنیم. محدثی البته این را هم گفت که در نوشته‌های صرفا ادبی خیلی دنبال نتیجه نمی‎توان بود؛ اما خواننده لذت خود را از متن برده است.  

زوایای مختلف نقد یک نوشته

استاد نویسندگی گفت: در نگاه نقادانه به یک متن بعضی وقت‌ها به کلیت آن نقد داریم، یک وقت راجع به محتوای آن و یک زمان از نظر دستوری و نگارشی و یا از نظر تیتر و عنوان می‏‎توانیم متن را مورد نقد قرار دهیم.

مثلا در مورد تیتر؛ کوتاهی، رسایی البته در متون ادبی‌ نه، بلکه در متون تحلیلی‎ و بار منفی نداشتن از ویژگی‌های یک تیتر خوب است. باید دقت شود تیتر حاوی مبحثی چالش برانگیز و توهین آمیز نبوده و باور‌های عمومی جامعه را زیر سئوال نبرد.

محدثی گریزی انتقادی هم به اوضاع نشر داشت و گفت: هرچند امروز اوضاع کاغذ و نشر بد است و فعلا نمی‌شود به نویسندگی به عنوان منبع درآمد برای گذران زندگی نگاه کرد اما باید در اصلاح و بهبود رویه‎ی نویسندگی خود قدم برداریم.

مشکل عمده عرصه نویسندگی

وی گفت: امروز مشکل عمده‌ای که در نویسندگی نویسنده‌ها داریم این است که فرآورده‌های قلمی برای عموم کم داریم. مخصوصا برای نوجوانان کتاب کم داریم. کتب داستان و اخلاقی...هدف از آموزش معارف دینی تبلیغ آنهاست. اگر ساده نویسی و عمومی نویسی باشد برای تبلیغ همگانی بهتر است و این هر دو برای عمومی سازی معارف دینی بسیار ضروری هستند.

محدثی با متذکر شدن این که از دشواری‌های مقالات و نوشته‌های طلبه‌ها این است که زبان و ساختار آن زبان طلبگی است و عموم با آن ارتباط برقرار نمی‎کند؛ راهکار عملی حل این مسئله را اینگونه بیان کرد: کتاب‌های داستان و رمان مطالعه کنید. تلویزیون و رادیو گوش دهید. فارسی حرف بزنیم؛! تلاش برای فارسی حرف زدن باعث قوت گرفتن نوشته هایمان خواهد شد؛ باید تلاش کنیم از ادبیات صرف حوزوی فاصله گرفته و به ادبیات عموم نزدیک شویم./918/ز502/س

گزارشگر: محمد اصغری مرجانلو